Cuba - xa mà gần

Trước khi đi La Habana, đoàn công tác Hội Nhà báo Việt Nam vinh dự được gặp Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Cộng hoà Cuba tại Việt Nam Rogelio Polanco Fuentes. Nhà báo Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam giới thiệu tôi với Đại sứ Rogelio Polanco Fuentes. Biết tôi đến từ Quảng Trị, đại sứ nói ông vừa đến thăm tỉnh Quảng Trị sau khi nhậm chức tại Việt Nam và có ấn tượng rất tốt đối với mảnh đất, con người Quảng Trị, nơi mà cách đây hơn 50 năm về trước Chủ tịch Fidel Castro đã đặt chân đến thăm (tháng 9/1973), cổ vũ quân và dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Tôi cũng bày tỏ với đại sứ rằng Nhân dân Việt Nam nói chung và người dân Quảng Trị nói riêng rất ngưỡng mộ sự nghiệp cách mạng của Cuba; khắc ghi những tình cảm của Nhân dân Cuba, của lãnh tụ Fidel Castro, thể hiện qua câu nói bất hủ: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình” cùng sự giúp đỡ chí tình của Cuba trong những năm tháng Việt Nam còn trong giai đoạn khó khăn nhất.

Báo chí Mỹ Latinh ngưỡng mộ Cuba

Chuyến đi lần này của chúng tôi là tham dự Hội thảo quốc tế truyền thông chính trị kỹ thuật số “Patria” lần thứ IV diễn ra tại La Habana. Các hoạt động của hội thảo đều có sự hiện diện của lãnh đạo Đảng, Nhà nước Cuba; các đoàn báo chí đến từ các nước châu Âu, châu Á và Mỹ Latinh. Đoàn Việt Nam do Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam Nguyễn Đức Lợi làm trưởng đoàn. Cảm giác hòn đảo tự do Cuba buổi đầu chúng tôi đặt chân đến tuy rất xa nhưng cũng rất gần.

Đông đảo các nhà báo ở các châu lục về La Habana dự hội thảo báo chí quốc tế . Ảnh: M.T

Xin mở ngặc nói thêm, ở Cuba, Patria là tờ báo truyền thống nổi tiếng do Joses Juliasn Martis Pesrez (1853 - 1895) sáng lập. Ông là nhà dân tộc chủ nghĩa, nhà thơ, nhà triết học, nhà tiểu luận, nhà báo, dịch giả, giáo sư và nhà xuất bản, người được coi là anh hùng dân tộc Cuba vì vai trò của ông trong việc giải phóng đất nước mình khỏi Tây Ban Nha. Martis được coi là một trong những trí thức Mỹ Latinh vĩ đại. Các tác phẩm của ông bao gồm một loạt thơ, tiểu luận, thư từ, bài giảng, tiểu thuyết và tạp chí dành cho trẻ em. Ông viết cho nhiều tờ báo Mỹ Latinh và Mỹ; ông cũng thành lập một số tờ báo.

Tờ báo của ông - Patria là một công cụ quan trọng trong chiến dịch giành độc lập cho Cuba. Sau khi ông qua đời, nhiều câu thơ của ông trong cuốn sách Versos Sencillos (Những câu thơ đơn giản) đã được chuyển thể thành bài hát “Guantanamera”, bài hát đã trở thành một bài hát tiêu biểu nổi bật của Cuba.

Nhà báo Nguyễn Đức Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam tặng tranh dân gian Đông Hồ cho Biên tập viên kênh truyền hình teleSUR - Ảnh: M.T

Nằm trong chương trình hội thảo, đoàn chúng tôi có buổi làm việc với Hội Nhà báo Cuba. Chủ tịch Hội Nhà báo Cuba Ricardo Ronquillo và các phó chủ tịch hội tiếp đoàn. Không khí buổi làm việc rất chân thành, cởi mở. Nhà báo Nguyễn Đức Lợi đánh giá cao nội dung hội thảo báo chí truyền thông chính trị kỹ thuật số “Patria” lần thứ IV do Đảng Cộng sản Cuba tổ chức. Ông nói, số lượng đông đảo các nhà báo đến từ các châu lục đã nói lên ý nghĩa và sức hút của hội thảo. Vấn đề quan trọng là các đại biểu về dự đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm quý trong tổ chức thông tin phản ánh sát đúng tình hình thế giới, khu vực, chống lại sự bá quyền, thống trị của báo chí phương Tây áp đặt và đưa tin sai lệch nhằm mục đích chính trị của mình. Nhà báo Nguyễn Đức Lợi cũng thông tin về các sự kiện nổi bật trong năm 2025 của Việt Nam, như kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; 80 năm thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam..., trong đó có kỷ niệm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam. Năm 2025 là “Năm hữu nghị Việt Nam - Cuba”, kỷ niệm 65 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước; đề nghị Hội Nhà báo và các cơ quan báo chí Cuba quan tâm thông tin về các sự kiện này qua trao đổi thông tin, qua hợp tác song phương.

Chủ tịch Hội Nhà báo Cuba tặng tờ báo “Patria” cho đoàn công tác Hội Nhà báo Việt Nam - Ảnh: M.T

Phía lãnh đạo Hội Nhà báo Cuba thống nhất tăng cường sự hợp tác song phương, nhất là phía Cuba sẵn sàng xuất bản những tài liệu quý, sách báo của Việt Nam bằng tiếng Tây Ban Nha; cử các đoàn thăm, trao đổi kinh nghiệm, hoạt động báo chí. “Xin cảm ơn đoàn công tác Hội Nhà báo Việt Nam đã tham gia hội thảo và có những phát biểu quan trọng, gây sự chú ý của các đại biểu về dự hội thảo lần này”, Chủ tịch Hội Nhà báo Cuba Ricardo Ronquillo nhấn mạnh.

Thăm Trung tâm Fidel Castro ở La Habana - Ảnh: M.T

Trước đó, sau lễ khai mạc tại Quảng trường Mella, dâng hương tưởng niệm Julio Antonio Mella và chụp ảnh lưu niệm tại bậc thang Đại học Havana, các bài phát biểu chính, các hội thảo, trình bày các dự án truyền thông, các buổi workshop, phòng trải nghiệm diễn ra tại Trung tâm hội nghị Đại học Havana. Tham gia tại phiên thảo luận hội thảo, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam Nguyễn Đức Lợi đề cập đến vấn đề: “Phản đối bá quyền truyền thông, chiến lược của truyền thông Nam bán cầu để chống lại sự thống trị của truyền thông phương Tây”.

Nhà báo Nguyễn Đức Lợi nhấn mạnh: “Các nước phương Tây đang dùng truyền thông như một công cụ để thao túng chính trị thế giới nhằm đạt được mục đích chính trị không còn là xa lạ. Sự bá quyền truyền thông gây ra những hậu quả tiêu cực cho xã hội. Đó là hạn chế tự do ngôn luận, gây ra sự bất bình đẳng trong tiếp cận thông tin, gây ra phân cực xã hội... Vì vậy, việc chống lại bá quyền truyền thông là điều rất quan trọng, để đảm bảo một không gian thông tin đa dạng và công bằng. Để chống lại, hoặc hạn chế sự thống trị của truyền thông phương Tây, các nước Nam bán cầu cần xây dựng một chiến lược truyền thông hiệu quả, trong đó coi trọng việc nâng cao nhận thức cho người dân về thông tin đa chiều; xây dựng nội dung thông tin đa dạng và phản ánh thực tế; đa dạng hóa các kênh truyền thông; tăng cường năng lực cho các nhà báo trong sản xuất nội dung; xây dựng mạng lưới liên kết và hợp tác. Nói tóm lại các quốc gia Nam bán cầu phải xây dựng được một hệ thống báo chí-truyền thông mạnh mẽ, độc lập và phản ánh đúng thực tế, góp phần phá vỡ sự thống trị của thông tin phương Tây”...

Tổng Biên tập Báo Quảng Trị Trương Đức Minh Tứ trao đổi nghiệp vụ với lãnh đạo Báo Granma - Ảnh: Quỳnh Anh

Những tràng vỗ tay vang lên khắp khán phòng tán thành với ý kiến sâu sắc, tâm huyết của đoàn Việt Nam. Ở bên ngoài quảng trường Ignacio Agramonte - Đại học Havana thời điểm đó, chúng tôi có các cuộc tiếp xúc nhiều bên, song phương liên tiếp diễn ra. Những tiếng hô: Viva Cuba! Viva Cuba! (Cuba muôn năm)... vang lên biểu hiện tình đoàn kết với Đảng, Nhà nước và nhân dân Cuba nối dài như bất tận.

Đang theo dòng sự kiện và dòng chảy tin tức của các tờ báo ở Nam bán cầu, các bạn đồng nghiệp ở teleSUR - kênh truyền hình của các quốc gia Mỹ Latinh, có trụ sở chính ở Veenezuela và chi nhánh ở La Habana lập tức muốn gặp, giao lưu với Đoàn Nhà báo Việt Nam. Từ các thành viên trong ban giám đốc đài cho đến các biên tập viên của teleSUR nhiệt tình giới thiệu với các nhà báo Việt Nam về lịch sử phát triển của kênh truyền hình, vừa phỏng vấn nhà báo Nguyễn Đức Lợi về tình hình phát triển của báo chí Việt Nam.

Một nữ biên tập viên xinh đẹp của teleSUR nói rằng đã từng rất ngưỡng mộ cuộc đấu tranh chống ngoại xâm của Việt Nam và những thành tựu của kinh tế - xã hội đạt được của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, cô nói rằng teleSUR rất muốn có sự hợp tác, trao đổi thông tin với các đài truyền hình ở Việt Nam, thông qua sự giới thiệu của Hội Nhà báo Việt Nam...

Một số tờ báo, trong đó có Báo Granma (cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Cuba) mong muốn tiếp tục trao đổi đoàn, mong có dịp đến thăm đất nước Việt Nam. Tôi hiểu và chia sẻ với các đồng nghiệp Granma, tặng báo Granma một số hình ảnh về lãnh tụ Cuba Fidel Castro đến thăm Việt Nam và những tờ báo Quảng Trị có đăng bài viết về chuyến thăm của Chủ tịch Fidel Castro đến vùng giải phóng Quảng Trị hơn 50 năm về trước.

Tôi nhớ lần đầu nhà báo Arlin Alberly Loforte, Phó Tổng biên tập báo Granma khi chị đặt chân đến Quảng Trị đã cảm nhận: “Đây là lần đầu tiên tôi đến Quảng Trị - mảnh đất mà tôi muốn đặt chân đến một lần trong đời. Tại đất nước Cuba, hai tiếng Quảng Trị luôn được báo chí nhắc đến đầy ngưỡng mộ trong nhiều sự kiện quan trọng...”. Cách đây 2 năm, chị có dịp thăm Cao điểm 241, nơi mà tháng 9/1973, Chủ tịch Cuba Fidel Castro đến thăm, đạp chân lên nòng súng “Vua chiến trường” của đế quốc Mỹ bị bắn cháy nằm lăn lóc trên cao điểm, phất cao lá cờ giải phóng và nói rằng: “Các đồng chí hãy cầm lá cờ bách chiến bách thắng này cắm lên dinh lũy của kẻ thù ở Sài Gòn”. Lời hiệu triệu đó của ông hai năm sau đã trở thành sự thật. 11 giờ 30 phút ngày 30/4/1975, quân giải phóng đã cắm lá cờ xanh đỏ sao vàng lên dinh Độc Lập, đánh dấu sự toàn thắng của chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử; từ đó đất nước Việt Nam sạch bóng quân thù, giang san thu về một mối.

Còn mãi trong tôi cảm xúc khi đến thăm Trung tâm Fidel Castro ở La Habana. Ở trung tâm này trưng bày một số hiện vật, hình ảnh của Fidel Castro từ thuở niên thiếu cho đến khi đi làm cách mạng, trở thành lãnh tụ của nhân dân Cuba. Tại đây, tôi đã tìm thấy nhiều hình ảnh Chủ tịch Fidel Castro đến thăm vùng giải phóng Quảng Trị hơn 50 năm về trước, khi bên kia dòng Thạch Hãn (cách 15 km đường chim bay) đang còn nhiều họng súng của đối phương. Nhà báo Lưu Việt Hùng, Trưởng cơ quan Thông tấn xã Việt Nam tại La Habana đã chụp cho tôi một tấm hình đứng bên bức ảnh Chủ tịch Fidel Castro đến thăm Cao điểm 241 ở Quảng Trị để làm kỷ niệm, nhắc nhớ về một tình cảm tuyệt vời của vị lãnh tụ Cuba dành cho quân và dân vùng đất mới được giải phóng ở Quảng Trị, cũng như đối với đất nước Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc.

Trong những ngày lưu lại ở đất nước Cuba tươi đẹp, chúng tôi chia sẻ với khó khăn của đất nước bạn đang gặp phải. Do bị Hoa Kỳ bao vây cấm vận mấy chục năm qua nên đời sống của nhân dân Cuba gặp nhiều khó khăn, thiếu năng lượng, lương thực, thiếu rất nhiều vật dụng thiết yếu cho cuộc sống hằng ngày. Nhưng kỳ lạ thay, những người dân Cuba mà chúng tôi gặp ở đâu cũng rất lạc quan, chấp nhận khó khăn trong hiện tại, tin tưởng vào ngày mai của đất nước. Trong các vùng đất trên đất nước này, lúc nào cũng vang lên tiếng hát, điệu nhảy của người dân xứ Mỹ Latinh. Cuba dù cách xa Việt Nam mà vẫn thấy rất gần, bởi đất nước này có nhiều địa danh, trường học được đặt tên Việt Nam, như Công viên Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bến Tre, Củ Chi, Nguyễn Văn Trỗi, Lê Văn Tám...Ở hòn đảo tự do này, mọi lúc, mọi nơi chúng tôi đều cảm nhận cuộc sống rất bình yên.

Cuộc sống gian khó nhưng tiếng hát luôn vang ngân

Tranh thủ thời gian nghỉ giữa các phiên thảo luận của hội thảo, chúng tôi có chuyến thăm các tỉnh lân cận La Habana. Trên đường đến tỉnh Pinar del Rio, tôi chụp một số cảnh núi đồi núi, nương rẫy trồng cây thuốc lá làm nguyên liệu cuốn xì gà đưa lên mạng xã hội, nhiều người xem bảo cứ có cảm giác cảnh vật ở nước bạn như ở Việt Nam.

Thực ra dù cách Việt Nam một nửa vòng trái đất, đất nước Cuba có nền khí hậu nhiệt đới. Pinar del Rio cách La Habana hơn 120 cây số, là tỉnh có thế mạnh nông nghiệp, nơi trồng nhiều cây thuốc lá làm nguyên liệu sản xuất xì gà lớn nhất Cuba. Đây cũng là tỉnh có thế mạnh phát triển du lịch nhờ có hệ thống hang động núi đá vôi rất đẹp nằm trong thung lũng Vinales, một di sản thiên nhiên được UNESCO công nhận. Hôm chúng tôi đến đây, nhiệt độ ngoài trời là 26 độ C. Vào hang động, cảm giác mát hơn ngoài trời. Từng hàng người dài xếp hàng vào ngắm những thạch nhũ đá vôi tuyệt đẹp, được hình thành qua hàng triệu năm kiến tạo. Dĩ nhiên là các thể khối thạch nhũ đá vôi nơi đây không có hình thù đẹp như động Phong Nha - Kẻ Bàng hay danh thắng Tràng An ở Việt Nam, nhưng vẫn hấp dẫn nhiều du khách ở khắp nơi trên thế giới đến đây chiêm ngưỡng.

Nếu như vẻ đẹp của hang động là một điểm thu hút du khách của Pinar del Rio thì trang trại trồng cây thuốc lá và cơ sở sản xuất xì gà thủ công ở tỉnh này cũng là nơi thu hút du khách không kém. Đến đây, chúng tôi được người hướng dẫn giới thiệu trang trại trồng cây thuốc lá. Có nhiều nơi trên đất nước Cuba trồng được cây thuốc để làm nguyên liệu sản xuất xì gà nhưng người ta nói Pinar del Rio là nơi trồng cây thuốc ngon nhất. Có lẽ là do chất đất ở đây như đất ba dan ở Việt Nam, còn gió thì thung lũng nơi chúng tôi đến cứ thổi ào ạt từ phía biển. Gió thổi mạnh, nắng cũng rất to nhưng không khô nóng mà có cảm giác dễ chịu. Có phải vì miền đất nơi đây đầy nắng gió nên trồng được cây thuốc lá để sản xuất xì gà vào loại ngon nhất thế giới chăng?

Giới thiệu trang trại trồng cây thuốc lá, nguyên liệu để cuốn xì gà - Ảnh: M.T

J.Erics - người hướng dẫn chỉ về phía quả đồi cây thuốc lá của mình, nói rằng khoảnh đất này trồng được hơn 100.000 cây; chỉ trồng được trong vụ Đông từ tháng 9 năm trước cho đến tháng 3 năm sau. Khi thu hoạch, người trồng đưa lá thuốc được xâu chuỗi vào treo trong một ngôi nhà lợp lá cọ, tuyệt nhiên không dùng một loại hóa chất gì mà chỉ ủ cho đến khi lá thuốc khô, dịu mới đem ra cuốn xì gà. Có điều người trồng cây thuốc lá phải bán 90% thuốc lá nguyên liệu cho nhà nước đưa về La Habana sản xuất xì gà, còn lại 10% người trồng được sử dụng sản xuất xì gà và bán ở trang trại nhưng không có tem nhãn.

Anh Javier Gonzales đang thực hành cuốn xì gà cho du khách xem – Ảnh: M.T

Có một công việc cuốn hút chúng tôi, đó là khâu giới thiệu và cuốn xì gà thủ công. Người vừa giới thiệu vừa cuốn xì gà cho chúng tôi xem là Javier Gonzales. Anh làm công việc ở trang trại này đã hơn 7 năm và nói rất yêu nghề. Anh tỉ mẫn cuốn từng điếu xì gà, có tẩm chút mật ong để mời chúng tôi. Anh bày tỏ rằng mình đặc biệt yêu quý đất nước và con người Việt Nam và rất nhiệt tình khi nói chuyện với chúng tôi. Anh nói nếu có dịp trở lại thăm đất nước Cuba, các bạn nên chọn thời điểm tổ chức Festival Cigar.

Trong khi Javier Gonzales đang nói chuyện, Lưu Việt Hùng, Trưởng cơ quan Thông tấn xã Việt Nam tại La Habana chỉ cho tôi rừng cây Panmal có rất nhiều ở Pinardel Rio, là loài cây biểu tượng của đất nước Cuba: ngay thẳng, hiên ngang, bất khả chiến bại. Tôi hỏi Hùng nghe nói xì gà phải được phụ nữ Cuba cuốn mới ngon, anh chỉ cười, nhưng khi ngước lên trời thấy có nhiều cánh chim bay lượn, Hùng nói đó là chim Sung sung (chim ruồi), được xem như là quốc điểu, loài chim này luôn bay, đập cánh không ngừng nghỉ giữa không trung, như tinh thần cách mạng của người dân xứ sở hòn đảo tự do Cuba. Cũng là một đặc sản của Cuba nữa khi đến La Habana ai cũng muốn mua ít nhất một chai về làm quà, đó là rượu rum Havana có hương thơm và nồng đậm, uống một lần là nhớ mãi trong đời!

Có một điều khác biệt nơi khác là khi quan sát du khách nước ngoài đến Cuba, từ chuyến bay chuyển tiếp Paris – Cộng hòa Pháp đến sân bay quốc tế Joses Martis - Havana cũng như ở các khu du lịch, hầu hết là người trung niên trở lên. Tôi nghĩ họ là thế hệ đã trải nghiệm lịch sử, luôn ngưỡng mộ Chủ tịch Fidel Castro và cách mạng Cuba. Khách du lịch tập trung nhiều nhất là ở khu phố cổ La Habana và vùng biển Caribe ở vùng Varadero.

Ở La Habana, cuộc dạo chơi phố cổ cũng không kém phần hấp dẫn vì nơi này có nhiều tòa nhà mang đậm nét kiến trúc cổ kính của châu Âu và rất nhiều xe cổ sơn đủ màu sắc bắt mắt, được trưng bày ở đường phố để du khách đến ngắm, chụp hình lưu niệm, dĩ nhiên là phải trả phí cho chủ xe. Chúng tôi ghé thăm một quán ăn mang tên nhà văn Ernest Hemingway. Điều thú vị là khi chúng tôi vào, các thực khách địa phương đều tản ra cho khách chụp hình bên bức tượng của nhà văn “Ông già và biển cả” (là một tiểu thuyết ngắn được ra đời vào năm 1952 đã đưa tên tuổi Hemingway thành nhà văn số một thế giới tại thời điểm đó). Và thật may mắn hơn khi đến một quán ăn có trưng bày nhiều đồ cổ, các thành viên trong đoàn được chào mừng bằng những giai điệu của Mỹ Latinh do các nghệ sĩ đường phố biểu diễn với lời ca bay bổng, ngân vang. Ở Cuba, người ta nói âm nhạc hiện diện ở mọi ngõ ngách, từ bình dân cho đến đỉnh cao.

Còn khi trải nghiệm tắm biển, xem thủy thủ du thuyền lặn bắt tôm hùm ở vùng Varadero, tỉnh Mayans, nằm cách La Habana 100 cây số, cách bang Floria (Hoa Kỳ) hơn 100 cây số, ngoài được “trêu đùa” với đàn Kỳ nhông hàng trăm con trên đảo, khi xuống du thuyền được thủy thủ đoàn chiêu đãi các món tôm hùm, hàu biển vừa được lặn bắt lên chế biến ăn rất ngon miệng, ai cũng xuýt xoa là thật không bỏ công để tìm đến nơi này.

Nhưng đó là những điểm du lịch nổi tiếng ở đất nước Cuba. Ở hòn đảo có hơn 11 triệu dân mang hình thù con cá sấu với hơn 500 năm hình thành và phát triển này, đời sống người dân gặp rất nhiều khó khăn. Anh Ngọc Anh, đại diện Tổng Công ty Vaglacera ở Cuba, doanh nghiệp chuyên sản xuất vật liệu xây dựng chia sẻ với chúng tôi đơn vị đầu tư vào đây chủ yếu là vì tình hữu nghị, bởi sản xuất vật liệu ở đây rất khó, nhất là thiếu điện. Do thiết bị đường dây tải điện và nhà máy điện mấy chục năm qua không có vật tư thay thế nên thường xuyên bị mất điện. Có khi cơ sở sản xuất đang vận hành dây chuyền thì bị đột ngột mất điện làm giảm năng suất, chất lượng vật liệu.

Cũng vì đã kinh qua nhiều khó khăn mà khi đoàn chúng tôi mới sang đây, ngay hôm đầu tiên nơi chúng tôi lưu trú mất điện (khách sạn Nacional), Ngọc Anh đưa cả đoàn về nhà ăn mì gói và hỗ trợ Sim Cuba để đoàn tiện liên lạc về nhà. Tại Đại sứ quán Việt Nam ở Cuba – đại sứ Lê Quang Long mời đoàn gặp mặt thân mật và thông tin cho chúng tôi một số nét về tình hình khó khăn của Cuba, chia sẻ với khó khăn của đất nước bạn trong hiện tại. Chúng tôi rất ngưỡng mộ tinh thần dù gặp khó khăn, thiếu thốn nhưng người dân Cuba đã có cách ứng xử với hoàn cảnh ấy một cách bình thản. Hiện nay Cộng hòa Cuba đang cập nhật chính sách phát triển kinh tế, đồng thời vẫn tập trung đầu tư cho thành tựu hai lĩnh vực giáo dục và y tế nổi trội, từng được cả thế giới cảm phục.

Trong những ngày lưu lại ở đất nước Cuba xinh đẹp, đi đâu, khi biết chúng tôi đến từ Việt Nam, nhiều người dân tỏ sự thân thiện. Còn một nơi mà tôi mong có ngày được đặt chân đến, đó là tỉnh Holguin. Mới đây, tỉnh Quảng Trị (Việt Nam) - quê hương của Tổng Bí thư Lê Duẩn và tỉnh Holguin (Cuba) - quê hương của Chủ tịch Fidel Castro đã ký kết văn bản quan hệ hữu nghị, hợp tác, bước đầu đã có những hoạt động hợp tác, hỗ trợ nhau cùng phát triển. Có lẽ điều đọng lại nhất trong chúng tôi trong chuyến thăm đất nước Cuba lần này là cảm nhận được một đất nước tuy còn khó khăn nhưng luôn hiên ngang, ở đâu cũng luôn tràn ngập nụ cười và những vùng đất chúng tôi đi qua, nơi đâu cũng ngân vang tiếng hát.

Như để góp thêm niềm lạc quan yêu đời, trong những cuộc liên hoan gặp mặt ở đây bao giờ nhà báo Nguyễn Tiến Vụ, Tổng Biên tập Báo Bắc Ninh, thành viên đoàn công tác cũng cất cao tiếng hát về dân ca quan họ. Qua anh, chúng tôi biết thêm hình thức tổ chức sinh hoạt văn hóa dân gian với những quy định nghiêm ngặt, khắt khe ở 49 làng Quan họ gốc ở xứ Kinh Bắc; đòi hỏi các liền anh, liền chị phải am tường tiêu chuẩn, tuân theo luật lệ. Nhiều bài quan họ cổ vẫn được các liền anh, liền chị ưa thích đến tận ngày nay như: Vốn liếng em có 30 đồng, Mời nước mời trầu, Ngồi tựa song đào, Cây trúc xinh, Người ở đừng về, Xe chỉ luồn kim... Còn Quan họ mới là hình thức biểu diễn quan họ chủ yếu trên sân khấu hoặc trong các sinh hoạt cộng đồng vào đầu xuân, lễ hội, hoạt động du lịch, nhà hàng. Tôi hẹn sẽ viết về “chuyến du ca” của anh với tựa đề “Nghe câu quan họ ở Havana” trong một dịp gần đây.

Giàn xe cổ ở phố cổ La Habana - Ảnh: M.T

Tôi nghĩ ra tựa đề này khi xem biểu diễn nhạc kịch Tropicana ở La Habana. Đây là chương trình nghệ thuật truyền thống lâu đời ở Cuba, từ những năm 30 của thế kỷ XX. Dù đời sống còn khó khăn nhưng Cuba vẫn duy trì loại hình nghệ thuật này, với sân khấu ca nhạc kịch được thiết kế hoành tráng ở ngoài trời; có phục vụ điểm tâm cho khách. Chương trình mang đậm chất Mỹ Latinh; diễn viên, vũ công được bố trí khắp nơi, có giao lưu với khán giả. Ai cũng có thể chụp hình lưu niệm với các vũ công một cách thoải mái. Có điều tôi nhìn ra xung quanh, thấy người phục vụ là người Cuba, còn khán giả chủ yếu là khách nước ngoài, vì giá vé vào xem chương trình biểu diễn nhạc kịch Tropicana tương đối cao!

Trước khi rời đất nước Cuba, mỗi thành viên trong đoàn chúng tôi mang theo những cảm xúc khác nhau. Riêng Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam Nguyễn Đức Lợi, chuyến đi này anh có dịp trở lại thăm đất nước Cuba, thăm lại mái trường xưa - Đại học Havana, nơi anh có thời gian học khoa Ngữ văn, chuyên ngành Văn học cổ Tây Ban Nha. Anh cũng có thời gian làm phóng viên thường trú của Thông tấn xã Việt Nam ở các nước Mỹ Latinh. Anh nói với chúng tôi mà như nói với lòng mình: “Sự giúp đỡ của Cuba đối với Việt Nam trong những năm đất nước mình có chiến tranh, kể cả sau hòa bình là vô giá. Những ân tình ấy mãi mãi chúng ta không thể đáp đền hết”. Vâng, chúng tôi hiểu rằng, từ tình cảm và sự ủng hộ lớn lao của đất nước Cuba và lãnh tụ Fidel Castro cho cuộc kháng chiến chính nghĩa của Nhân dân Việt Nam, mối quan hệ hữu nghị, hợp tác, đoàn kết thủy chung giữa hai đất nước luôn được các thế hệ lãnh đạo hai nước kế thừa, dày công vun đắp. Trên đường phát triển, người Việt Nam luôn ghi nhớ sự giúp đỡ vô tư, chí tình của lãnh đạo và nhân dân Cuba anh em, cùng chia sẻ với những khó khăn hiện tại mà đất nước Cuba đang gặp phải.

Đã hơn 6 thập kỷ đi qua, thời gian rồi sẽ có bao điều đổi thay, nhưng có một điều không bao giờ thay đổi, đó là trong trái tim của người dân Việt Nam và Cuba, lãnh tụ Fidel Castro đã trở thành biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, khát vọng vươn tới tự do và hạnh phúc. Bởi vậy, dù đất nước Cuba cách xa nửa vòng trái đất nhưng vẫn luôn gần gũi trong trái tim của người dân Việt Nam, một tình cảm son sắt, thủy chung, dù vật đổi sao dời!

Tháng 4/2025

Minh Tứ