Tiết kiệm khi sử dụng sách giáo khoa

(QT) - Lâu nay dư luận đã nhiều lần lên tiếng về việc sử dụng sách giáo khoa (SGK), sách bài tập rất lãng phí. Hiện nay, phần lớn những cuốn SGK của học sinh đều có thêm phần câu hỏi, bài tập dưới hình thức tự luận hoặc trắc nghiệm yêu cầu học sinh phải ghi chép hoặc điền luôn vào SGK. Như vậy, học sinh chỉ học sách một lần rồi cất hoặc bỏ đi thành giấy vụn, trong lúc đời sống ngươi dân còn nghèo, đó là sự lãng phí lớn.

Ai cũng biết SGK là một công cụ, tài liệu học tập bắt buộc đối với học sinh, vì thế dù gia đình có nghèo khổ, thiếu thốn đến mấy cũng phải có sách cho con đến trường. Nước ta có hàng chục triệu học sinh phổ thông, vì thế số lượng sách in ra để bán hằng năm lên tới hàng trăm triệu bản, cùng với đó là doanh thu, lợi nhuận của nhà xuất bản cũng rất cao. Nội dung trong SGK được chọn lọc, thẩm định kĩ; những kiến thức trong sách là ổn định, lâu dài. Vì thế việc anh, chị, em trong một gia đình học kế tiếp nhau mà hằng năm phải mua thêm sách mới, không dùng được sách cũ là một sự lãng phí.

Những người đi học trong thời kỳ bao cấp đều không quên được SGK hồi đó là tài sản của nhà trường. Đầu năm học thư viện sẽ cho học sinh mượn, đến cuối năm học thì trả lại; người này mượn xong trả lại cho người khác dùng. Nhờ đó SGK được sử dụng một cách hiệu quả trong nhiều năm. Hầu hết học sinh đều biết giữ gìn, trân trọng, không làm hỏng sách để trả lại cho nhà trường. Trong SGK cũng như trong sách bài tập hồi đó hoàn toàn không có việc ra bài tập để học sinh điền vào chỗ trống. Chỉ những năm sau này khi nhà xuất bản phối hợp tác giả viết sách giáo khoa mới có cách làm khác trước.

Ngày nay có thể do áp lực về doanh thu nên các nhà xuất bản, trong đó có Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đều muốn tăng thu. Nếu SGK sử dụng nhiều lần thì doanh thu của nhà xuất bản chắc chắn sẽ giảm mạnh, nhưng thực tế hằng năm doanh thu của Nhà xuất bản Giáo dục đôi lúc có giảm nhưng không nhiều. Như năm 2016 nhà xuất bản này in 108,8 triệu bản, đạt doanh thu 1.147 tỉ đồng; năm 2017 in 107,8 triệu bản với doanh thu 1.203 tỉ đồng và năm 2018 dự kiến là 104 triệu bản, với tổng doanh thu dự kiến là 1.173 tỉ đồng.

Khác với nhiều loại sách in ra khó bán như sách truyện, tiểu thuyết, sách khoa học, sách chính trị, văn học, nghệ thuật, âm nhạc…chỉ in với số lượng không lớn thì ngược lại SGK là loại sách bán dễ nhất, bán được số lượng nhiều nhất, đôi lúc thiếu sách, “cháy hàng” như đầu năm học này đã xảy ra ở nhiều địa phương.

Việc in sách chỉ để dùng một lần theo ý kiến của nhiều người đó là chuyện không bình thường, gây ra những thói quen, ảnh hưởng xấu về nhiều mặt nhưng chưa được ngành chủ quản chấn chỉnh. Quá bức xúc về vấn đề này, một số đại biểu Quốc hội khóa XIV đã lên tiếng. Trưởng Ban Dân nguyện của Quốc hội, bà Nguyễn Thanh Hải cho biết bà cũng có con đang học phổ thông và từng nhận được rất nhiều ý kiến cử tri bức xúc với chủ trương một chương trình nhiều bộ SGK; đặc biệt là việc SGK sử dụng một lần. Theo Trưởng Ban Dân nguyện, bà đã nghiên cứu và được biết, tổng doanh thu của NXB Giáo dục lên đến hàng ngàn tỉ đồng, tăng đều đặn qua các năm và năm 2017 chiếm tới 50,4% doanh thu của toàn ngành xuất bản. Năm nay, 100 triệu bản SGK được in ra và sang năm không sử dụng được, hầu như chỉ có thể bán giấy vụn. Phụ huynh mỗi năm mất hàng ngàn tỉ đồng để mua SGK chỉ để học sinh làm bài tập luôn vào đấy. Vấn đề này đã được đề xuất rất nhiều lần, mà vẫn không thấy chuyển động.

Đáng tiếc là có thời điểm Bộ GD&ĐT không thấy rõ vấn đề này hoặc vì một lí do nào đó mà không nhắc nhở, chấn chỉnh. Có vị lãnh đạo Bộ GD&ĐT còn lên tiếng “Sách chỉ sử dụng một lần là sách bài tập, tham khảo, học sinh viết trực tiếp lời giải, còn SGK vẫn đảm bảo sử dụng lâu dài”. Không đồng tình với ý kiến này, mới đây tại cuộc họp của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ngày 19/9/2018, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga đã cầm một cuốn sách Toán lớp 1 để dẫn chứng cho phần phát biểu của mình. Bà Lê Thị Nga cho biết trước đây bài tập riêng, sách giáo khoa riêng, giờ Toán lớp 1 luyện tập chung với sách giáo khoa. Các cháu làm bài tập, nối hình, kẻ thêm hình, ghi bài tập vào trong đó. Như thế đương nhiên là khóa sau không dùng được. Bà Nga cho hay “Chúng tôi phản ánh lại ý kiến của cử tri, chuyển đến Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo là lí do tại sao? Mỗi một năm xuất bản khoảng 100 triệu bản sách giáo khoa, xã hội chi khoảng 1.000 tỉ đồng nhưng đến năm sau không dùng được nữa. Chúng tôi phản ánh lại về những nghi ngại xung quanh việc độc quyền xuất bản của Nhà xuất bản Giáo dục”.

Không chỉ các vị đại biểu Quốc hội mà nhiều ý kiến khác cũng đề nghị thanh tra Nhà xuất bản Giáo dục xem có lợi ích nhóm, có sự “bắt tay” giữa người viết sách với nhà xuất bản không?

Trước sự lên tiếng mạnh mẽ, quyết liệt của dư luận, ngày 24/9/2018 Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Phùng Xuân Nhạ ban hành Chỉ thị về việc sử dụng SGK và sách tham khảo trong các cơ sở giáo dục phổ thông, trong đó nhấn mạnh: Để nâng cao hiệu quả sử dụng SGK, tăng tỉ lệ SGK được sử dụng lại nhiều lần, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT yêu cầu Giám đốc các Sở GD&ĐT chỉ đạo các Phòng GD&ĐT, các cơ sở giáo dục phổ thông ở địa phương chỉ đạo giáo viên tiếp tục thực hiện nghiêm, tổ chức quán triệt đến từng cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh về việc giữ gìn, bảo quản SGK để sử dụng và sử dụng lại lâu bền; hướng dẫn học sinh nghiên cứu SGK để thực hiện các hoạt động học và ghi kết quả học tập vào vở; không viết, vẽ vào SGK. Bộ cũng yêu cầu Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam rà soát, đánh giá cụ thể việc in ấn, phát hành SGK hiện hành để có phương án chỉnh sửa bản thảo SGK nhằm hạn chế tối đa việc học sinh ghi vào SGK trong quá trình học tập. Nhà xuất bản phải báo cáo Bộ GD&ĐT về kết quả rà soát, đánh giá và phương án chỉnh sửa bản thảo SGK trước khi tái bản.

Đây là sự chỉ đạo dù muộn nhưng rất cần thiết, bảo đảm SGK được sử dụng lâu dài; tập cho học sinh thói quen sử dụng SGK, sách bài tập hiệu quả và qua đó cũng góp phần tiết kiệm cho xã hội hàng trăm tỉ đồng mỗi năm.

Phước An