“Tôi ước giá như cha tôi còn sống để xin lỗi Việt Nam”

Tin ông Craig Mc Namara, con trai Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert S.Mc Namara đến Việt Nam, trong đó có Quảng Trị tham gia làm phim theo đề nghị của Ban Truyền hình đối ngoại (VTV4), Đài Truyền hình Việt Nam, khiến tôi thấy thú vị, hồi hộp đợi chờ lúc gặp mặt ông nên cả buổi trưa không ngủ. Bộ phim VTV4 đang quay này là phim tài liệu đặc biệt “Cuộc đọ sức của ý chí”, nhằm nêu bật tầm vóc, giá trị độc đáo của nghệ thuật quân sự Việt Nam trong thời kỳ chống Mỹ, phân tích những sai lầm của Mỹ trong chiến tranh Việt Nam. Lịch quay của đoàn làm phim khá dày đặc, thời gian trống không có nhiều, tôi phải tìm cách “chèn” vào để được gặp nhân vật đặc biệt này.

Ông Craig Mc Namara (thứ ba, từ trái sang) với chiếc nón lá Việt Nam - Ảnh: P.V

Giờ hẹn cứ dịch chuyển, tôi liên lạc từ 11 giờ, 12 giờ, đến 13 giờ, chuông điện thoại của tôi reo lên, giọng niềm nở của một phóng viên trong đoàn: “Đoàn vừa kết thúc cảnh quay buổi sáng, đang nghỉ ăn trưa tại nhà hàng thịt trâu Sóng Chiều, anh đến được rồi đó”.

Tôi phóng xe chở vợ cùng đến. Khi đi, tôi dặn vợ mang theo chiếc nón lá Việt Nam, có hình lá sen xanh, hoa sen tím do vợ tôi vẽ, kèm dòng chữ “An lạc từng bước chân” mang hơi hướng đạo Phật và ước nguyện hòa bình để tặng ông Craig Mc Namara. Trong không gian nhà hàng đặc sản thịt trâu Sóng Chiều thoáng đãng, mát mẻ, dân dã mà không kém phần thi vị bên bờ sông Hiếu trong xanh, đoàn đang ăn trưa vui vẻ, dường như quên mệt nhọc đường trường. Khi đoàn ăn trưa xong, vợ chồng tôi tặng ông Craig Mc Namara chiếc nón lá Việt Nam rồi cùng ông trò chuyện cởi mở, vì tôi dẫu chưa từng gặp ông nhưng đã “biết” về ông qua xa lộ thông tin.

Cha ông, Roberts S.Mc Namara, sau gần 30 năm im tiếng kể từ khi rời Lầu Năm Góc đã viết cuốn sách “Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam” (NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội đã cho dịch và xuất bản năm 1995), thừa nhận: “Chúng tôi ở trong các chính quyền Kennedy và Johnson, tham gia vào các quyết định về Việt Nam... Nhưng chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp”. Cha ông còn cho biết: “Việt Nam và sự dính líu của tôi ở đó đã ảnh hưởng sâu sắc tới gia đình tôi, nhưng tôi không đi sâu vào tác động của điều đó đối với gia đình tôi và bản thân tôi”.

Về những “ảnh hưởng sâu sắc” của chiến tranh Việt Nam đến gia đình mình mà Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Roberts S.Mc Namara không đi sâu thì ông Craig Mc Namara đã dám đi sâu phân tích, giải tỏ qua cuốn sách “Because our fathers lied - A memoir of truth and family, from Vietnam to today” (Vì cha chúng tôi dối trá: Hồi ký về sự thật và gia đình, từ Việt Nam đến ngày nay) của ông được xuất bản tại Mỹ năm 2022 và bản tiếng Việt sắp được xuất bản thông qua Nhà xuất bản Trẻ, TP Hồ Chí Minh. Tôi hỏi mà như để bắt mạch cảm xúc trong ông:

- Ông cho biết cảm nhận của mình khi đến với Quảng Trị, mảnh đất chịu nhiều đau thương trong chiến tranh và là nơi có hàng rào điện tử Mc Namara mang tên người cha của ông?

Được khơi đúng mạch, dòng suối nội tâm ông qua năm tháng nhọc lòng vượt bao thác ghềnh gay cấn, cứ thế trào ra:

-Đây là lần thứ hai tôi đến Quảng Trị và nhìn thấy hàng rào điện tử Mc Namara. Lần thứ hai này, tôi đã hiểu biết hơn rất nhiều so với lần thứ nhất. Và tôi đã đọc trước các thông tin để hiểu rõ hơn về sự thất bại của hàng rào điện tử Mc Namara. Cha của tôi là một người rất giỏi tính toán. Ông có thể đưa ra kết quả như có một chiếc máy tính cầm tay trong đầu mà không cần dùng tới một cái máy tính thực sự. Ông nghĩ trong chiến tranh Việt Nam, ông có thể sử dụng trí óc của mình trong việc tính toán bằng các con số để giành chiến thắng với Việt Nam. Và kết quả cho thấy cách tiếp cận đấy là sai. Ông đã nhận thấy là mình sai nhưng mà ông chưa bao giờ xin lỗi hoặc làm những điều gì để sửa chữa sai lầm đó. Tôi ước giá như cha tôi còn sống sẽ đến Quảng Trị và Đà Nẵng để nhìn thấy hậu quả chiến tranh và góp phần giúp đỡ những nạn nhân hoặc giải quyết hậu quả bom mìn để lại.

Tôi cũng ước giá như ông còn sống để có thể cùng với các cựu binh Mỹ về đây xin lỗi phía Việt Nam rằng tôi đã sai, tôi hối hận với những gì mình đã làm. Và ngày hôm nay tôi ở đây, với tư cách cá nhân, tôi muốn gửi đến các bạn một lời xin lỗi. Tôi chỉ là một cá nhân thôi, tôi không phải đại diện cho đất nước của tôi để xin lỗi nhưng mà giữa con người với con người, tôi vẫn muốn gửi tới các bạn một lời xin lỗi chân thành - ông Craig Mc Namara quay sang chỉ tay vào đóa sen nở trên chiếc nón lá Việt Nam của vợ tôi tặng, giọng xúc động - đúng như lời bà đã viết trên chiếc nón này: “An lạc từng bước chân”. Tôi hy vọng mỗi bước chúng ta đi sẽ tìm đến với hòa bình.

Tác giả (bên phải) trò chuyện với ông Craig Mc Namara - Ảnh: N.H

Tôi phấn hứng cảm ơn ông và bắt chặt tay ông rồi khơi tiếp mạch chuyện:

- Hồi nãy, ông có nói rằng ông Mc Namara giỏi tư duy về con số và kỹ thuật, rồi nhận ra tư duy đó trong chiến tranh Việt Nam, với hàng rào điện tử Mc Namara là sai. Vậy vì sao nó sai như vậy? Yếu tố nào dẫn đến tư duy con số, kỹ thuật đó bị sai?

- Ví dụ như việc đếm xác chết trong chiến tranh. Về chiến thuật, ông dựa vào việc đếm xác, tức là càng có nhiều người chết nghĩa là càng tốt. Cái ấy không áp dụng đúng được - ông Craig phân tích như một nhà “Việt Nam học” - ông đã không hiểu được một điều rằng, Hồ Chí Minh và Nhân dân Việt Nam sẵn sàng hy sinh tất cả để có được độc lập, tự do. Ông cứ nghĩ rằng việc đếm xác đấy nếu cho thấy thương vong quá lớn sẽ làm chùn bước phía Việt Nam. Nhưng ông không biết được yếu tố lịch sử và văn hóa của người Việt đấy là sẵn sàng trả giá để có được độc lập, tự do.

- Được biết, ông có viết một cuốn sách về cha mình xuất bản ở Mỹ năm 2022, bản tiếng Việt sắp được xuất bản. Xin ông cho biết ông có muốn giới thiệu cuốn sách này tại Quảng Trị không? Năm nay chưa làm kịp thì có thể năm sau và chúng tôi sẵn sàng phối hợp với ông để giới thiệu cuốn sách này tại mảnh đất Quảng Trị, nơi có hàng rào điện tử Mc Namara. Có thể chúng ta gặp nhau và tổ chức giới thiệu cuốn sách này trong năm 2026?

- Tôi cảm ơn thịnh tình của anh và nếu có dịp, có cơ hội thì sẽ quay lại. Tất cả chúng ta cùng làm vì hòa bình, không chỉ đối với Việt Nam và Mỹ mà còn trên thế giới nữa.

Từ lúc còn trẻ, ông Craig Mc Namara đã sớm có thiện cảm với Việt Nam, sớm phản đối cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam. Lúc đó, trong phòng ông ở, ông đã treo một lá cờ của Hoa Kỳ, nhưng mà ông treo ngược và ông có treo một lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Nhắc lại chuyện này với ông, tôi hỏi:

- Lúc đó sao ông hiểu được Việt Nam rất sớm? Ông có đọc thông tin sách, báo để giúp ông có nhận định sớm, hiểu được sớm về Việt Nam?

- Bởi vì khi còn bé, các thầy cô giáo, giáo sư ở trong trường, nhiều người hiểu biết đúng đắn về cuộc chiến tranh ở Việt Nam và nói cho tôi biết là Việt Nam có lịch sử như thế nào, không phải chỉ thời chống Pháp, chống Mỹ mà còn cả nghìn năm Bắc thuộc và những nét văn hóa của người Việt Nam. Từ đấy mà tôi hiểu. Khi họ nói, họ dạy như thế, tôi đồng tình.

Thế rồi, tôi hỏi một câu vào sâu thẳm nhức nhối nội tâm ông lâu nay:

- Thời gian ông Robert S.Mc Namara chuẩn bị làm hàng rào điện tử, hai cha con ông có thường thổ lộ, trò chuyện với nhau không?

- Anh là một người cha đúng không ạ, anh cũng có những đứa con của mình. Ông ấy cũng là một người cha và có những đứa con. Ông ấy nghĩ rằng, ở cương vị là một người cha, nếu làm những quyết định ảnh hưởng đến tính mạng của hàng triệu người, người cha đấy sẽ cảm thấy rất khó khăn để nói chuyện đấy với đứa con của mình. Tôi đã cố để hỏi ông ấy về cuộc chiến nhưng dường như có một bức tường vô hình ngăn giữa chúng tôi và ông ấy không bao giờ chia sẻ điều gì cả.

Người Việt Nam có câu: “Con hơn cha là nhà có phúc”. Ông Craig Mc Namara đã đi xa hơn cha mình. Ông đã nói lời xin lỗi Việt Nam (dù ông không có lỗi) còn cha của ông thì chưa. Cha của ông trong cuốn sách của mình có nhắc câu của nhà viết kịch Hy Lạp cổ đại Aeschylus: “Phần thưởng cho nỗi khổ đau là kinh nghiệm”.

Vâng, thưa nhà viết kịch Hy Lạp vĩ đại, kinh nghiệm máu xương của nhân loại là hãy giữ vững Hòa bình bằng những bước chân an lạc, như những bước chân chúng tôi tìm đến nhau, trong buổi trưa này, ở một làng hoa mang tên An Lạc, bên bờ sông Hiếu hiền hòa!

Nguyễn Hoàn