Chăm sóc tiền thai, cơ hội để có những đứa con khỏe mạnh

*Thạc sĩ, Bác sĩ MAI XUÂN PHƯƠNG, Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông - Giáo dục, Tổng cục Dân số-KHHGĐ, Bộ Y tế trả lời phỏng vấn - Thưa Bác sĩ! Đề nghị Bác sĩ cho biết chăm sóc tiền thai (CSTT) là gì và tại sao phải CSTT? Những ai là đối tượng CSTT?

- CSTT là những can thiệp về hành vi, sinh y học để cải thiện, nâng cao chất lượng của kết cuộc thai kỳ trong tương lai; là những chăm sóc y khoa trước khi mang thai cho các cặp vợ chồng từ các bác sĩ hoặc các chuyên gia để làm tăng cơ hội có được những đứa con khỏe mạnh. Chăm sóc trước khi mang thai bao gồm tìm kiếm các dấu hiệu bất thường, chẩn đoán, can thiệp, ngăn ngừa để người mẹ và thai nhi có một thai kỳ tốt đẹp nhất trong tương lai. Nhìn chung chăm sóc tiền thai là công tác chăm sóc, cải thiện sức khỏe cho các phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ trước khi mang thai nhằm mục đích cải thiện, nâng cao chất lượng của thai kỳ. Cải thiện sức khỏe tiền sinh sản sẽ cải thiện kết quả của thai kỳ do đó giúp giảm chi phí toàn xã hội (Theo Hiệp hội Sản-Phụ khoa Hoa Kỳ ACOG: The American Congress of Obstetricians and Gynecologists). Sở dĩ phải CSTT là giúp cho việc đánh giá và chăm sóc tiền thai, cung cấp các thông tin cảnh báo cho người phụ nữ về các vấn đề liên quan đến thụ thai và mang thai; xác định một số nguy cơ của thai kỳ cho người mẹ và thai nhi, cung cấp kiến thức về những nguy cơ này và can thiệp thích hợp khi có thể trước thời điểm thụ thai. Đối tượng để CSTT là các bà mẹ nhằm giúp họ tránh được nguy cơ cao mang thai dị tật hoặc các nguy cơ sản khoa khác. Do đó, tất cả các cặp vợ chồng trong lứa tuổi sinh sản mong muốn có thai trong tương lai gần đều là đối tượng được CSTT. Ngoài ra còn có các đối tượng đặc biệt cần được lưu ý, quan tâm chăm sóc trước khi mang thai gồm: phụ nữ có tiền sử sinh con dị tật bẩm sinh; phụ nữ có tiền sử sẩy thai liên tiếp, sinh con non tháng, con nhẹ cân; phụ nữ có tiền sử thai lưu, sinh con bị tử vong ngay sau sinh hoặc trong thời kỳ sơ sinh; có người trong gia đình mắc bệnh di truyền; phụ nữ đang bị các bệnh lý nội khoa mãn tính như bệnh tim mạch, cao huyết áp, các bệnh lý về phổi mãn tính như: hen suyễn, lao phổi, các bệnh nội tiết như đái tháo đường, cường và nhược giáp, bệnh thần kinh, bệnh về máu...; phụ nữ đang bị bệnh phụ khoa mong muốn có thai như u xơ tử cung, u buồng trứng, viêm đường sinh dục…; phụ nữ (hoặc chồng) đang sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch, hóa trị ung thư hoặc chiếu xạ… Tất cả đối tượng này cần được quản lý để có thể theo dõi, chăm sóc, hướng dẫn, cung cấp thông tin để chuẩn bị tốt cho việc mang thai.

Tập huấn kỹ năng truyền thông tư vấn CSTT - Ảnh: KKS

Những trường hợp mới sinh con dị tật, cán bộ y tế cần lưu lại các thông tin như tên, tuổi, địa chỉ, số điện thoại và các vấn đề của lần mang thai vừa qua trong sổ quản lý CSTT cá nhân, đồng thời tư vấn, cung cấp các thông tin cần thiết, giới thiệu các địa điểm, cơ sở CSTT để họ có thể quay trở lại ngay sau khi sức khỏe ổn định hoặc trước khi muốn mang thai lại. -Vậy mục đích CSTT là gì và dựa trên cơ sở nào để đánh giá kết quả CSTT, thưa Bác sĩ? - CSTT nhằm nâng cao, cải thiện kiến thức, thái độ, hành vi của cả hai giới nam và nữ liên quan đến sức khỏe sinh sản. Bảo đảm cho tất cả phụ nữ ở lứa tuổi mang thai đều nhận được các dịch vụ chăm sóc trước khi mang thai (như tầm soát các nguy cơ di truyền, cải thiện sức khỏe sinh sản...) để họ có thể mang thai với sức khỏe đầy đủ. Giảm các nguy cơ tái phát của lần mang thai bất thường trước đó bằng những can thiệp dự phòng hoặc tối thiểu hóa các vấn đề bất lợi của sức khỏe cho bà mẹ và đứa con tương lai. Giảm thiểu các thai kỳ có kết cuộc không mong muốn cho lần mang thai tiếp theo. CSTT làm thay đổi tỷ lệ bệnh tật và tử vong ở sản phụ và trẻ sơ sinh. Giá trị của CSTT chỉ có thể đánh giá dựa trên các nghiên cứu được thực hiện trên quần thể trong một thời gian dài. Những nghiên cứu được thực hiện tại Hoa Kỳ về vai trò của CSTT đã cho thấy CSTT đã làm giảm thiểu một cách ngoạn mục tỷ lệ tử vong và bệnh tật của sản phụ. Theo đó, tỷ lệ tử vong mẹ ở phụ nữ da trắng đã thay đổi từ 45 - 50% ở thập niên 1960 đã giảm xuống còn 10 - 15% ở thập niên 2000 và ở phụ nữ da màu đã giảm từ 71% ở thập niên 1960 xuống còn 15 - 20% vào thập niên 2000. Một nghiên cứu khác trên 62.000 phụ nữ trong độ tuổi sinh sản (15 - 44 tuổi) được chia làm 3 nhóm: 15 - 24 tuổi, 25 - 34 tuổi và 35 - 44 tuổi cho thấy số phụ nữ trong lứa tuổi sinh đẻ sinh con sống gia tăng và số phụ nữ trên 44 tuổi còn sinh con giảm nhanh năm 2003 so với năm 2000. Kết quả như sau: Vào năm 2000, 50% phụ nữ sinh ít nhất 1 lần khi 25 tuổi và 85% vẫn còn sinh con ở lứa tuổi >44. Đến năm 2003 tỷ lệ có thai và sinh con sống là 66/1.000 phụ nữ. Tỷ lệ có thai và sinh con sống ở nhóm từ 25-29 tuổi là 114/1.000 phụ nữ và 0,5/1.000 phụ nữ trên 44 tuổi vẫn còn sinh con. -Bác sĩ cho biết những kết quả bước đầu các hoạt động dự án CSTT triển khai tại Quảng Trị? - Các hoạt động của Dự án CSTT được Bộ Y tế phối hợp với Dự án Chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em thuộc tổ chức Handicap International triển khai từ năm 2006 tại 2 tỉnh Khánh Hòa và Thừa Thiên - Huế. Bắt đầu từ tháng 5/2014, Dự án bắt đầu được triển khai tại tỉnh Quảng Trị mà trước mắt là thực hiện tại thành phố Đông Hà và huyện Gio Linh. Kết quả của đợt khảo sát về kiến thức, thái độ và thực hành tại Quảng Trị trong tháng 5, 6/2014 cho thấy, hầu hết những những phụ nữ có kế hoạch sinh con và những người liên quan trong gia đình không hề biết hay quan tâm đến CSTT, một yếu tố vô cùng quan trọng trong việc phòng tránh khuyết tật bẩm sinh cho trẻ sơ sinh. Vì vậy, truyền thông nâng cao nhận thức hướng tới thực hành CSTT cho phụ nữ trong độ tuổi sinh con và những người có liên quan là một trong những can thiệp cơ bản của Dự án Chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em ở địa phương. Kế hoạch truyền thông về CSTT tại Quảng Trị bao gồm nhiều hoạt động khác nhau, trong đó quan trọng nhất là tổ chức các hoạt động truyền thông/tư vấn trực tiếp cho nhóm phụ nữ có kế hoạch sinh con và thành viên liên quan trong gia đình về CSTT. Để bao phủ đến hầu hết các đối tượng đích trong địa bàn dự án, hoạt động này cần đến một số lượng lớn cán bộ y tế có đủ cả kiến thức chuyên môn về chăm sóc tiền thai lẫn kỹ năng truyền thông để tổ chức thực hiện truyền thông tại cấp cơ sở. Vì vậy, cùng với việc nâng cao kiến thức về chăm sóc tiền thai cho đội ngũ cán bộ y tế trong địa bàn dự án là hoạt động trang bị kỹ năng truyền thông và thực hành truyền thông/tư vấn cho nhóm phụ nữ có kế hoạch sinh con và những người liên quan về CSTT. Được biết, trong tháng 10/2014, Sở Y tế Quảng Trị đã phối hợp với Dự án Chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em của tổ chức Handicap International tổ chức lớp tập huấn về chăm sóc tiền thai cho 33 bác sĩ công tác tại Sở Y tế, Trường Trung cấp Y tế Quảng Trị, Bệnh viện Đa khoa tỉnh, Bệnh viện Đa khoa thành phố Đông Hà và bác sĩ ở một số tuyến xã, huyện trên địa bàn. Tham gia tập huấn, học viên được cung cấp những kiến thức về chăm sóc sức khỏe trước khi mang thai như: Giới thiệu chương trình CSTT: ý nghĩa và tầm quan trọng; quy trình tư vấn, chăm sóc trước khi mang thai; tầm soát bệnh lý nội khoa mạn tính; tầm soát bệnh lý phụ khoa; hen phế quản; tầm soát các bệnh nhiễm trùng; vắc xin; tầm soát các bệnh di truyền; vấn đề liên quan đến môi trường (phơi nhiễm tác nhân gây dị tật, đột biến…); vấn đề dinh dưỡng trước khi mang thai. Đồng thời, thực hành tư vấn cho phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, đặc biệt là những phụ nữ có kế hoạch sinh con. Những bác sĩ hoàn thành xuất sắc khóa học sẽ trở thành giảng viên nguồn cho các lớp tập huấn trong những năm sau. Cuối tháng 11/2014, cá nhân tôi được mời trực tiếp làm giảng viên lớp tập huấn kỹ năng truyền thông tư vấn CSTT tại tỉnh Quảng Trị. 66 học viên là bác sĩ ở Đông Hà và Gio Linh tham gia tập huấn được nắm bắt kỹ năng thuyết trình, truyền thông thay đổi hành vi, một số kỹ năng cơ bản trong tư vấn và truyền thông về chăm sóc sức khỏe trước khi mang thai; các hình thức truyền thông trực tiếp tại hộ gia đình và cộng đồng; thực hành tại cơ sở như: truyền thông cho nhóm phụ nữ có kế hoạch sinh con tại cộng đồng, tư vấn hộ gia đình, thảo luận nhóm và tư vấn cá nhân. Qua tập huấn nhằm trang bị cho các bác sĩ kỹ năng truyền thông và thực hành các truyền thông về chăm sóc tiền thai để phòng tránh dị tật bẩm sinh. Đào tạo đội ngũ giảng viên nguồn có đủ kiến thức và kỹ năng để đội ngũ này có thể tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng truyền thông cho cán bộ y tế và cán bộ liên quan ở cơ sở như: cán bộ điều dưỡng, nữ hộ sinh, y sĩ, nhân viên y tế thôn bản và tình nguyện viên dân số. Thực hiện các hoạt động truyền thông tại cộng đồng về chăm sóc tiền thai nhằm phòng tránh dị tật bẩm sinh cho nhóm phụ nữ có kế hoạch sinh con và nhóm đối tượng liên quan. - Xin cảm ơn Bác sĩ! KÔ KĂN SƯƠNG (thực hiện)