Chế ngự “thủy thần”

Hải Lăng là vùng thấp trũng, nhiều địa phương trong huyện có vị trí địa lý thấp hơn mực nước biển từ 0,8 m đến gần 1,2 m. Vì thế, mùa lũ ở Hải Lăng trở thành nỗi ám ảnh của người dân nơi đây. Thế nhưng hầu như người dân Hải Lăng không vì lũ, ngập úng triền miên mà rời quê để đến miền đất khác lập nghiệp, trái lại họ càng quyết tâm bám đất, bám làng, sống, mưu sinh một cách chủ động, sáng tạo, an toàn trong lũ. Họ đã biết chế ngự “thủy thần” để biến những điều bất lợi trở thành lễ hội đua thuyền trên vùng nước bạc, đắp đê ngăn lũ và tận dụng phù sa màu mỡ để làm nên những cánh đồng lúa trĩu hạt, hoa màu tươi tốt, bội thu...

Thích ứng với lũ

Mưa lũ ở Hải Lăng không chỉ xảy ra vào cuối mùa thu, đầu mùa đông hằng năm như nhiều địa phương trong tỉnh mà thậm chí còn diễn ra cuối mùa xuân, đầu mùa hè, đơn cử như đợt mưa lũ bất thường từ ngày 31/3 đến ngày 2/4/2022 đã gây ngập nhiều cánh đồng, khu dân cư trên địa bàn toàn huyện. Vị trí địa lý nhiều nơi của huyện Hải Lăng thấp hơn mực nước biển nên hễ mưa lớn kéo dài, một số vùng trũng lại ngập nước cục bộ.

Hệ thống các trạm bơm ở huyện Hải Lăng được đầu tư khá đồng bộ, kết hợp tưới và tiêu úng kịp thời giúp người dân nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp - Ảnh: N.B

Mỗi khi có lũ lớn, Hải Lăng trở thành vùng “rốn lũ” của tỉnh nhưng không phải lúc nào cũng thiệt hại nặng nề nhất tỉnh. Bởi hàng chục năm qua, chính quyền, người dân nơi đây đều đặc biệt coi trọng công tác chủ động ứng phó với lũ. Mỗi khi có mưa lũ, Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn (BCH PCTT&TKCN) huyện Hải Lăng trở thành trung tâm đầu não, sẵn sàng xử lý khẩn cấp hậu quả thiên tai trên địa bàn.

Theo đó, BCH PCTT&TKCN huyện Hải Lăng sẽ kết nối thông tin liên lạc thường xuyên với BCH PCTT&TKCN tỉnh và có những thông tin liên lạc đầy đủ, chính xác, kịp thời cho người dân cùng các BCH PCTT&TKCN cấp xã, nhằm thực hiện tốt các phương châm “Chủ động phòng tránh, ứng phó kịp thời, khắc phục hiệu quả” và phương châm “4 tại chỗ: chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, vật tư tại chỗ, hậu cần tại chỗ” để giảm nhẹ thiệt hại một cách thấp nhất về người và tài sản do thiên tai gây ra.

Sống chung với lũ hàng chục năm qua nên người dân Hải Lăng đã có sự chủ động, cách ứng phó linh hoạt, sáng tạo để thích ứng. Khi vụ lúa hè thu vừa kết thúc, dẫu tiết trời nắng chói chang thì người dân Hải Lăng đã bắt tay vào công tác phòng, chống bão lũ. Họ kê vật dụng, lúa, lương thực, thực phẩm, đồ dùng có giá trị lên nơi cao ráo cách mặt đất khoảng 2 - 2,5m, một số người cẩn trọng hơn còn tỉa thưa cây cối, chằng chống lại nhà cửa, gia cố, nâng cao nền chuồng trại gia súc, gia cầm; khảo sát vị trí dự phòng nhằm di dời người, tài sản đến tránh bão lũ.

"Thôn chúng tôi có 6 chiếc thuyền lớn được giao cho 6 cụm dân cư nhằm làm phương tiện ứng phó khi mưa bão đến. Bên cạnh đó, vào mùa mưa bão, chúng tôi sẽ có phương án sử dụng nhà văn hóa thôn, đền thờ, rú làng Cu Hoan để sẵn sàng di dời dân, tài sản đến tránh trú bão lũ.

Không những thế, người dân nơi đây còn xây nhà cao ráo, có các gác lửng, gác xép, chạn để vừa đảm bảo an toàn tránh trú bão lũ cho người dân vừa bảo vệ tài sản, nhất là lúa, vật nuôi. Từ giữa tháng 8 dương lịch trở đi, người dân nơi đây đã bắt tay vào việc chuẩn bị ứng phó với mưa bão nên khi có bão, lũ đã chủ động sinh sống, hạn chế thấp nhất thiệt hại xảy ra", Trưởng thôn Thiện Tây Lê Hoài Sơn, xã Hải Định, huyện Hải Lăng cho biết.

Mùa mưa lũ đến, nước mênh mông trên ruộng đồng, ao hồ, hói, đầm cũng là mùa các loài cá nước ngọt sinh sôi nên nhiều người dân ở các xã vùng trũng nơi đây đã dùng nơm, rớ, vó, lưới bén đánh bắt, mang lại hiệu quả. Khi đánh bắt cá được số lượng nhiều thì có thể đem bán, cho tặng, khi ít hơn thì chỉ để dành làm thức ăn trong gia đình. Cá đồng tuy dân dã nhưng có thể chế biến thành nhiều món khác nhau, có sức hấp dẫn lạ thường, nổi tiếng nhất đó là cháo bột cá lóc Hải Lăng...

Không chỉ sống an toàn, thích ứng với lũ, người dân Hải Lăng còn biến những cánh đồng nước bạc ngập sâu trong mùa mưa bão thành “đường đua xanh” để tổ chức lễ hội đua thuyền và dần trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống nơi đây.

Thông thường cứ vào dịp tháng 10 - 11 dương lịch hằng năm, khi mùa vụ đã xong và nước mưa, lũ làm ngập các cánh đồng vùng trũng thì lễ hội đua thuyền truyền thống bắt đầu diễn ra. Lễ hội đua thuyền trên những cánh đồng nước bạc thể hiện sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên, vượt lên thử thách thiên nhiên và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

"Ngăn lũ" làm nông

Khoảng hơn 15 năm về trước, hễ đến mùa mưa bão, người dân Hải Lăng lại tất bật với việc đắp đê chặn dòng nhằm bảo vệ làng mạc, ruộng lúa, hoa màu, ao hồ nuôi thủy sản. Nhưng sức người chẳng mấy khi thắng nổi “thủy thần”, nước lũ cứ thế băng qua tàn phá làng mạc, ruộng đồng, ao hồ. Nhiều vụ lúa, hoa màu, nuôi tôm, cá bị mưa lũ tàn phá đã gây thiệt hại nặng nề.

Nhờ các tuyến đê bao, kênh mương phát huy tác dụng ngăn lũ, tiêu úng kịp thời nên những vụ lúa ở huyện Hải Lăng cho thu hoạch đạt chất lượng, năng suất rất cao - Ảnh: N.B

Nhiều thế hệ người dân, cán bộ lãnh đạo huyện Hải Lăng đã từng trăn trở, toan tính đến việc “ngăn lũ” nhằm giúp người dân yên tâm sản xuất nông nghiệp. Thấu hiểu sự vất vả, thiệt thòi của vùng trũng Hải Lăng, các cấp bộ, ngành trung ương, địa phương đã triển khai tiểu dự án chống lũ cho vùng trũng Hải Lăng (thuộc Dự án Quản lý rủi ro thiên tai WB4) với tổng mức đầu tư hơn 188 tỉ đồng được triển khai năm 2008 và hoàn thành năm 2010. Cùng với đó, các tuyến đê được đầu tư từ dự án của Chính phủ, Ngân hàng ADB, Ngân hàng WB đã được hoàn thành đảm bảo chống lũ sớm, lũ tiểu mãn, lũ đầu vụ cho huyện Hải Lăng.

Các tuyến đê chống lũ tiểu mãn, lũ sớm trên địa bàn huyện Hải Lăng có tổng chiều dài 56 km, đê đắp bằng đất, mặt đê rộng từ 3-5 m, được kiên cố bằng bê tông 3 mặt. Các tuyến đê trên địa bàn huyện đã góp phần bảo vệ đất sản xuất, nâng cao hệ số sử dụng đất, cũng như góp phần bảo vệ môi trường, an sinh xã hội.

Đồng thời, tăng khả năng tiêu thoát lũ thông qua giải pháp nạo vét hạ lưu sông Ô Lâu, chủ động tiêu úng thông qua xây dựng các trạm bơm tiêu và các cống tiêu dưới đê, đảm bảo kịp thời tổ chức sản xuất. Từ đó, góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp của địa phương, tăng thu nhập, tạo ra được vùng lúa hàng hoá có chất lượng cao.

Những năm qua, bên cạnh xây dựng hệ thống đê bao, huyện Hải Lăng còn tập trung xây dựng các trạm bơm tiêu úng, hệ thống mương thoát nước để hạn chế thiệt hại do mưa lũ gây ra. Toàn huyện có 5 trạm bơm tiêu úng, mỗi trạm bơm có nhiều máy bơm nhỏ với tổng lưu lượng thiết kế 28.300 m3/h và 26 trạm bơm tưới tiêu kết hợp với tổng lưu lượng tưới thiết kế 45.700 m3/h, tổng lưu lượng tiêu thiết kế 45.700 m3/h. Bên cạnh đó, huyện Hải Lăng đã xây dựng hệ thống kênh mương khá đồng bộ với tổng chiều dài gần 360 km góp phần tiêu úng khi có mưa lớn xảy ra.

Những năm gần đây, diện tích gieo trồng của huyện Hải Lăng luôn duy trì ổn định và năm 2024, tổng diện tích gieo trồng của huyện đạt gần 17.200 ha, tổng sản lượng lương thực có hạt đạt gần 90.400 tấn, giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích đã đạt 126 triệu đồng/ha.

Riêng diện tích lúa gieo cấy năm 2024 là 13.637,4 ha, năng suất bình quân toàn huyện đạt 64,67 tạ/ha. Huyện Hải Lăng đã phát triển diện tích lúa chất lượng cao với gần 9.530 ha và diện tích sản xuất cánh đồng lớn hơn 1.695 ha. Sản xuất lúa ở Hải Lăng được chú trọng sản xuất theo hướng hữu cơ, VietGAP, liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa với các doanh nghiệp nên mang lại hiệu quả rõ nét.

Bên cạnh trồng lúa, huyện Hải Lăng đã phát triển gần 1.630 ha cây chất bột có củ và 1.031 ha cây màu thực phẩm, trong đó nhiều loại cây cho giá trị cao như: ném, mướp đắng, lạc, khoai, sắn... Ngoài ra, toàn huyện Hải Lăng còn phát triển hơn 480 ha nuôi cá nước ngọt, sản lượng ước đạt 865 tấn và 82,4 ha nuôi thủy sản nước lợ gồm tôm, cá, ốc hương với sản lượng ước tính 1.308 tấn.

Nhờ có đê ngăn lũ, hệ thống kênh mương thoát nước, trạm bơm tiêu úng, nên huyện Hải Lăng đã từng bước chế ngự “thủy thần” để người dân yên tâm sản xuất, nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, thực tiễn những trận lũ vừa qua, đỉnh điểm là năm 2020 khiến nước tràn đê chống lũ gây khó khăn cho người dân trong sản xuất nông nghiệp.

"Người dân chúng tôi mong muốn các cấp quan tâm đầu tư nâng cấp cao trình các tuyến đê chống lũ trên địa bàn huyện thêm khoảng hơn 1 m và chân đê rộng, kiên cố hơn thì việc tiêu úng, ngăn lũ quá tốt. Như thôn chúng tôi nếu nâng cao đê Bàu Cháng từ Tỉnh lộ 582 kéo dài tới càng Trung Đơn, xã Hải Định thêm 1 m thì tiêu úng, ngăn lũ sẽ rất hiệu quả", ông Nguyễn Nhật Thái (72 tuổi), ở thôn Thiện Tây, xã Hải Định, huyện Hải Lăng cho biết.

Qua thực tiễn những trận lũ vừa qua, lãnh đạo huyện Hải Lăng đã đề xuất lãnh đạo tỉnh, các sở, ngành liên quan xem xét sửa chữa, nâng cấp cao trình tuyến đê bao, hệ thống bơm tiêu úng để đảm bảo ngăn lũ, bảo vệ mùa màng cho người dân yên tâm sản xuất.

Tin rằng, trong thời gian tới các cấp bộ, ngành trung ương và tỉnh sẽ tiếp tục quan tâm đầu tư sửa chữa, nâng cấp đê bao, kênh mương, trạm bơm tiêu úng để kịp thời giải quyết nỗi trăn trở của chính quyền, Nhân dân huyện Hải Lăng. Từ đó, tạo nền tảng, sức bật để Hải Lăng vượt lên thử thách của thiên tai, chế ngự “thủy thần” để sinh sống an toàn, sản xuất thuận lợi, hiệu quả, nâng cao chất lượng cuộc sống, góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh...

Nhơn Bốn