Gặp gỡ hậu duệ Vua Hàm Nghi trên đất Quảng Trị

Vào đầu tháng 11/2024, hậu duệ của Vua Hàm Nghi từ nhiều quốc gia khác nhau đã có mặt tại Khu di tích Thành Tân Sở, xã Cam Chính, huyện Cam Lộ. Họ trở về đây để trao tặng các hiện vật làm phong phú thêm bộ sưu tập di sản về nhà vua tại Đền thờ Vua Hàm Nghi và các tướng sĩ Cần Vương. Đồng thời cung cấp cho công chúng góc nhìn mới mẻ, khá trọn vẹn về cuộc đời vị vua trẻ tuổi yêu nước, một nghệ sĩ tài năng với tâm hồn lãng mạn.

TS.Amandine Dabat và các hậu duệ trao tặng các hiện vật của Vua Hàm Nghi cho tỉnh Quảng Trị và huyện Cam Lộ -Ảnh: ĐỨC VIỆT

Tư liệu quý về Vua Hàm Nghi

Buổi lễ ra mắt cuốn sách “Hàm Nghi: Hoàng đế lưu vong, nghệ sĩ ở Alger” và khai trương không gian trưng bày hiện vật, tư liệu về Vua Hàm Nghi, phong trào Cần Vương tại huyện Cam Lộ diễn ra rất trang trọng. Cuốn sách do TS. Amandine Dabat, hậu duệ đời thứ 5 của Vua Hàm Nghi dày công nghiên cứu, biên soạn đã đưa nhiều người đến với hành trình đầy cảm xúc, mang đậm tình cảm gia đình và lòng tự hào về nguồn cội.

Cuốn sách “Hàm Nghi: Hoàng đế lưu vong, nghệ sĩ ở Alger” dày hơn 500 trang, trong đó có 71 trang tác phẩm mỹ thuật, 12 trang tác phẩm điêu khắc, 68 trang ảnh tư liệu, thư từ... Đây là công trình nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của Vua Hàm Nghi, trong vai trò một vị vua yêu nước, một họa sĩ tài năng trong thời gian ông lưu vong tại Alger. Amandine Dabat đã cho người đọc biết bằng cách nào một vị vua sống lưu vong, bị hạn chế nhiều mặt đã trở thành một nghệ sĩ tài năng. Dù sống trong vòng kiềm tỏa của thực dân Pháp nhưng ông không nguôi nhớ về cố quốc, đau đáu với cội nguồn. TS. Amandine Dabat đã khắc họa được hình ảnh một vị vua yêu nước qua các mối quan hệ trong suốt cuộc đời bị lưu vong của nhà vua.

Những tác phẩm hội họa, điêu khắc của nghệ sĩ Hàm Nghi; những đồ mộc và đan lát của nghệ nhân Hàm Nghi... là những khía cạnh nghệ thuật ít được biết đến của vị hoàng đế này. Nhiều người khi xem tranh của Vua Hàm Nghi có chung cảm nhận rằng tranh ông rất ít khi xuất hiện con người. Hầu hết các bức tranh đều vẽ phong cảnh, người xem khó phân biệt được phong cảnh đó là ở Pháp, ở Alger hay ở Việt Nam. Dấu ấn đặc biệt của các bức tranh đều có những cây cô đơn hoặc phong cảnh buồn, thể hiện nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương của nhà vua. “Qua tranh vẽ, hoàng đế muốn gửi gắm nỗi đau và niềm nhớ quê hương. Đó cũng cách ông chọn để vượt qua khó khăn, nghịch cảnh”, bà Amandine Dabat nói.

Sách “Hàm Nghi: Hoàng đế lưu vong, nghệ sĩ ở Alger” -Ảnh: LÂM THANH

Để hoàn thành cuốn sách này, TS. Amandine Dabat đã sử dụng nguồn tư liệu riêng tư của gia đình Vua Hàm Nghi. Đó là những bức thư, dự thảo thư viết tay, các thư Vua Hàm Nghi nhận được từ người khác với tổng số các tài liệu khoảng 2.500 trang. Tất cả các tài liệu này được đích thân Vua Hàm Nghi lưu trữ lại thành từng tập. Trước khi mất, nhà vua đã chuyển giao cho cô con gái đầu cất giữ. Nguồn dữ liệu thứ hai mà bà sử dụng là tài liệu lưu trữ của các cơ quan quản lý chính quyền thuộc địa tại Đông Dương và Algeria. Phần lớn tài liệu này được lưu trữ tại Pháp và một số tài liệu lưu trữ về Đông Dương được lưu trữ tại Việt Nam.

TS. Amandine Dabat chia sẻ: “Điều khó khăn nhất của tôi khi thực hiện cuốn sách là trước đó chưa ai biết về cuộc sống của Vua Hàm Nghi trong thời gian bị lưu đày. Khó khăn thứ hai là phải xác định, thẩm định được các nguồn tư liệu cá nhân, nguồn tư liệu ở các trung tâm lưu trữ của Pháp, Algeria, tìm những khía cạnh cuộc sống trong thời gian ông bị lưu đày”.

Trao tặng nhiều hiện vật quý giá

Ông Đặng Văn Giáp (hậu duệ đời thứ 4 của Vua Hàm Nghi), hiện đang sống ở West Vancouver, British Columbia, Canada. Trong lần thứ hai đặt chân đến di tích Thành Tân Sở này, ông vẫn vẹn nguyên cảm giác xúc động.

Ông Giáp cho biết, trước đây, ông được mẹ giao cho một số di vật của Vua Hàm Nghi. “Mẹ tôi yêu cầu tôi hứa không bán những di vật của nhà vua để lại. Di vật tôi mang đến Thành Tân Sở lần này là 2 đôi đũa bằng ngà hải mã, do Hoàng thái hậu Từ Dụ (mẹ ruột của Vua Tự Đức) đưa cho bà cố Phan Thị Hòa của tôi khi vua rời Kinh thành Huế lên Tân Sở để ban “Dụ Cần Vương” chống Pháp. Mẹ tôi hẳn sẽ cảm thấy an lòng khi tôi trao tặng những hiện vật quý giá này đến một nơi an toàn và được bảo quản tốt”, ông Giáp chia sẻ.

Đôi đũa này nhà vua sử dụng trong những bữa ăn hằng ngày ở vùng rừng núi Tân Sở, có khả năng phát hiện chất độc trong thức ăn nhờ sự biến đổi màu sắc. Thân đũa có màu trắng ngà, một đầu bịt bạc được chạm khắc hoa văn tinh xảo.

Ông Giáp mong muốn: “Mọi người khi nhìn những di vật này sẽ cảm nhận được tình yêu thương sâu sắc của Đức Từ Dụ dành cho Hàm Nghi, đứa cháu nội nuôi thứ tư mà bà rất yêu quý. Chúng tôi hy vọng là có thể sắp xếp trở về thăm Huế và Thành Tân Sở lần tới vào đúng dịp kỷ niệm 140 năm ngày Vua Hàm Nghi ban “Dụ Cần Vương” 13/7 (1885 - 2025)”.

Cũng trong chuyến trở lại Quảng Trị lần này, TS. Amandine đã trao tặng huyện Cam Lộ một số hiện vật của Vua Hàm Nghi gồm một bộ tiềm, một ống tăm, một ống điếu hút thuốc. Theo bà, những di vật mà Vua Hàm Nghi đã sử dụng có mặt tại Thành Tân Sở ngày hôm nay minh chứng lòng tự hào của bà dành cho Vua Hàm Nghi, vùng đất Tân Sở và tỉnh Quảng Trị.

“Chúng ta đều biết Thành Tân Sở và Vua Hàm Nghi có mối quan hệ đặc biệt, đó là lý do vì sao tôi muốn giới thiệu về cuốn sách này tại đây. Trong số các hiện vật này có ống điếu hút thuốc có liên quan trực tiếp đến Thành Tân Sở khi ngài bôn tẩu qua đây. Việc tôi trao tặng ống điếu này sẽ làm nổi bật hơn nữa vai trò, giá trị và tính xác thực của Thành Tân Sở suốt quá trình diễn ra phong trào Cần Vương, cũng như mối quan tâm của nhà vua đối với Thành Tân Sở. Tôi vô cùng hạnh phúc khi chứng kiến những hiện vật và một số bức tranh mà nhà vua vẽ trong thời gian ông bị lưu đày được trưng bày tại đây. Điều này cho thấy Tân Sở là nơi đóng vai trò lịch sử rất quan trọng, là niềm tự hào của Vua Hàm Nghi và gia đình ông”, TS. Amandine Dabat chia sẻ.

Lâm Thanh