Hợp tác xã - “Bệ đỡ” để nông nghiệp Hải Lăng phát triển. Bài 2: Cần chính sách hỗ trợ để nâng cao vai trò của hợp tác xã

Mặc dù thời gian qua, các hợp tác xã (HTX) trên địa bàn huyện Hải Lăng chuyển biến tích cực cả về số lượng, chất lượng, đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế - xã hội chung của địa phương. Tuy nhiên, thực tiễn hoạt động cho thấy, mô hình kinh tế tập thể này vẫn còn gặp nhiều khó khăn, việc phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của địa phương. Vì thế, cần có thêm các chính sách hỗ trợ để các HTX phát triển bền vững hơn.

Loay hoay tìm cách bảo quản củ ném

Sở hữu diện tích đất trồng ném khoảng 30 ha, năng suất đạt từ 16 - 18 tấn cây tươi/ha, Ban quản trị và thành viên HTX Diên Khánh, xã Hải Dương ôm ấp ý tưởng xây dựng thương hiệu củ ném tươi trở thành đặc sản của địa phương. Tuy nhiên, nhiều năm nay HTX vẫn đang loay hoay tìm cách bảo quản củ ném.

Cánh đồng ném ở xã Hải Dương - Ảnh: L.T

Ông Hoàng Hải, Giám đốc HTX Diên Khánh chia sẻ, thời gian thu hoạch củ ném khoảng tháng 6 hằng năm (vụ thu hoạch ném củ duy nhất trong năm). Tuy nhiên, lâu nay việc bảo quản củ ném là thách thức với người dân địa phương. Thông thường vào mùa vụ giá củ ném thấp nhưng vì khó bảo quản nên không dự trữ để đợi giá được mà thu hoạch xong là người dân địa phương bán hết.

Vì thế, đến khi giá ném tăng thì không có để bán nên giá trị kinh tế mang lại của loại cây này chưa được như mong đợi. Trăn trở điều này, HTX đã tranh thủ nguồn hỗ trợ từ Dự án Hiện đại hóa ngành lâm nghiệp và tăng cường tính chống chịu vùng ven biển (Dự án FMCR) tại Quảng Trị xây dựng 2 kho lạnh bảo quản, dự trữ ném với công suất 100 m³. Việc xây dựng kho đã hoàn thành từ đầu năm 2024 nhưng đến nay chưa đi vào hoạt động được vì chưa tìm được mức nhiệt độ hợp lý để bảo quản.

Ban đầu dự án thiết kế dự toán mức nhiệt bảo quản củ ném là 15 độ C, nhưng khi đi vào thực hiện không ổn. “Củ ném không bảo quản nhiệt độ âm vì đưa ra rã đông sẽ bị mềm, không còn đảm bảo chất lượng. Có thành viên của HTX đưa củ ném ra Hà Nội thử nghiệm bảo quản sau 3 tháng lấy ra thì 50% sản phẩm bị đen, hư hỏng. HTX cũng từng mua 1 tủ lạnh về thử nghiệm cách bảo quản. Để củ ném bảo quản ở nhiệt độ 10 độ C, trong vòng 1 tháng thì mọc mầm như giá.

Chúng tôi đã tìm hiểu thêm thông tin ở Trung tâm Nghiên cứu, Chuyển giao công nghệ và Đổi mới sáng tạo tỉnh thì được biết cán bộ của trung tâm đang có một đề tài nghiên cứu về quy trình bảo quản củ ném, trong đó đã đưa ra nhiều mức nhiệt độ từ 12 độ đến 2 độ thì tỉ lệ ra mầm của củ ném chiếm khoảng 5%... Dự kiến đến khoảng tháng 10 năm nay đề tài sẽ hoàn thành. Vì thế, HTX đang đợi kết quả nghiên cứu này làm cơ sở để đưa kho lạnh vào vận hành, thu mua củ ném cho thành viên HTX”, ông Hải bộc bạch.

Hết được hỗ trợ, dân bớt mặn mà

Đó là thực trạng mà một số HTX trồng lúa hữu cơ trên địa bàn huyện Hải Lăng đang gặp phải.

Tại các cánh đồng của HTX Lương Điền, xã Hải Sơn, do địa hình đồng đất cao, không quản lý được cỏ dại nên sau 2 vụ tham gia trồng lúa hữu cơ, HTX chuyển sang trồng lúa theo hướng hữu cơ, lúa có chứng chỉ VietGap vì quy trình của lúa sản xuất theo hướng hữu cơ không quá nghiêm ngặt như lúa hữu cơ. Sản xuất theo hướng hữu cơ có thể sử dụng tối đa 30% thuốc bảo vệ thực vật hóa học với thời gian cách ly đảm bảo theo quy định trước khi thu hoạch để cây lúa thải các chất tồn dư một cách tự nhiên.

Mô hình cánh đồng một giống tạo nhiều thuận lợi trong khâu thu hoạch - Ảnh: L.T

Hiện nay, sản xuất lúa thương phẩm thông thường chi phí khoảng 1 triệu đồng/sào, năng suất hơn 4 tạ/sào, với giá năm ngoái 7.200 đồng/kg lúa tươi, thu được gần 3 triệu/sào, trừ chi phí lãi 1,8 - 2 triệu/sào, trong khi sản xuất lúa hữu cơ khoảng 2,5 - 2,8 tạ/sào, với giá 13 nghìn đồng thu được 3,2 - 3,6 triệu đồng/sào, trừ chi phí 1,3 triệu đồng/sào, lãi 1,9 triệu đồng. Nhưng chỉ khi được tỉnh hỗ trợ một sào 700 nghìn đồng (lãi 2,6 triệu đồng/sào) thì nông dân làm.

Trong khi đó, chính sách của tỉnh chỉ hỗ trợ 2 vụ nên khi hết hỗ trợ thì người dân lại không mặn mà tham gia. “Người dân mới thấy lợi ích kinh tế trước mắt chứ chưa tính lâu dài đó là giảm ô nhiễm môi trường, an toàn về sức khỏe cho cả người tiêu dùng và người sản xuất. Với các cam kết hiện nay, lượng lúa bán cho công ty chiếm khoảng 70%, 30% còn lại hộ thành viên có thể để lại làm lương thực cho gia đình nên rất đảm bảo.

Trồng lúa hữu cơ không dùng thuốc hóa học, trừ sâu, trừ cỏ... nên nông dân quá trình canh tác trên ruộng không bị ảnh hưởng sức khỏe. Đó là những lợi ích lâu dài cần tuyên truyền rộng rãi đến nông dân nói chung, thành viên các HTX nói riêng”, ông Phước, Giám đốc HTX Lương Điền nói.

Cũng liên quan đến liên kết sản xuất gạo hữu cơ với Công ty Cổ phần Tổng công ty Thương mại Quảng Trị, ông Nguyễn Hữu Phước, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Kim Long đề xuất Công ty Cổ phần Tổng công ty Thương mại Quảng Trị nên đổi bộ giống khác vì ST25 có thời gian sinh trưởng dài ngày (thường đến ngày 10/9 mới thu hoạch) trong lúc kế hoạch của huyện ngày 25/8 là phải thu hoạch xong lúa hè thu để tránh lũ.

Qua các vụ sản xuất cho thấy, ST25 sản xuất vụ hè không phù hợp vì trong điều kiện nắng nóng thì tỉ lệ hạt lem lép nhiều, năng suất không đảm bảo. Vì vậy nên chọn giống ST25 cho vụ đông xuân, còn hè thu chọn giống khác hoặc chọn bộ giống chất lượng cao khác phù hợp cho đồng ruộng Hải Lăng trong cả 2 vụ đông xuân và hè thu.

Bên cạnh đó, công ty cần nâng giá thu mua cho thành viên vì chi phí đầu vào sản xuất lúa hữu cơ cao nên dù lãi sản xuất lúa hữu cơ cao hơn lúa truyền thống từ 10 - 15 triệu đồng/ha nhưng nếu trừ chi phí bỏ ra thì lợi nhuận vẫn ít. Ngoài ra, một số thành viên cũng có tư tưởng làm lúa hữu cơ để hưởng chính sách hỗ trợ của tỉnh, huyện, hết chính sách hỗ trợ thì không tham gia nữa.

Tuy nhiên, HTX xác định làm lúa hữu cơ là sinh kế bền vững, lâu dài không vì lợi ích trước mắt nên sẽ quyết tâm vận động người dân tham gia. “Ba lợi ích lâu dài của sản xuất lúa hữu cơ mà nông dân chưa nhận thức rõ đó là: tạo được sản phẩm sạch đáp ứng nhu cầu thị trường; đảm bảo sức khỏe cho nông dân và bảo vệ môi trường”, ông Phước bộc bạch.

Còn ở HTX Văn Quỹ, kế hoạch mở rộng lên 40 ha lúa hữu cơ liên kết với doanh nghiệp trong năm 2025 không thực hiện. Hiện HTX đang duy trì mức liên kết sản xuất là 24 ha lúa hữu cơ như năm 2024. Lý do, theo ông Toàn, Giám đốc HTX Văn Quỹ, giá lúa hữu cơ cao hơn lúa thường nhưng vẫn không đủ bù chi phí vì năng suất thấp. “Lợi nhuận tính ra không chênh lệch nhiều nhưng công sức chăm sóc thì nhiều hơn vì phải nhổ cỏ thủ công. Vậy nên chúng tôi gặp khó khăn khi vận động thành viên mở rộng diện tích”, ông Toàn nói.

Đẩy mạnh xúc tiến thương mại

Vụ đông xuân 2018 - 2019, là vụ mùa đầu tiên 10 HTX trên địa bàn huyện Hải Lăng liên kết thành lập Liên hiệp HTX Nông sản an toàn Hải Lăng triển khai mô hình sản xuất lúa hữu cơ với tổng diện tích gần 50 ha/năm để tạo ra sản phẩm mang thương hiệu “Gạo sạch Hải Lăng”.

Tuy nhiên, đến nay mô hình chưa phát triển được như kỳ vọng. Do nhiều khó khăn trong sản xuất, tìm kiếm thị trường tiêu thụ nên một số HTX đã rút không tham gia mô hình liên kết này nữa. Hiện chỉ còn 4 HTX tham gia với diện tích khoảng 20 ha/năm. “Sản xuất ít thì không đủ bán mà sản xuất nhiều thì thị trường đầu ra rất khó khăn.

“Gạo hữu cơ Hải Lăng” được sản xuất tại HTX Văn Quỹ - Ảnh: L.T

Để xây dựng thương hiệu “Gạo sạch Hải Lăng” cần đạt được OCOP 4 sao, muốn vậy phải có dây chuyền chế biến gạo hiện đại như có máy sấy, xay xát, đánh bóng... trong khi hiện nay hệ thống máy xay xát ở địa phương chủ yếu là máy giã gạo truyền thống nên sản phẩm làm ra nhìn về hình thức không đẹp, không cạnh tranh được với các thương hiệu chất lượng cao khác trên thị trường. Chúng tôi mong muốn chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn của tỉnh hỗ trợ, định hướng trong hoạt động xúc tiến thương mại đối với sản phẩm “Gạo sạch Hải Lăng”, ông Nguyễn Hữu Phước, Giám đốc Liên hiệp HTX Nông sản an toàn Hải Lăng cho biết.

Ngoài khâu xúc tiến thương mại chưa được đẩy mạnh, một số chính sách của trung ương, địa phương ban hành chưa cụ thể, chưa sát với thực tế, khó thực hiện. Ví dụ như chính sách bảo hiểm quy định người lao động làm việc trong HTX, liên hiệp HTX. Theo quy định này, người lao động hưởng tiền công theo hợp đồng lao động từ đủ 3 tháng trở lên là đối tượng tham gia đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, nhưng đến nay chỉ có một số HTX thực hiện được đóng bảo hiểm xã hội cho cán bộ chủ chốt HTX.

Nguyên nhân là do nguồn lực của các HTX còn hạn hẹp. Trong khi đó việc tiếp cận các nguồn vốn tín dụng ưu đãi để sản xuất, kinh doanh, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, đất đai để mở mang nhà xưởng, hạng mục công trình của các HTX còn khó khăn. Bên cạnh đó, trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý một số HTX chưa đáp ứng yêu cầu, chưa năng động trong kinh doanh dịch vụ, chủ yếu là thực hiện các dịch vụ phục vụ; chưa xây dựng chính sách để thu hút con em địa phương đã được đào tạo tại các trường về làm việc tại các HTX.

Theo ông Đào Văn Trẫm, Phó Trưởng Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Hải Lăng, dù đạt được những kết quả quan trọng, tuy nhiên, nền nông nghiệp của huyện Hải Lăng vẫn chủ yếu có quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, mạnh ai nấy làm nên hiệu quả kinh tế chưa cao, nhất là khâu tiêu thụ nông sản còn nhiều hạn chế. Vì vậy, làm thế nào để khuyến khích nhiều doanh nghiệp tham gia đầu tư vào nông nghiệp, dẫn dắt chuỗi liên kết này là vô cùng quan trọng.

Trong chuỗi này, rất cần người đại diện cho hộ nông dân, thay vì doanh nghiệp phải làm việc với từng hộ. Đây cũng là một trong lý do mà Bộ Nông nghiệp và PTNT đã xây dựng đề án phát triển 15.000 HTX kiểu mới. Tuy nhiên, trên địa bàn huyện Hải Lăng mới có HTX Văn Quỹ được thụ hưởng chính sách hỗ trợ từ đề án này.

Để nâng cao vai trò của các HTX, thời gian tới tỉnh cần ban hành thêm các chính sách hỗ trợ, nhất là việc xúc tiến hoạt động liên doanh, liên kết với các tổ chức, doanh nghiệp cũng như các đơn vị HTX trong và ngoài tỉnh; đẩy mạnh hình thành các vùng sản xuất nông nghiệp theo chuỗi... Cần nghiên cứu, vận động HTX thí điểm xây dựng mô hình sản xuất có hiệu quả kinh tế cao để chuyển giao cho hộ thành viên.

Bên cạnh đó, địa phương cần tạo điều kiện hợp tác phát triển kinh tế, đầu tư hỗ trợ khoa học công nghệ, phát triển cơ sở hạ tầng trong đó tập trung hỗ trợ HTX đầu tư các trang thiết bị thiết thực trong sản xuất, bảo quản, chế biến nông sản sau thu hoạch, cải tiến chất lượng sản phẩm các ngành nghề ở khu vực nông thôn.

Có giải pháp cụ thể giúp HTX tiếp cận các nguồn vốn tín dụng ưu đãi mở rộng sản xuất, kinh doanh, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, tham gia các chương trình hội chợ, triển lãm về kết nối cung cầu, xúc tiến thương mại để quảng bá sản phẩm nông sản đặc trung của địa phương cũng như tìm kiếm các cơ hội đầu tư, hợp tác với doanh nghiệp, nhà đầu tư trên lĩnh vực nông nghiệp.

Lâm Thanh