Tìm lại thông tin cho liệt sĩ Sư đoàn 308

Dưới cái nắng của một ngày cuối hạ, 3 cựu chiến binh (CCB) Sư đoàn 308 miệt mài đi từng hàng mộ chí ở Nghĩa trang Liệt sĩ (NTLS) quốc gia Đường 9 để tìm kiếm thông tin về liệt sĩ của đơn vị mình. Thỉnh thoảng họ dừng lại ở một phần mộ nào đó và trò chuyện với nhau rất lâu. Cả 3 CCB này từng tham gia các chiến dịch: Mậu Thân 1968 ở Khe Sanh, Đường 9 Nam Lào 1971 và Quảng Trị năm 1972. Sau giải phóng, chính họ là những người trực tiếp tìm kiếm, cất bốc đồng đội của mình ở 3 chiến trường trên về chôn cất tại khu vực thuộc NTLS quốc gia Đường 9 ngày nay.

Các cựu chiến binh Đỗ Duy Chính, Vũ Viết Nhĩ, Trần Ngọc Hiền (từ trái sang) trước phần mộ của liệt sĩ Bùi Văn Bộ -Ảnh: T.B

Ký ức người lính

3 CCB ấy gồm các ông Vũ Viết Nhĩ (sinh năm 1944), ở Sóc Đăng, Đoan Hùng, Phú Thọ; Trần Ngọc Hiền (sinh năm 1954), ở Vũ Bản, Nam Định và Đỗ Duy Chính (sinh năm 1956), trú tại Tiên Phượng, Chương Mỹ, Hà Nội.

Đây là chuyến thứ 2 trong năm, họ đến NTLS quốc gia Đường 9 để viếng đồng đội và làm một công việc khác cần thiết hơn. “Tôi là Trưởng Ban liên lạc Đoàn công tác tìm kiếm, quy tập liệt sĩ Sư đoàn 308 giai đoạn 1976 - 1978”, ông Nhĩ giới thiệu với người quản trang và đưa ra một tờ giấy. Tôi để ý, tờ giấy có triện đỏ, do Trung tá Đặng Văn Thương, Chính ủy, Sư đoàn 308, Quân đoàn 12 ký, gửi Sở Lao động, Thương binh và Xã hội, (LĐ,TB&XH) Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Trị, với nội dung giới thiệu những người này cùng gia đình các thân nhân liệt sĩ đến viếng NTLS trên địa bàn tỉnh Quảng Trị, đối chiếu và đề nghị sửa đổi thông tin liệt sĩ.

Vào lại NTLS quốc gia Đường 9 lần này, 3 CCB còn mang theo những quyển sổ ghi chép đặc biệt. Đó chính là danh sách hơn 3.000 cán bộ, chiến sĩ Sư đoàn 308 chiến đấu, hy sinh tại 3 chiến trường kể trên, sau đó vào các năm 1976, 1977 và 1978, được các đồng đội trở lại tìm kiếm, cất bốc, đưa vào nghĩa trang của đơn vị tại TP. Đông Hà. Ông Nhĩ cho biết, sở dĩ mang theo những quyển sổ này là do khi vào viếng đồng đội, bằng trí nhớ của mình, họ phát hiện có nhiều phần mộ sau khi được di dời từ nghĩa trang của đơn vị vào NTLS quốc gia Đường 9 cách đó chỉ vài trăm mét đã bị thất lạc, nhầm lẫn, thậm chí mất thông tin hoàn toàn.

Chẳng hạn, trong sổ ghi rõ, liệt sĩ Bùi Văn Bộ, quê quán Vĩnh Tiến, Kim Bôi, Hòa Bình, lính trinh sát Đại đội 20 Sư 308, hy sinh ngày 28/4/1972; mộ ngôi số 1415. Nhưng nay thông tin bị nhầm lẫn, sai lệch từ tên Bộ sang Bố; quê quán từ Hòa Bình sang Ngũ Hung (Ngũ Hùng), Thanh Niệm (Thanh Miện), Hải Hưng. Ông Hiền cho hay, tháng 4/1976, khi cất bốc mộ của liệt sĩ Bộ đưa vào NTLS của đơn vị ở Đông Hà, CCB Nguyễn Nam Trung (hiện trú bản Đôn, xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk) lúc đó là chiến sĩ cùng trực tiếp tham gia công việc này.

Ông Trung kể lại rằng, chiến sĩ Bộ hy sinh ở khu vực thôn Tây, sát Chùa Tám Mái, Đông Hà (nay thôn Tây Trì, phường 1, TP Đông Hà) vào ngày 28/4/1972, được ông Trung cùng đồng đội trực tiếp chôn cất ở khu vực này.

Vì thế khi tiến hành cất bốc, ông nhớ rất rõ vị trí. Cũng theo lời kể của ông Trung, lúc chôn có ghi tên tuổi, đơn vị, ngày tháng năm hy sinh của đồng đội, cất giữ vào lọ penicillin chôn kèm; đục lỗ, khắc danh tính của liệt sĩ này ở nắp thùng lương khô bằng sắt tây. Phần mộ của liệt sĩ Bùi Văn Bộ hiện tại ở hàng số 6, số 100, khu Hải Hưng.

Cựu chiến binh Sư đoàn 308 dâng hương tưởng niệm đồng đội tại Bia tưởng niệm của đơn vị ở Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Đường 9 -Ảnh: T.B

Đoạn, cả 3 CCB cùng đi đến một phần mộ khác, trên bia có khắc dòng chữ “Liệt sĩ Nguyễn Văn Duyệt” và nói: “Trường hợp này chỉ có họ tên và ngày, tháng, năm hy sinh, còn các thông tin quan trọng khác không có”. Để tìm kiếm thêm thông tin về liệt sĩ này, họ lật giở quyển sổ mang theo, trên đó có ghi chép rất đầy đủ: “Liệt sĩ Nguyễn Văn Duyệt, sinh năm 1945, quê quán Đan Thượng, Hạ Hòa, Phú Thọ; nhập ngũ tháng 2/1964; đơn vị Sư đoàn 308; hy sinh ngày 1/1/1974 tại chiến trường Đường 9 Nam Lào; số mộ 05-05-36”. Ông Nhĩ chùng giọng chia sẻ, qua hơn một tuần tìm kiếm, tra cứu, đối chiếu thông tin, chúng tôi phát hiện hơn 80 trường hợp thông tin về liệt sĩ Sư đoàn 308 trong quá trình được di dời từ điểm cũ đến điểm mới thời điểm năm 1992 đã được ghi lại nhưng thiếu sót, nhầm lẫn, thậm chí bị mất hoàn toàn.

Trường hợp liệt sĩ Phan Cộng Hòa và Quan Văn Đạo là ví dụ. Trong các quyển sổ hiện vẫn đang được lưu giữ, bảo quản bản gốc tại Ban Chính sách Phòng Chính trị Sư đoàn 308 thì liệt sĩ Hòa (sinh năm 1949), quê quán Chương Xá, Cẩm Khê, Vĩnh Phú; nhập ngũ ngày 20/2/1968, thuộc Trung đoàn Bộ binh 102, Sư đoàn 308; hy sinh ngày 1/7/1968 ở Làng Cát, xã Đakrông, huyện Đakrông, Quảng Trị.

Năm 1976, ông Hiền lúc đó là chiến sĩ trực tiếp tham gia việc cất bốc, quy tập hài cốt liệt sĩ này đưa vào NTLS của đơn vị ở Đông Hà, với danh sách mộ số 72 nhưng nay không thấy tên của liệt sĩ ở NTLS quốc gia Đường 9. Liệt sĩ Đạo sinh năm 1950, quê quán xóm Chiềng, Bắc Sơn, Phổ Yên, Bắc Thái; nhập ngũ tháng 2/1968; đơn vị Sư đoàn 308; hy sinh ngày 3/2/1971 tại cao điểm 500 thuộc Lào. Năm 1976, mộ của liệt sĩ Đạo được đồng đội sang Lào cất bốc, quy tập vào NTLS của đơn vị nhưng nay cũng không thấy tên.

Tìm lại thông tin cho liệt sĩ

Theo các CCB Sư đoàn 308, trong quá trình tìm kiếm, cất bốc mộ liệt sĩ của đơn vị để quy tập vào NTLS ở Đông Hà giai đoạn 1976 - 1978, thông tin về liệt sĩ được ghi chép rất đầy đủ và cẩn thận. Cùng với đó, ngay sau mỗi ngôi mộ có thông tin được an táng tại đây đều được dựng bia đá khắc ghi đầy đủ những thông tin này.

Tuy nhiên về sau, trong quá trình di dời, bố trí, sắp xếp lại tại NTLS quốc gia Đường 9, các lực lượng chức năng liên quan đã để xảy ra sự cố đáng tiếc làm mất mát một phần thông tin, ghi chép nhầm lẫn, thậm chí làm mất hoàn toàn thông tin của liệt sĩ.

Cụ thể, theo các ghi chép được thống kê trong các quyển sổ kể trên, giai đoạn từ 1976 - 1978, có trên 3.000 mộ liệt sĩ của Sư đoàn 308 hy sinh tại 3 chiến dịch: Mậu Thân 1968 tại Khe Sanh, Đường 9 Nam Lào 1971 và Quảng Trị 1972 được tìm thấy, cất bốc, quy tập về NTLS này. Trong đó, có 2.825 mộ có đầy đủ tên tuổi, quê quán, đơn vị, ngày, tháng, năm hy sinh và số mộ. Song, hiện tra cứu, tìm kiếm thông tin này ở Sở LĐ,TB&XH tỉnh chỉ có 1.984 mộ.

Với con số này đã bị giảm 841 phần mộ so với 2.825 phần mộ có thông tin đầy đủ kể trên. Ngoài ra, trong số 1.984 phần mộ hiện tại, có rất nhiều phần mộ bị ghi thiếu thông tin, nhầm lẫn và sai lệch so với thông tin gốc; hơn 50 phần mộ khác xảy ra tình trạng cùng một thông tin nhưng được ghi trên 2 ngôi mộ.

Những dấu tích chiến tranh còn lại ở Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Đường 9 -Ảnh: T.B

Các CCB trên khẳng định, qua đối chiếu với thông tin gốc ở những quyển sổ ghi chép, cộng với trí nhớ của họ về quá trình chiến đấu, tìm kiếm, cất bốc mộ của những liệt sĩ này là hoàn toàn chính xác. Đặc biệt, những quyển sổ ghi chép đó do chính họ trực tiếp thực hiện vào các năm kể trên. Vì vậy, mong muốn lớn nhất của các CCB này là sớm phối hợp với các cơ quan chức năng liên quan tiếp tục đối chiếu, tìm kiếm để chỉnh sửa, bổ sung thông tin đầy đủ cho liệt sĩ, đồng thời kiểm tra, tìm kiếm, liên hệ gia đình các thân nhân để họ sớm được biết.

Cũng trong các chuyến đi vào Quảng Trị, những CCB này còn tìm kiếm, xác minh, tra cứu được thông tin về 64 cán bộ, chiến sĩ Sư đoàn 308 chiến đấu, hy sinh trong trận chiến đấu kìm giữ chân địch từ hướng Thừa Thiên Huế tiến đánh tái chiếm Thành Cổ Quảng Trị vào mùa hè đỏ lửa năm 1972, tại khu vực chân cầu Câu Nhi, xã Hải Chánh, huyện Hải Lăng.

Sau trận đánh này chỉ có 4 chiến sĩ sống sót, trong đó hiện có CCB Nguyễn Kim Văn, sống tại số nhà 24 Nguyễn Tri Phương, Phường 4, TP. Đông Hà. Từ ngày 21/6 đến nay, Đội tìm kiếm và quy tập hài cốt liệt sĩ Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Trị đã tìm thấy và cất bốc được 18 hài cốt liệt sĩ kèm nhiều di vật của bộ đội tại khu vực chân cầu này.

Chuyến trở lại thăm đồng đội lần này, CCB Sư đoàn 308 mang theo nhiều tâm sự, ước muốn sớm tìm lại được các thông tin để đối chiếu, chỉnh sửa, bổ sung đầy đủ cho các liệt sĩ, cũng như xây dựng một đài tưởng niệm chung cho các liệt sĩ của đơn vị tại đây. Đặc biệt, lần này, cùng họ còn có những người trẻ hiện đang sinh sống, công tác tại TP. Đông Hà tình nguyện theo hỗ trợ trong những ngày các CCB xuôi ngược tìm kiếm, tra cứu các thông tin. Nhìn những con người già, trẻ chậm rãi bước chân giữa những hàng mộ tít tắp ở nghĩa trang, lòng tôi bỗng cảm thấy ấm áp đến lạ.

Thanh Bình