Nhà báo Lê Niệm, một thời làm báo nơi tuyến trước

QTO - Quảng Trị là một trong số ít tỉnh, thành phố ở khu vực miền Trung và Tây Nguyên có nền báo chí cách mạng hình thành và xuất hiện sớm từ thời kỳ vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của nền báo chí cách mạng, các nhà báo của tỉnh, nhất là trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã sống, chiến đấu, công tác trên lĩnh vực báo chí đầy trách nhiệm và tâm huyết. Họ xứng đáng là “người thư ký trung thành của thời đại”, qua tác phẩm báo chí đã khắc họa rõ nét hình ảnh mảnh đất và con người Quảng Trị vào một giai đoạn hào hùng nhất trong lịch sử đánh giặc cứu nước của dân tộc. Một trong những nhà báo nhiệt tâm, bản lĩnh của giai đoạn đó là nguyên Tổng Biên tập Báo Quảng Trị giải phóng Lê Niệm.

Ông Lê Niệm sinh ngày 20/1/1922, quê quán ở thôn Nại Cửu, xã Triệu Thành, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, do được cha mẹ cho ăn học, ông đã có một ít “vốn liếng” chữ nghĩa để làm nghề “gõ đầu trẻ” tại Nại Cửu, rồi tham gia truyền bá chữ quốc ngữ tại đình làng (là một hoạt động hợp thức hóa của Việt Minh). Cách mạng Tháng Tám nổ ra với khí thế xung thiên, ông tham gia khởi nghĩa tại quê nhà rồi cùng dân làng kéo đi giành chính quyền ở huyện, tỉnh. Sau khi giành được chính quyền, chấp hành chỉ thị của Hồ Chủ tịch đẩy mạnh diệt “giặc dốt”, nhiều lớp bình dân học vụ được tổ chức. Ông được cử làm Trưởng ban bình dân học vụ, tham gia ủy viên giáo dục Ủy ban cách mạng lâm thời của làng, ủy viên Ủy ban nhân dân cách mạng xã, Trưởng ban bình dân học vụ xã Phong La, Triệu Phong, Trưởng ban bình dân học vụ Quảng Trị. Tháng 6/1946, khi mới 24 tuổi, ông đã vinh dự được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam.

Sau khi Hiệp định Giơ - ne - vơ được ký kết vào năm 1954, ông tập kết ra Vĩnh Linh và đảm nhận chức trách Trưởng ban bình dân học vụ, Ty Giáo dục Vĩnh Linh. Đến tháng 7/1963, nhận thấy ở ông có tố chất đặc biệt của một người làm báo, bản lĩnh sắc nhạy của một cán bộ quản lý báo chí, tổ chức đã phân công ông làm Tổng Biên tập Đài Truyền thanh khu vực Vĩnh Linh. Từ đây, ông bắt đầu bước chân vào lĩnh vực báo chí chuyên nghiệp. Từ tháng 10/1966 - 3/3/1967, ông đảm nhiệm chức vụ Phó Ty Văn hóa thông tin khu vực Vĩnh Linh kiêm Tổng Biên tập Đài Truyền thanh Vĩnh Linh, Phó Chủ nhiệm Báo Thống Nhất (đặc khu Vĩnh Linh). Đến tháng 5/1972 là Tổng Biên tập Báo Thống Nhất. Từ tháng 5/1972 - 1976, ông lên đường đi B vào Tỉnh ủy Quảng Trị, được bổ nhiệm làm Tổng Biên tập Báo Quảng Trị giải phóng. Từ năm 1976 - 1982, sau khi sáp nhập tỉnh Bình Trị Thiên, ông là Phó Tổng biên tập Báo Dân (tỉnh Bình Trị Thiên) và nghỉ hưu từ đầu tháng 12/1982.

Có dịp trò chuyện cùng ông hồi tham gia thực hiện cuốn “Lịch sử báo chí cách mạng Quảng Trị - 1928-2009”, chúng tôi ấn tượng nhất trong cuộc đời làm báo của ông Lê Niệm là giai đoạn tỉnh Quảng Trị vừa mới giải phóng. Theo chia sẻ của ông thời bấy giờ, ngày 1/5/1972, Quảng Trị được giải phóng thì ngày 2/5/1972, ông có quyết định của Đảng ủy Khu vực Vĩnh Linh điều vào tỉnh Quảng Trị nhận công tác. Ông là một trong những cán bộ đầu tiên có mặt tại Đông Hà sau ngày giải phóng. Việc đầu tiên khi vào đến nơi là ông tìm đường về quê, gặp lại người mẹ thân yêu của mình sau gần 20 năm bặt tin tức, ăn một bữa cơm đạm bạc với mẹ rồi khoác ba lô lên căn cứ Ba Lòng gặp Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị Hồ Sĩ Thản để nhận nhiệm vụ mới.

Bí thư Tỉnh ủy Hồ Sĩ Thản với những người tham gia làm Báo Quảng Trị giải phóng năm 1973 (Tổng Biên tập Lê Niệm ngồi hàng đầu, thứ ba từ trái sang) - Ảnh: TL​

Sau ngày tỉnh Quảng Trị giải phóng, hội nghị Tỉnh ủy được tổ chức, xác định nhiệm vụ trước mắt vừa nỗ lực chiến đấu, phục vụ chiến đấu, vừa ra sức khôi phục sản xuất và ổn định đời sống của Nhân dân. Hội nghị quyết định xuất bản tờ báo Quảng Trị giải phóng, cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ Quảng Trị trong giai đoạn cách mạng mới (thay cho tờ Cứu Nước, xuất bản từ tháng 6/1961), phân công ông Lê Niệm làm Chủ bút. Ngày 6/7/1972, Thường vụ Tỉnh ủy quyết định thành lập Báo Quảng Trị giải phóng (theo Quyết định số 91- QĐ/ TV). Từ đây, Báo Quảng Trị giải phóng là một cơ quan độc lập, không còn là bộ phận trực thuộc của Ban Tuyên huấn. Tổng Biên tập báo là ông Lê Niệm, ông Nguyễn Kim Uýnh là Thư ký Tòa soạn, 3 phóng viên là Thi Hương, Vũ Thế Súy, Lê Văn Cần. Tòa soạn đóng tại thôn Hà Thượng (Gio Linh). Nhận nhiệm vụ, ông đã phân công cán bộ, phóng viên khẩn trương bắt tay xây dựng cơ sở vật chất và nội dung để ra số báo đầu tiên. Thời đó, tin, bài của phóng viên được ông trực tiếp duyệt, chỉnh sửa nội dung. Sau khi dàn trang xong mang ra xưởng in của tờ báo Thống Nhất đóng tại khu vực Vĩnh Linh nhờ công nhân sắp chữ và in thử ra một bản. Bản in này được chấm mo rát cẩn thận và chuyển cho các cán bộ có thẩm quyền trực tiếp duyệt nội dung. Báo Quảng Trị giải phóng ra số đầu tiên với 2.000 tờ, phát hành đến tận các đơn vị chiến đấu, tổ, đội sản xuất, cơ quan nhà nước trên địa bàn tỉnh. Trong ký ức của những người từng gắn bó với Quảng Trị những ngày đầu giải phóng, vẫn nhớ như in bài xã luận do ông Lê Niệm chấp bút đăng trên số báo đầu tiên chào mừng ngày hòa bình trở lại trên quê nhà với những câu văn mang âm hưởng của khúc khải hoàn ca náo nức lòng người: “Quê hương được giải phóng, mỗi người dân Quảng Trị chúng ta ngày nay mới thật hiểu biết giá trị chân lý vĩ đại “Không có gì quý hơn độc lập tự do”. Chúng ta đã phải trải qua cuộc chiến đấu bao nhiêu năm trời, người này ngã xuống, người khác tiếp theo mới giành lại được. Chúng ta thắng là nhờ sức mạnh của toàn dân, nhờ tinh thần chiến đấu kiên cường của quân giải phóng. Có sự đồng tâm hiệp lực mới quật ngã được kẻ thù hung bạo…”.

Sau Hiệp định Pa - ri, đáp ứng yêu cầu của tình hình mới, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thường vụ Tỉnh ủy, Báo Quảng Trị giải phóng sắp xếp lại lực lượng, tổ chức phóng viên bám sát nhiệm vụ chính trị của Đảng bộ ở cả “phía trước” và “phía sau”. Lúc này, tòa soạn đóng tại thôn Nghĩa An (xã Cam Thanh, Cam Lộ cũ), cạnh cơ quan Tỉnh ủy. Theo Quyết định số 427/TV/TU ngày 12/4/1973 của Thường vụ Tỉnh ủy, Báo Quảng Trị giải phóng có tài khoản riêng. Cán bộ, phóng viên được bổ sung thêm hơn 10 người.

Năm 1974 Tòa soạn Báo Quảng Trị giải phóng được xây dựng trụ sở riêng tại thị xã Đông Hà. Qua hơn 2 năm hoạt động, Báo Quảng Trị giải phóng đã phát hành 100 số, khổ 13 x 19 cm với hàng vạn trang in. Dù hoạt động trong điều kiện trên bom dưới đạn, cơ sở vật chất, trang thiết bị chuyên dùng gặp nhiều khó khăn, nhân lực thiếu thốn, nhưng hầu như tất cả các sự kiện nổi bật trên địa bàn tỉnh Quảng Trị thời bấy giờ đều được phản ánh trên Báo Quảng Trị giải phóng, từ thực tế chiến đấu, sản xuất, công tác và chi viện cho tuyến đầu đến hoạt động chính trị, ngoại giao quan trọng của tỉnh. Những thông tin ngắn gọn, súc tích, chân thực trên báo đã góp phần to lớn động viên quân và dân trong tỉnh tiến lên, giành những thắng lợi to lớn. Nhân xuất bản số báo 100, Chủ tịch UBMTDT giải phóng tỉnh Lê Xích đã nhận xét: “Báo là một cơ quan tuyên truyền đắc lực nhất, có hiệu quả nhất cho chính sách, đường lối của cách mạng, của Mặt trận. Lâu nay các đồng chí đã làm được việc đó rất tốt. Nhờ đó mà báo chí đã góp phần đắc lực làm cho đời sống vật chất, sinh hoạt về chính trị, tinh thần của quần chúng nhân dân được nâng lên một bước…”. Trong những thành tựu mà Báo Quảng Trị giải phóng đạt được, có thể thấy rất rõ vai trò, dấu ấn, tâm huyết, trí tuệ, bản lĩnh, tài năng của Tổng Biên tập Lê Niệm.

Vào hồi 20 giờ ngày 15/5/2021, nhà báo lão thành Lê Niệm đã thanh thản từ giã cõi trần, để lại bao niềm tiếc thương đối với gia quyến, anh em, họ hàng, bạn bè, sự kính trọng và lòng ngưỡng mộ của thế hệ những người làm báo Quảng Trị. Ông mất đi nhưng những trang báo thấm đẫm mồ hôi, trí lực, công sức của ông và đồng nghiệp một thời sôi động của lịch sử trên quê hương anh hùng vẫn còn đó, đóng một mốc son trong dòng chảy lịch sử báo chí cách mạng Quảng Trị rất đáng tự hào…

Đào Tâm Thanh