Phát triển công nghiệp ở nông thôn gắn với bảo vệ môi trường

(QT) - Trên thực tế nông dân rất ít khi chuyển nhượng đất nhưng do dân số tăng nhanh nên quy mô sản xuất của các hộ ngày càng thu hẹp dần, thu nhập từ nông nghiệp của một số hộ gia đình không đảm bảo mức tự cung tự cấp. Trong khi đó lao động dư thừa đang trở thành gánh nặng mà kinh tế nông thôn không thể thu hút hết. Do đó, phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp, trong đó công nghiệp nông thôn là cách đi thích hợp nhất để tạo việc làm cho người lao động mà vẫn giữ được họ ở lại nông thôn. Thời gian qua, với nguồn vốn đầu tư phát triển toàn xã hội dành cho công nghiệp liên tục tăng, năm 2000 với 66 tỷ đồng, đến năm 2008 tăng 820 tỷ đồng. Giá trị sản xuất của ngành cũng tăng tương ứng, năm 2000 đạt 253 tỷ đồng, đến năm 2008 tăng 2.263 tỷ đồng, đưa tỷ trọng của ngành chiếm 34,5% trong GDP. Nhờ vậy, công nghiệp nông thôn đã góp phần cùng với công nghiệp tỉnh đóng vai trò quan trọng trên các mặt tạo công ăn việc làm cho lao động và góp phần giảm đói nghèo cho dân cư nông thôn; đa dạng hoá thu nhập của nông thôn và làm tăng khả năng dự phòng rui ro, giảm sức ép di cư. Với vai trò đó, đến nay tỉnh Quảng Trị chủ trương xây dựng kết cấu hạ tầng và đưa vào hoạt động 5 cụm, điểm công nghiệp gồm: Đông Lễ (Đông Hà), CCN-làng nghề Diên Sanh (Hải Lăng), Cầu Lòn, Ba Bến (thị xã Quang Trị) và CCN Hướng Tân (Hướng Hóa). Đang tiến hành xây dựng 2 CCN gồm Ái Tử (Triệu Phong), Tân Định (Cam Lộ), hoàn thành lập quy hoạch chi tiết 5 CCN gồm Bắc Hồ Xá A, Bắc Hồ Xá B (Vĩnh Linh), Bàu De (thị xã Quảng Trị), Tân Trang (Cam Lộ), đang triển khai lập quy hoạch một số CCN như thị tứ Nam Cửa Việt (Triệu Phong), Cửa Tùng (Vĩnh Linh), Phường 4, Đường 9D (Đông Hà). Tuy nhiên, việc phát triển ồ ạt các khu, cụm công nghiệp nông thôn nếu không quy hoạch chi tiết sẽ gây tổn thất rất lớn đến tài nguyên sản xuất nông nghiệp. Thực tế cho thấy do mang tính tự phát, công nghệ thủ công lạc hậu, thiết bị chắp vá, thiếu đồng bộ, ý thức bảo vệ môi trường rất thấp nên công nghiệp chính là “thủ phạm” gây ra ô nhiễm môi trường tại địa phương. Trong công nghiệp chế biến nông sản, thực phẩm, tỷ lệ thành phẩm là 25 - 30%, còn lại 70 - 75% trọng lượng tồn tại dưới dạng chất thải rắn và lỏng, bên cạnh đó còn có chất thải khác do quá trình sử dụng các nhiên liệu, vật liệu khác. Về nước thải, do nhu cầu nước cho sản xuất tại các cơ sở chế biến nông sản thực phẩm thường rất lớn, hầu hết các khâu trong sản xuất sử dụng nước, nước thải trong quá trình sản xuất không được xử lý, chảy tự nhiên, gây ô nhiễm nặng nề, đây cũng là nguồn gây ô nhiễm môi trường nước cho sản xuất nông nghiệp. Tại các làng nghề cơ khí, các kết quả nghiên cứu cho thấy hàm lượng bụi trong không khí, đặc biệt là bụi có chứa kim loại mà chủ yếu là sắt (Fe) với hàm lượng lớn của các làng nghề đều vượt quá tiêu chuẩn từ 1 - 6 lần. Nước thải cơ khí có sử dụng các thiết bị mạ, gia công và tái chế, do việc tuỳ tiện và thiếu hiểu biết của người dân trong việc súc rửa và thải nước đang trở thành mối đe doạ không những cho hệ sinh thái trong thủy vực mà còn là mối hiểm hoạ cho cuộc sống của con người. Các cơ sở vật liệu xây dựng, do sản xuất vẫn theo công nghệ truyền thống, đơn giản nên môi trường bị tác động chủ yếu do tiếng ồn gây ra từ máy ép bùn, quá trình đốt than gây ra lượng bụi và khí độc hại, ảnh hưởng đến sức khoẻ con người. Trong những năm gần đây, chăn nuôi gia súc, gia cầm phát triển mạnh, số hộ chăn nuôi gia súc, gia cầm ngày càng tăng với số lượng lớn. Cùng với việc phát triển chăn nuôi hộ gia đình thì ô nhiễm môi trường cũng ngày càng tăng. Theo tính toán của ngành môi trường thì để tạo ra 1.000 tấn thịt lợn, hàng năm phải giải quyết 10.000 - 20.000 tấn phân, 20.000 - 30.000 m3 nước tiểu, 50.000 - 200.000 m3 nước rửa chuồng trại. Như vậy, việc chăn nuôi tập trung đa đặt ra nhiệm vụ xử lý một lượng phế thải bao gồm cả phế thải rắn, phế thải lỏng và ô nhiễm mùi rất nặng trong không khí. Những nguyên nhân và hậu quả của vấn đề vệ sinh môi trường trong hộ nông dân và nông thôn hiện nay là hầu hết chuồng trại chăn nuôi gia súc lại kiêm kho chứa phân nên đàn gia súc chậm lớn và có dịch bệnh làm thiệt hại cho các hộ chăn nuôi. Nước thải chăn nuôi đổ ra cống rãnh ven đường, ao hồ công cộng gây ra ô nhiễm môi trường nặng nề dễ phát sinh ổ dịch bệnh. Ô nhiễm môi trường sinh thái đang là mối đe doạ đối với sức khoẻ con người tại các cơ sở công nghiệp nông thôn, và việc giải quyết ô nhiễm môi trường tại các cơ sở hiện đang là vấn đề nan giải, ở chỗ: làm thế nào để có thể cân bằng được giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó là các vấn đề xã hội nảy sinh bức xúc, do tình trạng lao động dư thừa, học sinh bỏ học sớm, các tệ nạn xã hội, sức khoẻ cộng đồng. Để tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho đầu tư phát triển công nghiệp nông thôn, nhà nước và chính quyền địa phương tạo điều kiện sản xuất kinh doanh, quy hoạch sản xuất, xây dựng kết cấu hạ tầng, cung cấp dịch vụ hỗ trợ (về giao thông vận tải, điện, nước, thông tin, tiếp thị...) và các khuyến khích kinh doanh khác. Việc phát triển công nghiệp nông thôn theo hướng phát triển bền vững phải nhấn mạnh đến vai trò của người dân và cộng đồng khu vực này. Cần nâng cao nhận thức, ý thức của người dân và cộng đồng dân cư ở nông thôn trong việc phát triển các ngành nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp gắn với bảo vệ môi trường. Tác dụng lan truyền tích cực của các doanh nghiệp nông thôn sẽ mạnh hơn để những người nghèo, phụ nữ được hưởng lợi. Các cơ sở, doanh nghiệp may mặc, thủ công, chế biến nông sản... là những doanh nghiệp có thể đào tạo nghề và sử dụng nhiều lao động nữ, tạo việc làm cho người nghèo, người không có đất canh tác, góp phần xoá đói giảm nghèo ở nông thôn. Việc giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường phát sinh từ các cụm, điểm công nghiệp nông thôn không chỉ là vấn đề trước mắt mà là vấn đề lâu dài và cần có sự đoàn kết của cộng đồng, ý thức của mỗi cá nhân cũng như sự quan tâm giúp đỡ của nhà nước. Trước hết cần tiến hành quy hoạch môi trường, lồng ghép quy hoạch môi trường vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội nhằm ngăn ngừa ngay từ đầu sự suy thoái tài nguyên, phòng tránh ô nhiễm môi trường, đảm bảo phát triển theo hướng bền vững. Thực hiện các biện pháp quản lý và giáo dục môi trường để nâng cao ý thức trách nhiệm và hành động của người dân trong công tác bảo vệ môi trường (đặc biệt là đối với làng nghề), giúp cho họ hiểu được rằng môi trường xung quanh cần được bảo vệ, trước hết là vì lợi ích của chính họ và cho các thế hệ con cháu mai sau. Nguyễn Quốc Thanh