Đôi nét về truyện ngắn Quảng Trị những năm gần đây

(QT) - Trong khoảng thời gian từ thập kỷ 90 của thế kỷ trước cho đến những năm đầu của thế kỷ này, truyện ngắn Quảng Trị cũng đã có một số tác giả, tác phẩm được dư luận chú ý. Nếu ở lĩnh vực thơ số lượng người viết thường đông hơn theo kiểu trăm hoa đua nở thì địa hạt truyện ngắn lại kén chọn người viết hơn nên tác giả sáng tác không nhiều. Người đọc cách đây chừng 15 - 20 năm còn nhớ đến một số tác giả truyện ngắn như Lê Xuân Lãm, Phạm Xuân Hùng, Trần Thanh Hà, về sau có Hàn Nguyệt, Trần Thu Hoà, Phạm Giáp Phê, Thái Đào, Cao Hạnh, Hoàng Tiến Sĩ, Phạm Minh Quốc... Sống và viết ở xa quê có Tạ Nghi Lễ, Phan Thị Vàng Anh. Tuy chất lượng sáng tác và hiệu ứng văn chương có khác nhau nhưng họ đã làm sinh động hơn bức tranh sáng tác văn học, trước hết là với quê nhà và công chúng Quảng Trị. Hơn nữa, nhiều người về sau tuy không còn theo đuổi truyện ngắn nữa nhưng “cái thưở ban đầu lưu luyến ấy” thì chắc cũng khó quên. Tất nhiên, cùng với sự sàng lọc của thời gian và bạn đọc, nhiều truyện ngắn viết một cách khá “thật thà”, dễ dãi, kể chuyện nôm na sẽ nhanh chóng bị lãng quên, còn những câu chuyện giàu ý tưởng được viết công phu, có tính văn chương thì vẫn còn đọng lại.

Bình minh trên sông Bến Hải - Ảnh: TRÀ THIẾT

Đáng ghi nhận, bên cạnh lối viết truyền thống mà vẫn thành công dù ở những mức độ khác nhau như Trần Thanh Hà, Hàn Nguyệt, Trần Thu Hòa, thì những tác giả luôn tìm tòi, thử nghiệm một lối viết khác vẫn ghi được dấu ấn của riêng mình. Đó là Thái Đào với những truyện ngắn mượn cốt truyện lịch sử, dã sử như: “Tiếng trống trận”, “Tiếng sáo bên sông Dịch Thủy”... hay Phạm Xuân Hùng ảnh hưởng chủ nghĩa hiện thực huyền ảo Mỹ La-tinh với bộ ba truyện ngắn: “Nước mắt khải huyền”, “Gánh xiếc rong” và “Ngày mặt trời đi qua thiên đỉnh”. Nhà văn nữ Trần Thanh Hà khá thành công với thể loại truyện ngắn gây được tiếng vang trên văn đàn cả nước. Chị đã giành được các giải thưởng như: giải nhất cuộc thi truyện ngắn tạp chí Văn nghệ Quân đội năm 1996, giải nhất cuộc vận động sáng tác “Văn học cho tuổi trẻ” - Nhà xuất bản Thanh niên 1994 - 1996... Truyện ngắn “Sông ơi” khá tiêu biểu cho bút pháp Trần Thanh Hà. Đó là lối kể chuyện truyền thống mang màu sắc dân gian quen thuộc trong văn học Việt Nam hiện đại với nhiều chi tiết đan cài. Tác giả lấy bối cảnh từ một vùng quê Vĩnh Linh - Quảng Trị, nơi nhà văn có nhiều kỷ niệm và vốn sống. Nhân vật chính xưng “tôi” cũng là một cô gái của dòng họ Trần ở một ngôi làng bảy nổi ba chìm với những biến thiên tao loạn của lịch sử và sự long đong, khắc khoải của kiếp người. Từ bà nội, đến mẹ của nhân vật chính cũng như cuộc đời của cô gái này đều bất hạnh, cô đơn và khao khát tình yêu. Cả đời họ sống và kiếm tìm một bến bờ yêu thương đích thực nhưng rốt cuộc cũng chỉ đứng bên này của dòng sông - dòng đời, không qua được bên kia - nơi bến bờ mơ ước. Cả những bon chen, chụp giật trong cơ chế thị trường nghiệt ngã cũng làm biến dạng gương mặt làng quê để lại nhiều âu lo, day dứt. Đoạn kết là khát vọng khắc khoải mang đầy nữ tính của nhân vật ở ngôi thứ nhất: “Chèo đò bẻ bắp bên sông... Giật mình. Chợt như bà ngồi hát đâu đây trong nắng gió chiều nay. Vật đổi sao dời mà trước tầm mắt, cái bờ cây phía bên kia sông vẫn một màu xanh thẳm. Hai chục năm ra đi, từng cười từng khóc vẫn chưa bao giờ tôi bơi qua con sông ấu thơ để chạm môi lên phiến lá đầu tiên của bờ cây xanh thẳm. Ôi bờ cây của tôi...” Thái Đào viết truyện ngắn “Tiếng trống trận” lại mượn một đoạn trong Truyện Kiều hư cấu nên tác phẩm. Anh hùng Từ Hải sau khi chiến thắng quân Hồ Tôn Hiến đã cùng đội quân áo vải say sưa chiến công, đắm chìm trong hoan lạc. Rượu ngon, gái đẹp, vàng bạc, lụa là... đã nuốt chửng đạo quân từng nguyện suốt đời chiến đấu vì chính nghĩa. Nguy cơ thất bại đội quân này đã phơi bày trước mắt, nhưng hầu như ai cũng u mê. Chỉ có người lính đánh trống còn tỉnh táo nhận ra bi kịch lớn và báo động nhưng chẳng có ai nghe. Thảm kịch bại vong đã đến trong tuyệt vọng, đớn đau cùng cực của người đánh trống trận. Kết thúc truyện ngắn như một lời cảnh tỉnh từ lời thét gào của người lính đánh trống: “ - Bớ Hồ Tôn Hiến! Khát vọng đổi đời của chúng tao, không bao giờ và mãi mãi không bao giờ chúng bay tận diệt được đâu! Tiếng gã đanh, sắc dội vào đêm tối, rền rỉ giữa không gian... mắt gã sáng lên. Từ những nấm mồ vô danh trên khắp những miền chinh chiến đi qua, gã thấy hàng hàng lớp lớp tử sĩ đội mồ đứng lên... xếp thành đội ngũ xông vào kẻ thù. Tiếng trống càng dữ dội hơn, như sấm dậy, xé vang cả đất trời.” Xin nói thêm rằng, văn của Thái Đào nhiều khi hơi cũ. Dù đã có những thành công nhưng nếu tác giả không nỗ lực tìm tòi, bứt phá thì cũng dễ sa vào lối mòn trong sự lặp lại chính mình. Trong những người viết truyện ngắn ở xa quê thì Tạ Nghi Lễ là một tác giả cũng đã có những thành công nhất định. Anh đã xuất bản một số tập truyện ngắn được dư luận ít nhiều chú ý. Truyện ngắn “Lời nguyền khắc nghiệt” là một tác phẩm khá điển hình cho cách viết Tạ Nghi Lễ là thường khai thác đề tài quá khứ, những trải nghiệm cá nhân và bi kịch gia đình trong những cơn lốc của lịch sử có tên gọi là chiến tranh. Câu chuyện được mở đầu ở thì hiện tại khi kể về người cha: “Khi tôi viết những dòng này thì cha tôi đã trở lại trại. Nhìn dáng ông đi trong chiều, tự dưng tôi muốn khóc. Cả một quá khứ của cha tôi bỗng hiện về trong trí óc tôi...”. Người cha sinh ra trong một gia tộc quyền thế ở nông thôn, lớn lên giữa thời buổi nước non chia cắt rồi ông lao vào binh nghiệp. Cuộc sống gia đình tan nát, rệu rã khi người chồng trở về sau chiến trận lại lao vào lạc thú, có vợ bé, còn người vợ thì chán chường tìm quên trong rượu, người con trai lại theo bạn bè đàn đúm và nghiện ma túy. Chỉ còn người con gái - tức nhân vật chính xưng tôi trong truyện là đủ tỉnh táo và thiện lương để níu kéo một gia đình đứng bên bờ vực thẳm. Kết thúc câu chuyện là khi nước nhà thống nhất, người cha ân hận vì những chuyện mình đã làm, lần đầu tiên trong đời ông bật khóc. Truyện ngắn hé mở một lối ra khi mọi chuyện tưởng chừng đã rơi vào ngõ cụt trong dâu bể thế thái nhân tình. Sáng tác truyện ngắn là công việc không hề đơn giản. Ngoài tài năng thiên phú, nó đòi hỏi sự đam mê, dấn thân và một nội lực văn chương không nhỏ. Vì vậy, đọc truyện ngắn Quảng Trị những năm gần đây, dù chưa được cảm khoái như mong đợi, cũng xin bày tỏ lòng trân trọng với những tác giả đã khắc khoải, đã say mê viết và neo đậu vào lòng người như một sự giải bày, chia sẻ… PHẠM XUÂN DŨNG