Mối lo từ một cơ chế gây tranh cãi

QĐND - Thất bại trong nỗ lực thuyết phục các thành viên Hội đồng Bảo an (HĐBA) Liên hợp quốc (LHQ) kéo dài lệnh cấm vận vũ khí với Iran, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây thông báo sẽ kích hoạt một cơ chế pháp lý được đánh giá là gây tranh cãi và có thể dẫn tới những hệ lụy khó lường liên quan tới vấn đề hạt nhân Iran.

Một trong những bước ngoặt mới trong vấn đề hạt nhân Iran chính là việc Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ngày 20-8 đã tới trụ sở LHQ để chính thức kích hoạt snapback (quy trình đảo ngược) nhằm tái áp đặt các lệnh trừng phạt của LHQ đối với Iran. Giải thích về quyết định này, chính quyền của Tổng thống Donald Trump cho rằng, nguyên nhân chính là do Iran không tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận hạt nhân, còn gọi là Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) mà Tehran cùng Nhóm P5+1 ký năm 2015.

Snapback là một cơ chế trong JCPOA, cho phép bất kỳ nước nào trong Nhóm P5+1 tham gia ký thỏa thuận hạt nhân năm 2015 với Iran có quyền đề xuất tái áp đặt các lệnh trừng phạt của LHQ đối với Tehran nếu như phát hiện quốc gia Hồi giáo này vi phạm các điều khoản trong thỏa thuận. Sau khi nhận được đề nghị chính thức của Mỹ, các nước thành viên còn lại trong HĐBA sẽ có 10 ngày để đưa ra quyết định có chấp thuận “quy trình đảo ngược” này hay không. Nếu các bên không thể đi đến thống nhất, các lệnh trừng phạt nhằm vào Iran sẽ tự động được kích hoạt sau 30 ngày kể từ khi Mỹ chính thức đưa ra đề nghị.

Ông Mike Pompeo phát biểu trước báo giới sau cuộc gặp với các thành viên của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ngày 20-8. Ảnh: Reuters

Động thái nói trên diễn ra chỉ chưa đầy một tuần sau khi HĐBA LHQ bác yêu cầu của Mỹ kéo dài lệnh cấm vận vũ khí của LHQ đối với Iran, vốn theo kế hoạch sẽ hết hạn vào tháng 10 tới. Chính vì vậy, giới phân tích cho rằng việc Mỹ sử dụng “con bài snapback” xuất phát từ nỗ lực gia tăng tối đa sức ép, nhằm cương quyết ngăn chặn Iran mua sắm những vũ khí tối tân sau khi lệnh cấm vận kết thúc.

“Chúng tôi sẽ không để họ có vũ khí hạt nhân. Chúng tôi sẽ không để họ có thể thu lợi hàng trăm tỷ USD từ việc mua bán các hệ thống vũ khí. Tất cả lãnh đạo trên toàn thế giới đều biết đó là một ý tưởng tồi”, hãng tin CNBC dẫn khẳng định của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo.

Trước đó, đích thân Tổng thống Donald Trump cũng khẳng định rằng, là một quốc gia tham gia ký thỏa thuận hạt nhân năm 2015, Mỹ luôn có quyền khôi phục các lệnh trừng phạt của LHQ nhằm ngăn cản Iran phát triển vũ khí hạt nhân, đồng thời tuyên bố Washington sẽ không bao giờ để Tehran có được vũ khí hạt nhân.

Tuy nhiên, vấn đề là đến nay, đa số thành viên HĐBA LHQ không công nhận Mỹ có quyền kích hoạt cơ chế snapback sau khi chính quyền của ông Donald Trump đơn phương rút khỏi JCPOA từ năm 2018.

Trong khi đó, giới phân tích lo ngại rằng bước đi vừa qua của Mỹ sẽ dẫn tới những hệ lụy và tiền lệ nguy hiểm, khó lường. Trước hết, việc Mỹ kích hoạt cơ chế snapback có thể khiến thỏa thuận hạt nhân năm 2015, từng được coi là thành tựu quan trọng của ngoại giao quốc tế, đứng trước nguy cơ sụp đổ hoàn toàn. Nếu điều đó xảy ra cũng đồng nghĩa rằng các cuộc đàm phán về vấn đề hạt nhân Iran trong tương lai sẽ trở lại vạch xuất phát. Các chuyên gia quân sự cũng nhận định, một khi “quy trình đảo ngược” diễn ra thành công, Tehran có thể sẽ mất đi động lực kiềm chế hoạt động nghiên cứu và phát triển vũ khí hạt nhân của mình. Bằng chứng là gần đây, các quan chức của Iran đã đánh tiếng rằng nước này có thể rời khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và khẳng định quyền sở hữu vũ khí hạt nhân nếu các lệnh trừng phạt quốc tế khôi phục lại. Và bởi vậy, động thái cứng rắn của Mỹ đối với Iran sẽ chỉ khiến vấn đề hạt nhân Iran nói riêng và tình hình thế giới nói chung thêm căng thẳng, trong đó có cả nguy cơ dẫn đến xung đột quân sự.

Bên cạnh đó, hiện chưa thể khẳng định Mỹ có thành công trong việc tái áp đặt các lệnh trừng phạt với Iran thông qua "quy trình đảo ngược" hay không. Tuy nhiên, nếu điều này xảy ra sẽ dẫn tới những tác động tồi tệ và tạo ra tiền lệ đáng lo ngại với các hành động và việc thực thi các lệnh cấm vận của LHQ trong tương lai. Nói cách khác, nó sẽ làm suy yếu công cụ chủ chốt của LHQ trong việc giải quyết hàng loạt vấn đề liên quan tới an ninh và hòa bình hiện nay. Vai trò của HĐBA LHQ cũng vì thế sẽ đứng trước sự hoài nghi lớn hơn bao giờ hết.

TRUNG DŨNG