Phá sản Xí nghiệp Thành Tâm, một bản án đang được dư luận quan tâm

(QT) - Ngày 15/2/2013, bà Trần Thị Xem ở khu phố 3, phường Đông Lương, TP Đông Hà (Quảng Trị) có đơn gửi Chánh án TAND tối cao đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm bản án dân sự kiện thực hiện nghĩa vụ trả tiền mà bà là bị đơn. Đồng thời gửi đơn đến VKSND tỉnh Quảng Trị, VKSND tối cao, Ban Dân nguyện của UBTV Quốc hội, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Tổng cục Thi hành án dân sự... đề nghị can thiệp bản án trên và xin hoãn thi hành án. Đây là vụ án dân sự mà dư luận, nhất là các chuyên gia pháp luật đang hết sức quan tâm, nên chúng tôi xin tóm tắt vụ việc và kết quả xử án để bạn đọc có thêm thông tin: Năm 1996, do làm ăn thua lỗ nên Xí nghiệp Tư nhân xây dựng Thành Tâm (Xí nghiệp Thành Tâm) có trụ sở tại 28 Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị, do ông Nguyễn Thanh Nhàn (vợ là Trần Thị Xem) làm chủ doanh nghiệp đã được tuyên bố phá sản theo Quyết định số 02/PSDN ngày 23/1/1997 của TAND tỉnh Quảng Trị. Quá trình thi hành quyết định phá sản, cơ quan chức năng đã bán đấu giá trụ sở của Xí nghiệp Thành Tâm để trả nợ. Ngày 15/9/2003, Phòng Thi hành án tỉnh Quảng Trị ban hành Quyết định số 32/THA “ Về việc chấm dứt thi hành quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp” đối với Xí nghiệp Thành Tâm, lý do: “Tất cả các tài sản còn lại của doanh nghiệp bị tuyên bố phá sản đều đã đem vào phân chia hết cho các chủ nợ”. Ngày 24/5/2005, một chủ nợ cũ của Xí nghiệp Thành Tâm có đơn khởi kiện, nhưng đến ngày 30/5/2005, TAND tỉnh Quảng Trị trả lời nội dung đơn kiện thuộc thẩm quyền giải quyết của Phòng Thi hành án thuộc Sở Tư pháp Quảng Trị. Tuy nhiên đến ngày 16/8/2011, chủ nợ này tiếp tục có đơn khởi kiện ra TAND thành phố Đông Hà, yêu cầu ông Nguyễn Thanh Nhàn và bà Trần Thị Xem phải tiếp tục trả số nợ gốc còn thiếu là 79.608.000đ và lãi phát sinh trên nợ gốc từ tháng 1/2003 đến nay (tại tòa chủ nợ này yêu cầu được tính lãi từ năm 1997 cho đến thời điểm xét xử ). Thụ lý, xét xử vụ án dân sự về việc thực hiện nghĩa vụ trả tiền, TAND thành phố Đông Hà đã trích, áp dụng nội dung các điều luật để giải quyết, cụ thể trích điều 90, Luật phá sản doanh nghiệp 2004 ( Luật PSDN 2004): “Quyết định tuyên bố doanh nghiệp bị phá sản không miễn trừ nghĩa vụ về tài sản của chủ doanh nghiệp tư nhân đối với chủ nợ chưa được thanh toán, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác; các nghĩa vụ phát sinh sau khi có quyết định tuyên bố phá sản được giải quyết theo quy định của pháp luật thi hành án dân sự”. Trích điều 139, Luật Thi hành án dân sự năm 2008: “Trường hợp doanh nghiệp chưa thanh toán nợ sau khi có quyết định tuyên bố phá sản thì chủ nợ chưa được thanh toán có quyền gửi đơn yêu cầu Toà án giải quyết. Khi có quyết định giải quyết của Toà án, đương sự có quyền gửi đơn yêu cầu cơ quan thi hành án ra quyết định thi hành án và tổ chức thi hành án theo quy định của Luật thi hành án”. Căn cứ các quy định này, TAND thành phố Đông Hà tuyên buộc ông Nguyễn Thanh Nhàn và bà Trần Thị Xem phải trả cho chủ nợ này số tiền 186.481.000đ ( trong đó 79.608.000 đồng tiền gốc và 106.873.000 đồng tiền lãi). Không đồng ý với kết quả giải quyết, bà Trần Thị Xem có đơn kháng cáo bản án sơ thẩm. Ngày 29/3/2012, TAND tỉnh Quảng Trị xét xử phúc thẩm vụ án trên và đã tuyên: “Không chấp nhận kháng cáo của bà Trần Thị Xem. Giữ nguyên bản án sơ thẩm”. Xung quanh bản án này có nhiều ý kiến tranh luận về việc thụ lý vụ án và áp dụng pháp luật để xét xử: Thứ nhất, về việc thụ lý vụ án: số đông ý kiến cho rằng, việc phá sản Xí nghiệp Thành Tâm đã được TAND tỉnh Quảng Trị áp dụng Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 ( Luật PSDN 1993), tại thời điểm luật này đang có hiệu lực để giải quyết vào năm 1997 là đúng pháp luật ( Quyết định phá sản doanh nghiệp số 02/PSDN ngày 23/1/1997 của Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Trị ). Và theo Luật PSDN 1993 thì không có điều khoản nào quy định chủ doanh nghiệp tư nhân phải tiếp tục trả các món nợ còn thiếu cho các chủ nợ nếu sau khi đã bán hết tài sản hiện có thuộc sở hữu của mình mà không đủ để trả nợ. Nghĩa là từ thời điểm có quyết định của cơ quan thi hành án về chấm dứt thi hành quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp (Quyết định số 32/THA ngày 15/9/2003 của Phòng Thi hành án tỉnh Quảng Trị ), nghĩa vụ trả nợ của Xí nghiệp Thành Tâm được kết thúc. Sau thời điểm này, các khởi kiện yêu cầu chủ doanh nghiệp tiếp tục thực hiện nghĩa vụ trả nợ sẽ không được thụ lý. Mặt khác, về thời hiệu khởi kiện: theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004, thời hiệu để khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự là 2 năm, kể từ ngày quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân... bị xâm phạm. Việc phá sản Xí nghiệp Thành Tâm được Tòa án giải quyết năm 1997, và chấm dứt thi hành quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp vào ngày 15/9/2003; theo bản án phúc thẩm, ngày 24/5/2005, chủ nợ cũ khởi kiện ra TAND tỉnh Quảng Trị và không được thụ lý như đã nói ở trên, nhưng đến ngày 16/8/2011 chủ nợ này tiếp tục khởi kiện thì lại được TAND thành phố Đông Hà thụ lý. Vậy vấn đề ở đây là tính thời điểm khởi kiện từ ngày nào? Nếu tính từ ngày 24/5/2005 thì còn thời hiệu, nhưng tính ngày 16/8/2011 thì đã hết thời hiệu. TAND thành phố Đông Hà có được lấy thời điểm ngày 24/5/2005 mà nguyên đơn khởi kiện tại TAND tỉnh Quảng Trị để tính thời hiệu thụ lý tại TAND thành phố Đông Hà được không ? Thứ hai, về mặt áp dụng pháp luật: cũng nhiều ý kiến cho rằng trong trường hợp đã thụ lý thì phải áp dụng Luật PSDN 1993 để xét xử, chứ không phải Luật PSDN 2004, vì tại thời điểm giải quyết phá sản doanh nghiệp năm 1997 (chấm dứt thi hành quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp năm 2003), Luật PSDN 1993 đang có hiệu lực thi hành, còn Luật PSDN 2004 thì chưa ban hành và không có quy định hồi tố ( điều 83 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2008 quy định: “Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng đối với hành vi xảy ra tại thời điểm mà văn bản đó đang có hiệu lực. Trong trường hợp văn bản có hiệu lực trở về trước thì áp dụng theo quy định đó”) . Hơn nữa, nếu lập luận của hai cấp tòa như trên là đúng, thì tất cả các doanh nghiệp tư nhân bị phá sản đã được giải quyết theo Luật PSDN 1993, nay có khởi kiện yêu cầu tiếp tục thực hiện nghĩa vụ trả tiền thì đều phải đưa ra xử lại theo Luật PSDN 2004. Như vậy thì Luật PSDN 1993, tồn tại 12 năm chẳng có giá trị gì cả (!?). Tuy nhiên, cũng không ít ý kiến đồng tình với kết quả xét xử của tòa án, với lập luận: nghĩa vụ trả nợ của doanh nghiệp tư nhân bị phá sản là vô hạn cả về tài sản và thời gian, nhằm bảo vệ quyền lợi của các chủ nợ, tránh tình trạng doanh nghiệp tẩu tán tài sản, trốn tránh nghĩa vụ trả nợ khi tuyên bố phá sản, vì vậy phải áp dụng Luật PSDN 2004 mới đúng. Vụ án phá sản doanh nghiệp tư nhân trên đặt ra những tình huống pháp lý hết sức mới mẻ, gây nhiều tranh luận mà theo một cán bộ ngành kiểm sát thì có lẽ tiền lệ chưa từng có. Vì nếu trước đây đã xảy ra thì TAND tối cao đã có thông báo, hướng dẫn để các cơ quan tố tụng tham khảo, áp dụng khi gặp phải trường hợp tương tự (dạng án lệ). Hiện nay, TAND tối cao và VKSND tối cao đã nhận được đơn đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm bản án, nếu bản án phúc thẩm bị kháng nghị, chúng tôi sẽ theo dõi và tiếp tục thông tin kết quả đến bạn đọc. TÙNG LÂM