Giữa căng thẳng với Pakistan, Ấn Độ dự định rút nước sông Indus

Hệ thống sông Indus là nguồn sống chiến lược đối với cả Ấn Độ và Pakistan, đảm bảo nguồn nước cho nông nghiệp, sinh hoạt và phát triển kinh tế của hai quốc gia Nam Á.

New Delhi tuyên bố tạm dừng thực thi Hiệp ước Indus

Chính phủ Ấn Độ đang xem xét kế hoạch tăng lượng nước khai thác từ một nhánh quan trọng của hệ thống sông Indus, nguồn cung cấp nước thiết yếu cho hàng triệu hecta đất nông nghiệp tại Pakistan. Động thái này diễn ra trong bối cảnh căng thẳng giữa hai nước leo thang, sau vụ việc khiến nhiều dân thường thiệt mạng ở khu vực Kashmir hồi tháng 4.

Phía Ấn Độ cho rằng vụ tấn công có liên quan đến các nhóm vũ trang có trụ sở tại Pakistan, dù Islamabad đã lên tiếng bác bỏ cáo buộc. Ngay sau vụ nổ súng ngày 22/4 làm 26 người thiệt mạng tại phần lãnh thổ do Ấn Độ kiểm soát, New Delhi tuyên bố tạm dừng thực thi Hiệp ước Indus - thỏa thuận ký kết năm 1960 nhằm điều phối việc sử dụng nguồn nước từ hệ thống sông chung giữa hai quốc gia. Mặc dù hai bên đã đạt thỏa thuận ngừng bắn vào đầu tháng 5, hiệp ước vẫn chưa được nối lại và các tín hiệu gần đây cho thấy nhiều khả năng căng thẳng sẽ tiếp tục kéo dài.

Sông Indus. Ảnh: Mathrubhumi

Trong các cuộc họp chính phủ gần đây, phía Ấn Độ đã chỉ đạo các bộ ngành liên quan đẩy nhanh tiến độ khảo sát và quy hoạch các dự án khai thác nước trên ba con sông chính thuộc hệ thống: Chenab, Jhelum và Indus - vốn được phân bổ chủ yếu cho Pakistan theo nội dung hiệp ước ban đầu.

Một trong những đề xuất đang được nghiên cứu là việc mở rộng kênh đào Ranbir - tuyến dẫn nước từ sông Chenab do Anh xây dựng từ thế kỷ 19. Theo kế hoạch, chiều dài tuyến kênh có thể tăng từ 60 km lên 120 km, và lưu lượng nước dẫn vào lãnh thổ Ấn Độ sẽ tăng từ khoảng 40 mét khối/giây lên 150 mét khối/giây. Dù dự án còn đang trong giai đoạn đánh giá khả thi và có thể kéo dài nhiều năm, giới quan sát nhận định đây là bước đi có ý nghĩa chiến lược về lâu dài trong quản lý nguồn nước xuyên biên giới.

Theo các điều khoản của Hiệp ước Indus, Ấn Độ được phép sử dụng một phần nước từ sông Chenab cho mục đích nông nghiệp và thủy điện. Tuy nhiên, việc mở rộng hệ thống dẫn nước như kênh Ranbir có thể làm thay đổi phân bổ dòng chảy thực tế - điều từng được phía Pakistan bày tỏ lo ngại.

Các cuộc thảo luận về dự án này được khởi động từ đầu tháng 5 và vẫn đang tiếp diễn. Trong một phát biểu gần đây, Thủ tướng Narendra Modi khẳng định chính phủ sẽ hành động phù hợp để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Phản hồi của Pakistan

Phía Pakistan đã có phản hồi chính thức. Ngoại trưởng Ishaq Dar phát biểu trước Quốc hội rằng việc Ấn Độ đơn phương tạm dừng hiệp ước là không phù hợp với tinh thần hợp tác quốc tế, đồng thời cho biết Islamabad đã gửi công hàm tới New Delhi. Ông cũng nhấn mạnh Pakistan sẽ theo dõi chặt chẽ các động thái liên quan đến nguồn nước trên các con sông chung.

Với khoảng 80% diện tích đất canh tác và phần lớn nguồn điện phụ thuộc vào hệ thống sông Indus, Pakistan đặc biệt nhạy cảm với mọi thay đổi về dòng chảy. Giới chuyên gia cảnh báo bất kỳ điều chỉnh lớn nào cũng có thể ảnh hưởng đến an ninh lương thực và năng lượng của quốc gia hơn 250 triệu dân này.

Một số tổ chức quốc tế kêu gọi hai nước giữ vững cam kết hợp tác, tránh để các dự án thủy lợi trở thành nguồn căng thẳng tiềm ẩn. Ghi nhận thực địa tại một điểm nhận nước ở Pakistan trong tháng 5 cho thấy lưu lượng đã giảm khoảng 90% do công tác bảo trì kỹ thuật phía Ấn Độ thực hiện, dù đây không phải là sự kiện hiếm trong bối cảnh điều chỉnh tạm thời.

Hệ thống sông Indus bắt nguồn từ khu vực hồ Mansarovar (Tây Tạng), chảy qua miền Bắc Ấn Độ và phần lớn lãnh thổ Pakistan trước khi đổ ra biển Ả Rập. Hiệp ước Indus từng được đánh giá là một trong những thỏa thuận chia sẻ nước hiệu quả nhất thế giới, duy trì hiệu lực qua nhiều thập kỷ bất ổn.

Tuy vậy, trước những biến đổi về dân số, khí hậu và nhu cầu phát triển, Ấn Độ từng nhiều lần đề xuất đánh giá lại một số nội dung trong hiệp ước. Ngoài kế hoạch mở rộng kênh Ranbir, các tài liệu nội bộ cho thấy nước này đang xem xét nhiều phương án tối ưu hóa dòng chảy từ các sông Indus, Chenab và Jhelum cho mục tiêu phát triển nội địa.

Dù chưa có quyết định cuối cùng, giới quan sát cho rằng tài nguyên nước sẽ tiếp tục là một trong những yếu tố quan trọng định hình quan hệ song phương giữa Ấn Độ và Pakistan trong thời gian tới.

Luật Anh