Thủy lợi nhỏ - Vấn đề lớn ở Đakrông

(QT) - Cho đến nay, Đakrông (Quảng Trị) vẫn là một trong những huyện nghèo nhất nước, sau nhiều năm nỗ lực phấn đấu, đến nay tỷ lệ hộ nghèo vẫn chiếm đến hơn 36% (đó là chưa nói còn 37% hộ thuộc đối tượng cận nghèo, chỉ cần một tác động khách quan như thiên tai, đau ốm là ngay lập tức phải bổ sung vào đội ngũ những người cần xã hội giúp đỡ). Khi đề cập đến vấn đề xoá đói giảm nghèo nhanh và bền vững, nhiều người dân đã thẳng thắn cho rằng, hàng chục năm nay nhà nước đã đầu tư hàng trăm tỷ đồng để phát triển kinh tế- xã hội miền núi, thành tựu dễ dàng nhìn thấy được là hạ tầng cơ sở và bộ mặt nông thôn miền núi đã có nhiều thay đổi nhưng quá trình thoát nghèo của người dân vẫn chưa vững chắc và thực tế còn lâu mới đạt được mục tiêu đến năm 2015 giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống mức ngang bằng mức trung bình của tỉnh và đến năm 2020, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống mức ngang bằng mức trung bình của khu vực… Điều này dễ dàng nhìn thấy rõ khi đến xã A Bung, một xã biên giới đất đai mênh mông, màu mỡ, nằm ngay bên đường Hồ Chí Minh (đường 14 cũ). Theo báo cáo của UBND xã, trong thời gian 10 năm (từ năm 2004 đến năm 2013), A Bung được đầu tư gần 25 tỷ đồng để xây dựng hạ tầng cơ sở. Đường giao thông, nước sinh hoạt, điện đã về hầu hết các thôn bản, trường học, trạm y tế đều đã được xây dựng lại khang trang, bề thế hơn. Nhưng đến nay toàn xã vẫn còn trên 230 hộ nghèo, chiếm 60% tổng số hộ toàn xã.

Thủy lợi A Pun, xã Tà Rụt bị hư hỏng nhiều năm do mưa lũ vẫn chưa có kinh phí để đầu tư sửa chữa

Khi được hỏi vì sao được nhà nước quan tâm đầu tư như vậy mà A Bung vẫn còn nhiều hộ nghèo, ông Hồ Văn Hóa ở bản La Hót nói rằng, trước đây khi chưa có các công trình đầu tư chúng tôi cũng đi làm rẫy, bây giờ khi nhà nước đầu tư nhiều công trình hạ tầng chúng tôi vẫn đi làm rẫy để tìm cái ăn. Rẫy mỗi lúc một xấu, đường đi làm rẫy mỗi lúc một xa hơn, người mỗi lúc một đông hơn, lo cái ăn mỗi lúc một khó hơn, không đói nghèo sao được. Xem kỹ các danh mục đầu tư tại xã, mới thấy, trong số 33 công trình được đầu tư trong vòng 5 năm qua tại đây, chỉ có 2 công trình thuỷ lợi, một công trình khai hoang ruộng nước, nhưng điều đáng buồn là 2/3 trong các công trình đó dù được đầu tư tiền tỷ đều không phát huy được hiệu quả, thuỷ lợi không đưa nước về đến ruộng, ruộng đã khai hoang mà người dân vẫn không canh tác được vì thiếu nước. Phó Chủ tịch UBND xã A Bung Hồ Văn Pườm nói với chúng tôi rằng: “Khát vọng có ruộng nước với người dân nơi đây lúc nào cũng cháy bỏng. Không có ruộng đồng nghĩa với đói nghèo, cả xã có 433 hộ, 2.315 khẩu nhưng chỉ có 60 ha lúa nước, nhà nào có ruộng thì đời sống ổn định hơn, đỡ chật vật lo cái ăn hơn. Mấy năm qua, nhờ sự đầu tư của các chương trình dự án, A Bung đã khai hoang được trên 10 ha ruộng, nhưng sự đầu tư thiếu đồng bộ, chất lượng các công trình thuỷ lợi không đảm bảo nên diện tích ruộng nước toàn xã tăng lên không đáng kể. Để có đủ nguồn lương thực, đồng bào phải xoay xở đủ nghề, kể cả phát rừng làm nương rẫy”. Đi qua các bản làng của đồng bào Pa Kô nơi đây, từ Cu Tài, A Luông, đến Cựp, La Hót, ở đâu chúng tôi cũng bắt gặp những quả đồi trơ trọi, những mảng rừng nham nhở, hậu quả của cả một quá trình chật vật với cái ăn. Theo số liệu mà chúng tôi có được, cho đến nay sau hơn 25 năm thực hiện cuộc vận động định canh định cư, toàn huyện Đakrông cũng chỉ mới có được 560 ha ruộng nước, nhưng trong số đó chỉ có gần 400 ha chủ động được nguồn nước tưới từ 45 công trình thuỷ lợi quy mô vừa và nhỏ, trong đó nhiều công trình đã xuống cấp hoặc hư hỏng nặng nề. Sản lượng lương thực hàng năm thu được từ diện tích ruộng nước hiếm hoi này chỉ đủ cho người dân sống trong vòng 2 tháng, 10 tháng còn lại phải dựa vào rừng, vào rẫy, vào việc khai thác phế liệu chiến tranh, khai thác vàng và lâm sản trái phép. Bất kể địa phương nào ở vùng cao, khi đề cập đến vấn đề xoá đói giảm nghèo, từ cán bộ đến người dân đều bày tỏ nguyện vọng có được ruộng nước để chủ động được nguồn lương thực tại chỗ, mà để có ruộng nước không có cách nào hơn là phải có các công trình thủy lợi để chủ động được nguồn nước tưới. Cái khó của việc đầu tư xây dựng các công trình thủy lợi ở huyện miền núi nói chung và Đakrông nói riêng là rất tốn kém, công suất nhỏ và thường xuyên bị hư hỏng do thiên tai tàn phá. Nếu xây dựng một công trình thủy lợi ở miền núi có công suất tưới tiêu tương đương với vùng đồng bằng thì chi phí thường phải gấp ba, gấp bốn, do đó khi đề xuất rất khó thông qua, đó là chưa nói nhiều khi bị gạt phăng bởi các nhà đầu tư rất máy móc khi làm phép tính hiệu quả đầu tư. Một cán bộ chuyên môn ở Sở NN và PTNT nói với chúng tôi rằng, không phải ai cũng thấu hiểu sâu sắc hiệu ích tổng hợp mà các công trình thủy lợi nhỏ ở miền núi đưa lại, đó là phân lũ cho vùng hạ du, cải tạo môi trường, nhưng cung cấp nguồn nước tưới chủ động để làm lúa hai vụ là vấn đề then chốt để xóa đói giảm nghèo, thực hiện định canh định cư và bảo vệ rừng đầu nguồn. Vì vậy không nên quá tính toán so đo, bởi một công trình thủy lợi xây dựng ở miền núi hiệu ích phải gấp nhiều lần ở vùng đồng bằng. Có lẽ cũng do sự tính toán so đo này mà nhiều công trình thủy lợi nhỏ ở miền núi hiện nay vẫn đang nằm trên giấy, nhiều công trình hư hỏng đã lâu mà vẫn chưa được đầu tư sửa chữa. Trong lần làm việc mới đây với lãnh đạo UBND tỉnh, Chủ tịch UBND huyện Đakrông Hoàng Nam đã bày tỏ nỗi lo lắng của địa phương về tình trạng xuống cấp, hư hỏng của hàng loạt công trình thủy lợi trên địa bàn, có những công trình bị mưa lũ cuốn trôi gần cả chục năm đến nay vẫn chưa có kinh phí sửa chữa như thủy lợi Pa Cha ở xã Tà Long, thủy lợi A Pun ở xã Tà Rụt, Ty Nê ở A Bung hay Ăng Công ở A Ngo…, đó là chưa kể hàng nghìn mét kênh mương thủy lợi chưa được kiên cố hóa rất dễ bị phá hủy sau mỗi mùa mưa lũ và thất thoát nước trong quá trình tưới tiêu. Chưa nói kinh phí đầu tư mới, chỉ riêng việc sửa chữa phục hồi hoạt động trở lại cho các công trình thủy lợi này cũng đã ngốn trên 10 tỷ đồng, nếu không có sự hỗ trợ tích cực của trung ương, của tỉnh thì đời sống người dân các xã huyện miền núi Đakrông vẫn còn nhiều khó khăn. Hơn ba năm trở lại đây, với việc thực hiện Nghị quyết 30a của Chính phủ về giảm nghèo nhanh và bền vững, nhiều dự án phát triển kinh tế xã hội đã được triển khai ở Đakrông, trong đó có việc cấp gạo cho đồng bào ở các xã biên giới để khuyến khích bà con trồng rừng, giữ rừng, bám trụ biên cương. Nhưng tâm lý muốn có nhiều ruộng nước vẫn phổ biến trong đông đảo người dân miền núi, thực tế đã cho thấy nơi nào có nhiều ruộng nước là nơi ấy thực hiện tốt cuộc vận động định canh định cư, tình trạng phá rừng làm nương rẫy được hạn chế, an ninh trật tự được bảo đảm. Một người dân ở xã Ba Nang, ông Hồ Xuân Quế, nói với tôi rằng, Chính phủ có cấp gạo thì cũng chỉ được vài năm, sau đó hết gạo không có ruộng thì sống bằng gì. Rõ ràng cấp gạo là rất đáng phấn khởi nhưng cấp đất, tạo điều kiện để bà con có ruộng sản xuất, có cuộc sống ổn định lâu dài thì vẫn phấn khởi hơn, vì ruộng chính là cần câu. Theo đề án Phát triển kinh tế – xã hội nhằm giảm nghèo nhanh và bền vững huyện Đakrông giai đoạn 2009 – 2020, vấn đề đảm bảo an ninh lương thực trên địa bàn cũng đã được chú trọng với mục tiêu tăng dần diện tích lúa nước lên 700 ha năm 2015 và 770 ha năm 2020, đưa lương thực bình quân đầu người từ 193 kg năm 2010 lên 236 kg năm 2015 và 267 kg năm 2020. Để thực hiện mục tiêu này, không có cách nào hơn là nhà nước tiếp tục hỗ trợ đầu tư xây dựng các công trình thuỷ lợi, khai hoang đất bằng làm ruộng nước để cấp cho dân. Và chỉ có như vậy người dân huyện miền núi Đakrông mới chấm dứt được phương thức canh tác “phát, cốt, đốt, trỉa”, mới tự túc được lương thực tại chỗ để “rãnh tay” lo những công việc khác, để làm giàu chứ không còn luẩn quẩn với cái đói cái nghèo như hiện tại. Vì vậy thủy lợi nhỏ là vấn đề lớn, rất lớn ở Đakrông hiện nay. Bài, ảnh: HOÀNG ĐỨC