Từ món ăn dân dã đến đặc sản mang thương hiệu quê hương

(QT) - Món ăn dân dã bún hến Mai Xá của làng Mai Xá, xã Gio Mai, huyện Gio Linh vừa được công nhận vào TOP 100 món ăn ẩm thực, đặc sản tiêu biểu của Việt Nam theo bộ tiêu chí công bố giá trị ẩm thực, đặc sản Việt Nam trong Hành trình tìm kiếm quảng bá ẩm thực, đặc sản Việt Nam (2011-2016) theo Quyết định số 049/KLVN-TOP/2016 của Tổ chức kỷ lục Việt Nam. Để phát huy giá trị văn hóa ẩm thực cũng như kinh tế của món ăn đặc trưng này, đã đến lúc chính quyền địa phương cũng như các đơn vị chức năng liên quan nghĩ đến việc xây dựng thương hiệu để bún hến Mai Xá không chỉ đơn thuần là món ăn của một địa phương nhỏ lẻ.

Sơ chế nguyên liệu chuẩn bị cho món bún hến

Làng Mai Xá không chỉ nổi tiếng là vùng đất học của tỉnh Quảng Trị mà từ lâu, tên làng này còn gắn liền với một món ăn dân dã nức tiếng gần xa là bún hến (chắt chắt). Liên quan đến món ăn này trước tiên phải kể đến nghề cào chắt chắt với truyền thống lâu đời của người dân làng Mai Xá, nghề mưu sinh mà nhờ nó người dân làng Mai Xá không sợ đói, không sợ nghèo nếu chịu khó chăm chỉ làm nghề. Người thợ cào chắt chắt làng Mai Xá luôn nhớ nằm lòng câu: “Rằm tháng hai cầu rạy, rằm tháng bảy cầu an”.

Để tỏ lòng biết ơn tổ nghề và tiền nhân, những người đã cho họ một nghề làm ăn, một sức khỏe tốt và cả những điều may mắn trên sông nước, những hộ làm nghề cào thường tổ chức lễ cúng tổ nghề linh đình, còn gọi là rễ rước hến. Lễ hội này được tổ chức định kỳ 3 năm một lần tại bến đò lịch sử thôn Mai Xá (chỗ sông Thạch Hãn và sông Hiếu gặp nhau), nơi con hến sinh sôi nảy nở. Theo thời gian, cùng với sự phát triển kinh tế- xã hội của địa phương, người theo nghề cào chắt chắt ngày càng ít dần, hiện toàn xã chỉ còn khoảng 26 thuyền tương ứng với chừng đó số lao động chuyên làm nghề cào chắt chắt, trong đó chủ yếu là người dân làng Mai Xá. Sản lượng hến mang về được tư thương thu mua và đem tiêu thụ chủ yếu ở các địa phương trong tỉnh.

Hiện có khoảng 60 hộ làm nghề thu mua hến và chỉ có 5 hộ dân trực tiếp kinh doanh chế biến món bún hến tại địa phương. Quán bún hến của bà Bùi Thị Hường ở thôn Mai Xá đã kinh doanh được 18 năm nay, chuyên các món bún hến nước, hến xào xúc bánh tráng. Bình quân mỗi ngày vào tháng cao điểm, quán bà bán được khoảng 100 tô bún hến các loại, thu nhập khoảng 8 triệu đồng. Khách hàng gần xa mỗi khi qua lại tuyến đường này đều không quên ghé lại thưởng thức món bún hến đặc sản làng Mai tại quán bà Hường. Bà Hường cho biết, có khá nhiều thực khách là người nước ngoài ghé vào quán và tỏ ra rất thích thú với món ăn dân dã này.

Cũng đã có nhiều kênh truyền hình trung ương về đây ghi lại hình ảnh cũng như tìm hiểu về món bún hến Mai Xá để quảng bá ẩm thực đặc sắc của các vùng miền, địa phương. Bún hến Mai Xá ngon đặc trưng so với bún hến ở các vùng miền khác bởi được chế biến từ nguyên liệu chính là con chắt chắt, một loài sinh vật nước lợ giàu chất đạm nên rất bổ dưỡng, khi ăn có vị ngọt, thanh mát. Theo những người có kinh nghiệm ở làng thì về mùa hè con chắt chắt thường có vị ngọt ngon hơn mùa đông. Món bún hến Mai Xá được công nhận vào TOP 100 món ăn ẩm thực, đặc sản tiêu biểu của Việt Nam chính là niềm tự hào của người làng Mai.

Tuy nhiên, để món ăn này được phát huy hết giá trị văn hóa ẩm thực cũng như đem lại lợi nhuận kinh tế cho người dân nơi đây thì vẫn còn rất nhiều điều cần làm. Thực tế hiện nay, sản lượng chắt chắt do bà con khai thác đang có dấu hiệu ngày càng giảm do tình trạng khai thác cát ồ ạt trên sông Thạch Hãn, sông Hiếu ảnh hưởng đến ấu trùng chắt chắt sinh trưởng và phát triển. Hiện cũng chỉ có một vài quán hàng nhỏ lẻ kinh doanh món ăn này nên chưa thu hút được lượng thực khách dồi dào. Để thực khách gần xa đều có thể thưởng thức món ăn lạ miệng này bằng cách tự chế biến thì quan trọng nhất là phần nguyên liệu chính là chắt chắt có thể được bán rộng rãi. Tuy nhiên với đặc trưng của con chắt chắt là không để được nhiều ngày, cần nhất là phải có cơ sở chế biến sấy khô hoặc cấp đông nguyên liệu để có thể vận chuyển đi xa cũng như có thời hạn sử dụng lâu hơn.

Ông Trương Hữu Thắng, Phó Chủ tịch UBND xã Gio Mai chia sẻ thêm: “Bún hến Mai Xá được công nhận là một trong 100 món ẩm thực đặc sản tiêu biểu của Việt Nam chính là niềm tự hào của người dân địa phương. Để phát huy giá trị văn hóa ẩm thực của món ăn, nâng cao hiệu quả kinh tế cho bà con làm nghề cào chắt chắt, địa phương mong muốn các tổ chức, các ngành chức năng quan tâm đầu tư kinh phí để phát triển một số mô hình chế biến nguyên liệu chắt chắt, cũng như nghiên cứu phương pháp gây nuôi chắt chắt, tạo điều kiện cho bà con vay vốn mở rộng nghề cào chắt chắt và đầu tư cơ sở chế biến mặt hàng này”.

Không đơn thuần chỉ là một món ăn mà xây dựng thương hiệu ẩm thực cho một món ngon đã được công nhận chính là cách để tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của cha ông từ ngàn xưa, từ đó quảng bá về một miền đất gắn liền với món ăn truyền thống nhằm thúc đẩy phát triển du lịch, kinh tế địa phương. Chính vì vậy, việc xây dựng thương hiệu cho món bún hến Mai Xá, cho nguyên liệu là chắt chắt Mai Xá ngay từ bây giờ là việc mà địa phương và các ngành liên quan cần sớm bắt tay thực hiện.

Bảo Bình