Nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động chất vấn tại kỳ họp Hội đồng nhân dân

(QT) - Chất vấn là hình thức giám sát trực tiếp và quan trọng của Hội đồng nhân dân (HĐND), đồng thời là quyền quan trọng của đại biểu HĐND được pháp luật quy định. Chất vấn tại kỳ họp chính là một trong những hoạt động giám sát của đại biểu HĐND và cũng là hoạt động giám sát của HĐND tại kỳ họp. Để thực hiện quyền giám sát một cách có hiệu quả, HĐND có thể thông qua nhiều phương thức khác nhau, trong đó hoạt động chất vấn tại kỳ họp là một hình thức quan trọng và có ý nghĩa thực tiễn. Tại kỳ họp HĐND, đại biểu HĐND với tư cách là người đại diện nhân dân có thẩm quyền chất vấn và các cơ quan, cá nhân bị chất vấn phải giải trình trước cơ quan quyền lực về những khuyết điểm, hạn chế trong hoạt động công tác của cơ quan, cá nhân phụ trách, đồng thời phải làm rõ trách nhiệm, nguyên nhân và biện pháp khắc phục. Thực tế thời gian qua, hoạt động chất vấn tại kỳ họp HĐND đã được coi trọng và không ngừng nâng cao hiệu quả, chất lượng của các phiên chất vấn và trả lời chất vấn. Trước hết, chất lượng và hiệu quả hoạt động chất vấn phụ thuộc vào nội dung câu hỏi và kỹ năng hỏi của người chất vấn, khi nội dung chất vấn đại biểu chọn lọc từ những vấn đề được nhiều cử tri quan tâm, xã hội đang bức xúc là những điểm “nóng”, đồng thời câu hỏi ngắn gọn, rõ ràng thì kết quả chất vấn sẽ đáp ứng được yêu cầu và mong đợi của người dân. Ở Quảng Trị, trong nhiệm kỳ qua, đó là việc tồn đọng không ít hồ sơ giải quyết chính sách người có công trong hai cuộc kháng chiến; việc hàng trăm giáo viên trong các trường công lập không được tuyển dụng vào biên chế mà thực hiện chế độ hợp đồng kéo dài, nhất là các trường ở miền núi, biên giới nên mặc dù trực tiếp đứng lớp nhưng giáo viên không có phụ cấp giảng dạy, không có phụ cấp thâm niên, không có phụ cấp khu vực, không có phụ cấp đặc biệt; việc hàng ngàn người dân tộc thiểu số Vân Kiều, Pa Kô sống ở các xã giáp biên giới với Lào không có quốc tịch Việt Nam nên bị hạn chế các quyền công dân, quyền bầu cử, ứng cử vào các cơ quan công quyền theo luật định; hay hàng ngàn héc ta cà phê hết chu kỳ khai thác, già cỗi, năng suất, chất lượng thấp nhưng chưa có chính sách kịp thời để hỗ trợ người dân sớm tái canh cây cà phê, cũng như việc liên kết giữa bốn nhà và xây dựng thương hiệu cà phê Quảng Trị để đảm bảo phát triển cây cà phê bền vững, xóa đói giảm nghèo, nâng cao hộ giàu và khá giả ở vùng đồng bào dân tộc miền núi. Muốn vậy, đại biểu Hội HĐND phải thường xuyên tiếp xúc với cử tri và tham khảo thêm ý kiến các chuyên gia về những vấn đề lựa chọn chất vấn, sớm chuyển câu hỏi đến cơ quan và cá nhân có trách nhiệm trả lời tại kỳ họp để có thời gian chuẩn bị chu đáo nội dung trả lời. Đối với cơ quan và người trả lời chất vấn, những vấn đề được đại biểu chất vấn tại kỳ họp có được trả lời thỏa đáng hay không, có đáp ứng được mong mỏi của đại biểu và cử tri hay không tùy thuộc vào chất lượng và thái độ của người bị chất vấn trả lời trước kỳ họp. Chất lượng trả lời chất vấn chỉ đảm bảo khi người trả lời chất vấn thẳng thắn và dũng cảm nhìn nhận những hạn chế khuyết điểm của ngành, lĩnh vực do mình phụ trách và chỉ rõ nguyên nhân, nhất là nguyên nhân chủ quan, từ đó xác định rõ trách nhiệm trực tiếp của người đứng đầu và trách nhiệm liên đới của các ngành khác và giải pháp, thời gian giải quyết những hạn chế, khuyết điểm đó . Nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động chất vấn tại kỳ họp còn phụ thuộc vào chất lượng điều hành chất vấn của chủ tọa kỳ họp, phiên chất vấn chỉ có hiệu quả khi Thường trực HĐND và chủ tọa kỳ họp căn cứ vào số lượng, nội dung chất vấn, các lĩnh vực mà đại biểu và cử tri quan tâm để lựa chọn đúng vấn đề đưa ra chất vấn, bố trí thời gian phiên chất vấn phù hợp, bảo đảm đủ lượng thời gian để đại biểu phát biểu nêu câu hỏi chất vấn và trả lời chất vấn; sau trả lời nếu còn những vấn đề chưa trả lời đúng trọng tâm câu hỏi, chưa làm rõ trách nhiệm và biện pháp khắc phục, cần bố trí thời gian để đại biểu chất vấn và các đại biểu khác quan tâm vấn đề đó được đối thoại để làm rõ. Nếu người trả lời chất vấn lảng tránh những vấn đề thuộc trách nhiệm của mình, cần phải nhắc nhở và điều chỉnh, yêu cầu trả lời đúng trọng tâm câu hỏi. Chất lượng chất vấn còn phụ thuộc vào việc tham gia theo dõi giám sát của cử tri đối với đại biểu và người trả lời chất vấn. Tại các kỳ họp HĐND đã tổ chức truyền hình trực tiếp để nhân dân theo dõi, là thể hiện tính minh bạch và điều kiện để người dân trực tiếp giám sát các đại biểu do mình bầu ra, thông qua theo dõi trực tiếp nhân dân biết được những vấn đề quan tâm đã được hay chưa được người đại diện đưa ra bàn thảo tại nghị trường; các cơ quan nhà nước đã trả lời thỏa đáng và đáp ứng mong đợi của người dân hay chưa. Đồng thời, thông qua đường dây nóng tại kỳ họp, người dân đã trực tiếp phản ánh đến HĐND ý kiến, kiến nghị của mình qua theo dõi hoạt động chất vấn tại kỳ họp. Thực tế hiện nay, hoạt động chất vấn cũng còn những hạn chế nhất định. Đó là, về người hỏi, kỹ năng, chất lượng người hỏi phụ thuộc vào cơ cấu, phẩm chất, kinh nghiệm, bản lĩnh của đại biểu. Trong thực tế, kỹ năng chất lượng của nhiều đại biểu chưa cao do cơ cấu nhân sự đại biểu HĐND thiếu tính chuyên nghiệp, tỷ lệ đại biểu kiêm nhiệm quá lớn, trong đó tỷ trọng đại biểu “đóng hai vai” vừa làm đại biểu vừa tham gia các cơ quan chuyên môn của ủy ban nhân dân khá lớn; số đại biểu thay đổi sau mỗi nhiệm kỳ nhiều, dẫn đến có đại biểu tham gia lần đầu thiếu kỹ năng hoạt động, khi hình thành và bắt đầu tích lũy kinh nghiệm có kỹ năng cũng là lúc hết nhiệm kỳ. Vì thế, số lượng đại biểu chất vấn tại kỳ họp còn ít, có kỳ họp chỉ có một vài đại biểu có câu hỏi chất vấn. Về người trả lời, vẫn còn tình trạng lợi dụng trả lời chất vấn để báo cáo thành tích của ngành, lĩnh vực mình phụ trách, trả lời vòng vo không đi vào nội dung chính của câu hỏi, không nhận trách nhiệm, thường đổ lỗi trách nhiệm cho các địa phương và các ngành khác, nhất là những vấn đề liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực. Về công tác điều hành, một số kỳ họp không bố trí thời gian cho phiên chất vấn, nhiều kỳ họp bố trí nội dung chất vấn xen kẽ với việc báo cáo tình hình của ngành nên người trả lời đã lảng tránh trả lời đầy đủ, trực tiếp vào những nội dung, vấn đề mà đại biểu quan tâm. Một số kỳ họp bố trí thời gian cho hoạt động chất vấn không đảm bảo nên có khi câu hỏi chuyển trước, không được đại biểu chất vấn đầy đủ trực tiếp tại kỳ họp, khi người trả lời chất vấn chưa đáp ứng được yêu cầu của đại biểu, không còn thời gian cho đại biểu trao đổi để làm rõ, chất vấn chưa đi đến cùng của vấn đề. Để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động chất vấn tại kỳ họp HĐND, theo chúng tôi Quốc hội cần sớm ban hành Luật Hoạt động giám sát của HĐND và các văn bản có liên quan về quy trình, thủ tục hoạt động chất vấn, trong đó cần quy định rõ quyền và trách nhiệm của người chất vấn, trả lời chất vấn, đồng thời quy định việc ra nghị quyết của HĐND khi cần thiết tại các kỳ họp về việc chất vấn và trả lời chất vấn trong đó xác định rõ trách nhiệm của người trả lời chất vấn trong việc thực hiện lời hứa trước HĐND và hình thức giám sát của HĐND. Cần sửa đổi luật và các văn bản hướng dẫn theo hướng tăng cường đại biểu chuyên trách, đại biểu công tác tại các cơ quan đảng, mặt trận, đoàn thể, hạn chế đại biểu đóng hai vai, nghĩa là tham gia các cơ quan hành pháp còn nhiều như hiện nay. Thường xuyên bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng hoạt động cho đại biểu HĐND nói chung và kỹ năng chất vấn cho đại biểu, nhất là trước mỗi nhiệm kỳ mới của HĐND các cấp. Đối với HĐND các cấp, hoạt động chất vấn như là một hình thức giám sát quan trọng của cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, vì vậy mỗi kỳ họp cần bố trí thỏa đáng cho phiên chất vấn, lựa chọn những nội dung, vấn đề được đại biểu và cử tri quan tâm, những vấn đề bức xúc kéo dài trong nhân dân chậm được giải quyết để đưa vào hoạt động chất vấn tại kỳ họp. Đối với các chủ thể tham gia hoạt động chất vấn, người chất vấn, là đại biểu HĐND cần nêu cao trách nhiệm và bản lĩnh trước nhân dân, dám hỏi, dám chịu trách nhiệm và truy đến cùng những vấn đề xã hội quan tâm dù đối tượng trả lời là ai, kể cả lãnh đạo của các cơ quan chính quyền tại địa phương. Câu hỏi chất vấn phải ngắn, rõ ý, không giải thích lại hoặc chỉ để hỏi thông tin, câu hỏi có thể kết hợp với việc trình chiếu hình ảnh, đoạn clip do đại biểu HĐND hoặc phóng viên cung cấp như các kỳ họp HĐND thành phố Hồ Chí Minh đã thực hiện. Người trả lời chất vấn, phải trả lời ngắn gọn, rõ ràng trực tiếp vào nội dung câu hỏi và thời gian được bố trí, không kết hợp trình bày báo cáo cùng với việc trả lời chất vấn, phải xác định trách nhiệm của mình đến đâu, không né tránh, đổ trách nhiệm cho người khác, cơ quan khác. Đối với chủ tọa kỳ họp, để đi đến cùng vấn đề, nên tạo điều kiện để đại biểu HĐND có thể đặt câu hỏi lại cho rõ, nêu lập luận và lý do những vấn đề chưa đồng tình với trả lời. Kết luận chất vấn phải rõ ràng, cụ thể, ngắn gọn để dễ tổ chức thực hiện và giám sát, quy định rõ trách nhiệm tổ chức và cá nhân trong thực hiện kết luận sau chất vấn. HOÀNG ĐỨC CƯỜNG