Bài toán về xuất khẩu nông, lâm, hải sản

(QT) - Quảng Trị hiện có trên 30.000 ha đất đỏ ba dan phù hợp để phát triển các loại cây công nghiệp chiến lược như cao su, cà phê, hồ tiêu. Sản lượng mủ cao su khai thác hàng năm đạt 14.000 tấn/năm, cà phê 6.000 tấn/năm, hồ tiêu 1.800 tấn/năm. Ngoài ra còn có trên 100.000 ha rừng sản xuất với trữ lượng 7,5 triệu m 3 gỗ. Quảng Trị hiện có bờ biển dài trên 75 km với ngư trường rộng lớn là nơi sinh sống của nhiều loại thủy hải sản quý hiếm như tôm hùm, cá thu, mực… với sản lượng khai thác thủy hải sản hàng năm đạt 15.000-30.000 tấn. Đây chính là nguồn nguyên liệu dồi dào phục vụ cho công nghiệp chế biến, xuất khẩu ra thị trường thế giới. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu nông, lâm, hải sản của tỉnh trong thời gian qua vẫn gặp không ít khó khăn do thị trường bị thu hẹp; các doanh nghiệp xuất khẩu đang gặp khó khăn trong tìm kiếm thị trường tiêu thụ. Giá cà phê tươi có lúc rớt xuống khoảng 3.000 đồng/kg, giá mủ cao su xuống thấp, chỉ bằng 25-30% giá những năm trước, gỗ MDF giảm 4,97%. Một số mặt hàng duy trì ở mức ổn định hoặc tăng nhẹ như tinh bột sắn (tăng 0,24%). Số lượng hàng tồn kho của một số mặt hàng như tinh bột sắn, mủ cao su đang đặt ra những thách thức không nhỏ cho ngành công nghiệp chế biến hàng nông sản xuất khẩu trên địa bàn tỉnh. Thực tế cho thấy, xuất khẩu nông, lâm, hải sản hiện nay ở Quảng Trị đang là bài toán cực kỳ nan giải đối với các doanh nghiệp. Đặc biệt là nông dân đang đối mặt với sự bấp bênh về đầu ra của sản phẩm. Nguyên nhân là do kiến thức, kỹ năng về sản xuất bền vững của nông dân còn hạn chế, chưa sản xuất theo đúng quy trình, tiêu chuẩn của nhà nhập khẩu dẫn đến sản phẩm có khả năng cạnh tranh thấp. Bài học về sự liên kết thiếu bền vững giữa doanh nghiệp với nông dân trong thương vụ gần 50 ha ngô Sugar 75 (ngô ngọt) mà một số nông dân trên địa bàn tỉnh Quảng Trị liên kết sản xuất với Công ty Cổ phần Tín Đạt Thành đặt ra nhiều vấn đề trong kỹ thuật thâm canh, quy trình thời vụ nhằm đáp ứng các tiêu chí ngặt nghèo đối với sản phẩm nông sản xuất khẩu mà doanh nghiệp đã cam kết với các đối tác nhập khẩu hàng hóa nước ngoài. Ngoài một số mặt hàng được chế biến sâu như tinh bột sắn của Công ty CP Tổng công ty Thương mại Quảng Trị, sản phẩm gỗ rừng trồng của Công ty lâm nghiệp. Bến Hải hợp tác với Tập đoàn Tài chính Đức đạt chứng chỉ FSC thì phần lớn nông, lâm, hải sản đều xuất khẩu dưới dạng thô hoặc sơ chế, chất lượng thấp. Các mặt hàng được nhập khẩu vào Quảng Trị gồm gạo tẻ, nếp, ngô, cà phê (nguyên liệu), trái cây, gia súc (bò). Thực tế cho thấy gạo Thái Lan chiếm thị phần khá lớn ở thị trường gạo Quảng Trị; bò Thái Lan được nhập vào Quảng Trị sau đó đưa đi tiêu thụ tại thị trường trong nước hoặc xuất sang Trung Quốc. Điều này cho thấy sản phẩm nông sản của tỉnh Quảng Trị nói riêng và của Việt Nam nói chung không có lợi thế cạnh tranh vì chất lượng thấp. Ngoài nguyên nhân như vừa nêu trên thì việc thiếu thông tin thị trường đang khiến việc xuất khẩu nông, lâm, hải sản sụt giảm. Người nông dân, nhà sản xuất lẫn doanh nghiệp xuất khẩu không thường xuyên cập nhật, nắm bắt đầy đủ các thông tin thị trường để nghiên cứu nhu cầu của khách hàng để đáp ứng mà chỉ làm theo những đơn đặt hàng mang tính thời vụ. Ngoài ra, khả năng tiếp cận thị trường của doanh nghiệp xuất khẩu Quảng Trị vẫn còn rất hạn chế. Bên cạnh một số thị trường truyền thống như Trung Quốc, Lào, Campuchia thì vẫn chưa mở rộng được các thị trường lớn như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc. Vì quá lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc nên khả năng ứng phó với những thay đổi cơ chế nhập khẩu nông sản của nước này đã gây ra tác động lớn đến khả năng xuất khẩu của các doanh nghiệp Quảng Trị nói riêng và của Việt Nam nói chung. Tiến trình hội nhập kinh tế và trở thành thành viên của các tổ chức trong khu vực, thế giới, cùng với việc ký kết các hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương, đa phương với các nước trên thế giới đã mở ra nhiều cơ hội phát triển cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Đặc biệt vào cuối năm 2015, khi cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) chính thức được thành lập; đặc biệt là Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) vừa được thông qua đã mang đến nhiều cơ hội cho nông, lâm, hải sản xuất khẩu khi hàng rào thuế quan được dỡ bỏ. Các doanh nghiệp xuất khẩu nông, lâm, hải sản có thể xâm nhập vào các thị trường rộng lớn của khu vực và quốc tế, được hưởng lợi từ một số chính sách thuế. Khi đó, các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Quảng Trị như gỗ MDF, cao su, tinh bột sắn, cà phê, tiêu…có cơ hội được nâng cao giá trị xuất khẩu; các doanh nghiệp xuất khẩu được tự do mở rộng thị trường sang các nước lớn mà không phải chịu nhiều sức ép về thuế. Hội nhập kinh tế quốc tế đem đến nhiều thuận lợi, cơ hội, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn không ít thách thức đối với lĩnh vực xuất khẩu hàng hóa nông, lâm, hải sản. Việc mở rộng thị trường, hạ thuế nhập khẩu bằng 0% đồng nghĩa với doanh nghiệp phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt; thị phần sẽ bị thu hẹp lại, thậm chí là nguy cơ mất thị phần nội địa. Ngoài ra, ở tỉnh Quảng Trị còn phải đối mặt với các thách thức như thiếu sự gắn kết giữa các ngành, địa phương, chưa có sự chuẩn bị nội lực cho doanh nghiệp và nông dân. Mặt khác tỉnh vẫn chưa xây dựng được các chương trình, kế hoạch trung, dài hạn để ưu tiên, hỗ trợ sản xuất, xuất khẩu đối với các mặt hàng chủ lực. Vì vậy, để tìm lời giải cho bài toán xuất khẩu nông, lâm, hải sản, tỉnh Quảng Trị cần đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp; tiến hành xây dựng các đề án, chương trình cụ thể nhằm phát triển nông nghiệp toàn diện, bền vững, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ. Xác định lợi thế các mặt hàng xuất khẩu chủ lực để chuyển dịch cơ cấu sản xuất và nâng cao năng suất, chất lượng. Có chính sách cụ thể về hỗ trợ, khuyến khích sản xuất nông nghiệp tăng hàm lượng khoa học- kỹ thuật trong tất cả các khâu từ sản xuất, thu hoạch, bảo quản đến chế biến nông sản nhằm từng bước nâng cao năng suất, chất lượng đi kèm với hạ giá thành sản phẩm. Cần có sự tăng cường liên kết giữa ngành Nông nghiệp với ngành Công thương để tổ chức sản xuất theo đơn đặt hàng, theo nhu cầu xuất khẩu nhằm khắc phục những bất cập “thừa- thiếu” trong sản xuất như hiện nay. Có chính sách khoanh nợ, giãn nợ và cho vay ưu đãi để tái canh cây cà phê, cao su, hồ tiêu và người sản xuất bị thiệt hại do thiên tai để người dân có điều kiện phát triển sản xuất, ổn định đời sống. Cụ thể hóa các chính sách khuyến khích để các doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, đặc biệt là lĩnh vực chế biến gắn với tiêu thụ sản phẩm. Đối với người nông dân phải có sự nỗ lực hơn nữa trong sản xuất, nâng cao chất lượng nông, lâm, hải sản đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng quốc tế. Khi sản xuất phải tuân thủ quy trình, yêu cầu chất lượng của nhà nhập khẩu. Doanh nghiệp và người nông dân phải cùng nhau nắm bắt thông tin về thị trường để định hướng cho sản xuất và kinh doanh. Điều quan trọng nhất là cần có biện pháp tích cực hơn nữa từ mối liên kết “4 nhà” mà trong đó mối liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp là mối liên kết, hợp tác trực tiếp và thường xuyên. Chú trọng xây dựng thương hiệu sản phẩm, nâng tầm giá trị các mặt hàng nông, lâm, hải sản của tỉnh Quảng Trị trong không gian phát triển hội nhập kinh tế sâu rộng mà Quảng Trị là điểm “đầu cầu” trên Hành lang kinh tế Đông-Tây, nơi có hai cửa khẩu quốc tế và trong tương lai sẽ có hai cảng biển nối thông thương từ Thái Bình Dương sang Ấn Độ Dương. HỒ NGUYÊN KHA