Đảm bảo an toàn hồ chứa và công trình thủy lợi

Việc đảm bảo an toàn cho hệ thống công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đóng vai trò then chốt trong ứng phó với thiên tai, bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản của Nhà nước và Nhân dân. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều bất cập, khó khăn trong công tác này, nhất là đối với các hạng mục công trình đã xuống cấp nhưng thiếu kinh phí duy tu và chưa được quản lý bài bản.

Công trình đập ngăn mặn Vĩnh Phước bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng, cần được tu sửa - Ảnh: TRẦN TUYỀN

“Điểm nghẽn” trong quản lý

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hồ Xuân Hòe cho hay, trên địa bàn tỉnh hiện có 123 hồ chứa thủy lợi và 2 đập dâng, được quản lý theo Nghị định số 114/2018/NĐ-CP; trong đó, có 13 hồ chứa lớn, 1 đập lớn, 22 hồ chứa vừa, 88 hồ chứa nhỏ và 1 đập nhỏ. Ngoài ra, Quảng Trị còn sở hữu khoảng 481 công trình thủy lợi khác (trừ đập, hồ chứa nước), bao gồm: 221 đập dâng, 243 trạm bơm, 17 cống ngăn mặn và 2.125 km kênh mương. Việc phân cấp quản lý được thực hiện theo Quyết định số 3147/QĐ-UBND của UBND tỉnh.

Theo đó, các hồ chứa lớn và vừa, cùng các công trình phức tạp được giao cho Công ty TNHH MTV Quản lý, khai thác công trình thủy lợi. Đơn vị này hiện quản lý 18 đập, hồ chứa và có đội ngũ cán bộ, công nhân được đào tạo bài bản, đảm bảo năng lực. Tuy nhiên, “điểm nghẽn” lớn nhất lại nằm ở số lượng lớn các đập, hồ chứa nhỏ (20 hồ vừa và 87 hồ nhỏ) và các công trình thủy lợi nội đồng khác, được giao cho các tổ chức thủy lợi cơ sở tại địa phương quản lý.

Trong khi đó, phần lớn các tổ chức này không đảm bảo năng lực tối thiểu theo quy định. Đội ngũ cán bộ thường thiếu chuyên môn, hoặc chưa được đào tạo nâng cao. Những bất cập này gây khó khăn trong công tác quản lý, vận hành, thậm chí ảnh hưởng đến việc tu sửa, nạo vét kênh mương nội đồng, từ đó tác động đến điều tiết nước phục vụ sản xuất.

Một vướng mắc pháp lý đáng quan ngại khác liên quan đến hồ chứa nước Bàu Nhum, công trình có phạm vi quản lý liên quan đến cả hai tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị. Theo Thông tư số 03/2022/TT-BNNPTNT, hồ Bàu Nhum được giao cho UBND tỉnh Quảng Trị quản lý. Tuy nhiên, Luật Thủy lợi năm 2017 và Nghị định số 114/2018/NĐ-CP lại quy định Bộ Nông nghiệp và Môi trường chịu trách nhiệm quản lý công trình thủy lợi quan trọng đặc biệt hoặc liên quan đến 2 tỉnh trở lên. “Sự bất nhất này gây vướng mắc trong việc thành lập hội đồng tư vấn đánh giá an toàn đập và quyết định phương án tích nước, đòi hỏi Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần có hướng dẫn cụ thể”, ông Hòe nói.

Ông Hòe cũng cho biết, công tác kiểm tra, đánh giá an toàn đập, hồ chứa nước trong mùa mưa lũ năm 2025 đã được đơn vị thực hiện toàn diện trên 125/125 công trình. Kết quả cho thấy 88 công trình được đánh giá an toàn (mức A), 3 công trình cơ bản an toàn (mức B). Tuy nhiên, một con số đáng báo động là có tới 34 công trình hồ chứa được đánh giá có nguy cơ mất an toàn cao (mức C), cho thấy mức độ hư hỏng và xuống cấp đáng kể.

Cụ thể, có 37 đập bị thấm, trong đó 5 đập thấm nặng và 22 đập thấm nhẹ. Ngoài ra, 35 đập bị biến dạng mái (sạt lở, trượt mái thượng, hạ lưu) và 7 đập nhỏ ở huyện Vĩnh Linh bị nứt ngang thân đập. Đập Phú Dụng là một trong những đập hư hỏng nặng cần đặc biệt lưu ý trong mùa mưa lũ. Về tràn xả lũ, có 1 tràn xả lũ Bản Chùa 2 chưa được gia cố, 37 tràn bị nứt nhẹ, 5 tràn bị hư hỏng nặng. Về cống lấy nước, có 41 cống bị hư hỏng nhẹ, xuất hiện thấm nước qua khớp nối thân cống.

Đối với các công trình thủy lợi khác (trừ đập, hồ chứa nước), sau khi kiểm tra 481 công trình, phát hiện 51 công trình bị hư hỏng, xuống cấp. Hiện có 2 công trình đang được sửa chữa, nâng cấp.

Cần ưu tiên kinh phí để sửa chữa

Trước tình hình còn nhiều khó khăn, vướng mắc, đặc biệt là vấn đề kinh phí và năng lực quản lý tại cơ sở, Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Trị đã chỉ rõ những bất cập và đưa ra các kiến nghị cấp thiết. Theo ông Hồ Xuân Hòe, việc thiếu nguồn kinh phí là trở ngại lớn nhất khiến các chủ công trình khó khăn trong việc thực hiện đầy đủ các nội dung an toàn đập, hồ chứa nước theo Nghị định 114/2018/NĐ-CP.

Ngoài ra, việc cấp phép các hoạt động trong phạm vi bảo vệ công trình thủy lợi hiện chỉ được phân cấp đến UBND cấp tỉnh, gây ảnh hưởng đến thời gian giải quyết thủ tục hành chính. Hướng dẫn chi tiết về các tình huống khẩn cấp, mực nước hồ tương ứng các cấp báo động vẫn còn thiếu, gây khó khăn trong công tác lập, thẩm định, phê duyệt phương án ứng phó khẩn cấp.

Đặc biệt, đối với các công trình do địa phương quản lý, đa số đã được xây dựng từ lâu, hồ sơ lưu trữ gần như không còn. Nguồn kinh phí phân bổ hàng năm quá hạn hẹp khiến các địa phương không đủ để thực hiện các công tác quan trọng như lập quy trình vận hành, cắm mốc chỉ giới, kiểm định an toàn hồ chứa nước.

Lực lượng quản lý tại các tổ chức thủy lợi cơ sở còn thiếu và yếu về chuyên môn, cùng với sự thiếu quan tâm đúng mức đến công tác quản lý nhà nước về an toàn đập, hồ chứa nước, dẫn đến việc quản lý, khai thác công trình còn nhiều bất cập.

Để đảm bảo an toàn công trình trước mùa mưa lũ năm 2025 và những năm tiếp theo, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị đã gửi văn bản đề nghị Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường hằng năm hỗ trợ kinh phí để thực hiện đầy đủ các nội dung an toàn đập, hồ chứa nước theo quy định tại Nghị định 114/2018/ NĐ-CP của Chính phủ; hỗ trợ kinh phí để sửa chữa và nâng cấp 51 hồ chứa nước trên địa bàn tỉnh.

Trước mắt, khẩn cấp ưu tiên hỗ trợ bố trí kinh phí (dự kiến khoảng 34,5 tỉ đồng) để đầu tư sửa chữa, khắc phục các hạng mục hư hỏng nặng như: phao cao su tràn xả lũ công trình thủy lợi Nam Thạch Hãn; các cửa tràn xả lũ hồ chứa nước Trúc Kinh, Ái Tử; đập tràn ngăn mặn Châu Thị; đập Phú Dụng; mặt đập hồ chứa nước Ái Tử để đảm bảo an toàn cho công trình trước mùa mưa lũ năm 2025.

Việc đảm bảo an toàn hồ chứa và công trình thủy lợi không chỉ là nhiệm vụ cấp bách trước mùa mưa lũ mà còn là trách nhiệm lâu dài, đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ và bền vững. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa trung ương và địa phương, cùng giải quyết kịp thời các vấn đề về kinh phí, năng lực quản lý và hoàn thiện hành lang pháp lý, tỉnh Quảng Trị mới có thể vững vàng hơn trong công tác phòng chống thiên tai, giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ an toàn cho cuộc sống và sản xuất của Nhân dân, hướng tới một tương lai phát triển bền vững.

Trung Linh