Hải Lăng, ký ức những ngày đầu dựng xây và thành tựu phát triển

Trải qua những năm tháng gian khó, Hải Lăng từ một huyện nghèo với xuất phát điểm thấp đã vươn lên mạnh mẽ. Nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng (1975-2025) và 35 năm lập lại huyện (1990-2025), phóng viên Báo Quảng Trị ghi lại những câu chuyện mang nhiều cảm xúc của một số đồng chí nguyên lãnh đạo huyện qua các thời kỳ.

Cổng chào làng quê Kim Giao - Ảnh: Q.G

Ông Lê Hữu Thăng, nguyên UVTV Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị: Câu chuyện khoán gọn cho xã viên

Tháng 3/1977, hai huyện Triệu Phong và Hải Lăng được sáp nhập thành huyện Triệu Hải. Tháng 4/1977, tại Đại hội Đảng bộ huyện Triệu Hải lần thứ nhất, tôi được bầu vào Huyện ủy Triệu Hải, được huyện ủy phân công làm Bí thư Đảng bộ xã Hải Thượng.

Với tư cách là huyện ủy viên, dù còn rất trẻ nhưng tôi được cử làm trưởng đoàn gồm 105 cán bộ ra nghiên cứu tại HTX Đan Phượng và HTX Song Phượng thuộc huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Sơn Bình. Sau 3 tháng nghiên cứu ở Hà Sơn Bình, Thái Bình về, nhiều quan niệm rằng: HTX bậc cao phải gắn với quy mô lớn nên gần như 100% số xã của huyện Triệu Hải xây dựng hợp tác xã quy mô toàn xã.

Riêng tôi thì không. Vì qua thực tế nghiên cứu đã nhận ra những mâu thuẫn trong công tác quản lý cũng như những vết rạn nứt ban đầu của nó nên đề nghị với Đảng ủy xã Hải Thượng nên xây dựng hai HTX (HTX Đại An Khê và HTX Thượng Xá). Tôi bị cấp trên phê bình “trẻ nhưng bảo thủ”, chất vấn tôi tại sao không xây dựng HTX toàn xã? Tôi trả lời: “Vì xã cháu chưa tìm ra ông chủ nhiệm quản lý HTX toàn xã, xin cho cháu thêm một thời gian”...

Thế là tôi thành công trong việc bảo vệ phương án xây dựng hai HTX. Tuy nhiên vẫn là HTX khá to nên những bất cập trong công tác quản lý cũng dần lộ rõ, cán bộ thì yếu và thiếu, năng suất lao động lại thấp, đời sống xã viên ngày càng khó khăn hơn. Có câu vè dân gian: “6 giờ kẻng đánh mõla (gọi ra đồng)/7 giờ thủng thẳng mới ra đến đồng/8 giờ đội trưởng phân công/10 giờ thủng thẳng trên đồng về thôn”. Nghĩa là mỗi buổi xã viên chỉ làm 2 giờ đồng hồ, về nhà cũng không có việc làm vì tư liệu sản xuất (ruộng đất) đều là của tập thể (trừ một ít đất 5%).

Trước tình hình như vậy, ông Nguyễn Quả, Chủ nhiệm HTX Đại An Khê tham mưu với tôi nên giao đất màu cho xã viên tự làm, đóng nghĩa vụ cho HTX để đóng nghĩa vụ cho Nhà nước. Tôi đồng ý nhưng không công khai. Huyện ủy biết được, gọi tôi lên. Đêm ấy, đối mặt với tập thể Thường vụ Huyện ủy, tôi trình bày: Vì ruộng đất HTX Đại An Khê quá nhiều, lao động thiếu nên khoán cho xã viên để bà con tranh thủ làm đêm.

Các đồng chí Thường vụ Huyện ủy hỏi tôi có biết ông Kim Ngọc, Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc bị kỷ luật vì cho khoán chui không? Rồi yêu cầu tôi về kiểm điểm và “sửa sai”. Rất may gặp bác Lê Văn Hoan, Bí thư Huyện ủy đi học Trường Nguyễn Ái Quốc về nghỉ tết Mậu Ngọ 1978, nên tôi đến kêu cứu bác. Sau khi nghe tôi trình bày, bác Hoan ra gặp Thường vụ Huyện ủy và nói: Đất ruộng làng tôi, tôi hiểu, nhiều lắm không làm kịp, cứ cho nó khoán thử xem rồi có gì sẽ điều chỉnh sau. Thế là tôi “tai qua nạn khỏi”.

Việc khoán đó vẫn duy trì cho đến khi có Chỉ thị 100 của Ban Bí thư Trung ương Đảng (tháng 1/1981) về khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động trong nông nghiệp-gọi là Khoán 100. Sau đó là Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị (tháng 4/1988)-gọi là Khoán 10. Nhờ vậy, hai HTX Đại An Khê và Thượng Xá không bị tách ra, nhập vào như nhiều nơi khác và đến nay vẫn tồn tại, đứng vững và phát triển.

Ông Hồ Đại Nam, UVTVTU, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy, nguyên Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Hải Lăng: Kỷ niệm về Hải Lăng thân thương

Năm 2012, tôi may mắn được luân chuyển vào công tác tại huyện Hải Lăng. Hành trang tôi mang theo là hình ảnh thơ mộng về vùng quê Hải Lăng được miêu tả trong tác phẩm Ô Châu Cận Lục “Nước trời lấp lánh, hoa nở ngạt ngào, hương bay mười dặm” và bài đồng dao “Mười quả trứng tròn” nói về nghị lực, niềm tin, tinh thần vượt khó và khát vọng vươn lên của người dân Kẻ Diên “Chớ than phận khó ai ơi/còn da lông mọc còn chồi nảy cây”.

Thời gian công tác tại Hải Lăng không dài nhưng đã để lại trong tôi nhiều ấn tượng và kỷ niệm đẹp về miền quê và con người Hải Lăng thân thương. Tôi đã đặt chân đến nhiều địa danh trong huyện mà chỉ tên gọi đã thôi thúc sự tò mò: Trằm Yêu, Cồn Căng, Đồi Bốn Vú...

Hải Lăng là vùng quê có bề dày trầm tích lịch sử, văn hóa và thấm đẫm các giá trị nhân văn. Hưởng ứng chiếu Cần Vương, cụ VõNgô và Trương Đình Hội đã dấy binh chống Pháp. Sau khi đàn áp phong trào khởi nghĩa, thực dân Pháp đã đổi tên làng Trí Lễ (xã Hải Quy) thành làng Quy Thiện (hàm ý quy hàng và phục thiện).

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, người dân Hải Lăng đã âm thầm làm nên những điều kỳ diệu, theo chân bài hát “Bình Trị Thiên khói lửa”; “Hải Lăng mồ chen thôn xóm, cát trắng ven làng máu hoen, dân làng yên vui, giặc lên tàn sát...”, tôi nhiều lần đến Mỹ Thủy, đứng hồi lâu để tưởng nhớ 526 người dân trong vụ thảm sát năm 1948, chỉ vì giặc Pháp phát hiện dân làng cất giấu muối và vũ khí cho Việt Minh. Một nghĩa trang liệt sĩ cấp xã như Hải Thượng cũng có đến 1.998 ngôi mộ.

Người dân Hải Lăng luôn cầu thị, lắng nghe và tinh thần “thực chiến”, khi tư tưởng đã thông thì làm việc không quản ngày đêm, không so đo tính toán thiệt hơn. Thời gian công tác tại Hải Lăng tôi và các đồng chí lãnh đạo UBND huyện phần lớn không có ngày nghỉ, từ đi cơ sở chỉ đạo xây dựng Đề án và quy hoạch nông thôn mới các xã, nghiên cứu các đề tài khoa học cấp huyện, nghiên cứu các mô hình sản xuất nông nghiệp trong và ngoài tỉnh...

Điều đặc biệt là các đầu việc huyện đều xác định mục tiêu cụ thể và ứng dụng có hiệu quả trong thực tiễn. Hầu như tháng nào, các nhà đầu tư trong và ngoài nước đều có mặt tại Hải Lăng để khảo sát, nghiên cứu các dự án. Có doanh nghiệp của Thái Lan đã tài trợ cho đoàn 23 người của huyện đến tham quan thực tế tại các cơ sở sản xuất nông nghiệp và cảng biển ở Thái Lan. Làm việc nhiều nhưng vui vì có kết quả cụ thể, góp phần mình vào sự phát triển của quê hương Hải Lăng là suy nghĩ chung của tôi và các đồng chí lãnh đạo huyện lúc đó.

Năm 2023, cơ duyên với Hải Lăng lại đến, tôi được Ban Thường vụ Tỉnh ủy phân công tham gia Ban Chỉ đạo các dự án động lực và Ban Chỉ đạo giải phóng mặt bằng tỉnh, được phân công trực tiếp chỉ đạo hai dự án quan trọng tại Hải Lăng là Khu công nghiệp và Cảng Mỹ Thủy. Với sự hỗ trợ, cộng tác tích cực của các đồng chí cán bộ huyện, xã và sự đồng thuận ủng hộ của người dân Hải Lăng, tôi đã hoàn thành nhiệm vụ, vinh dự tiếp tục được đóng góp cho quê hương Hải Lăng.

Ông Hoàng Anh Quyết, nguyên Phó Bí thư, Chủ tịch UBND huyện Hải Lăng, nguyên Giám đốc Sở LĐ-TB&XH Quảng Trị: Nhớ lại chuyện điện khí hóa nông thôn

Ngày 1/5/1990 là ngày chính thức làm việc của huyện Hải Lăng mới thành lập lại. Nhớ lại những ngày mới thành lập huyện gặp nhiều khó khăn, là một huyện thuần nông, cơ chế quan hệ sản xuất đang được xác lập từ khoán 100 kết thúc sứ mạng của nó và khoán 10 bắt đầu. Sở hữu ruộng đất ở nông thôn bắt đầu thay đổi từ sở hữu HTX sang sở hữu hộ gia đình theo Nghị định 64 của Chính phủ.

Trước những khó khăn đó, huyện Hải Lăng bắt đầu hóa giải bằng các mục tiêu và nhiệm vụ cụ thể, trong đó điện khí hóa nông thôn là việc làm cấp bách để phục vụ cho 50% diện tích cần tưới nước cho lúa và 100% diện tích cần tiêu úng cho sản xuất vụ đông xuân và chống lũ sớm cho vụ hè thu.

Thực trạng hệ thống điện của Hải Lăng năm 1990 chỉ có HTX Long Hưng có điện, còn tất cả các xã không có điện, hệ thống trạm biến áp 35kV có trạm Thành Cổ thị xã Quảng Trị cấp điện cho thị xã Quảng Trị và HTX Long Hưng, trạm biến áp 35kV Hội Yên cấp điện cho trạm bơm chống úng Hải Hòa do thủy nông tỉnh quản lý.

Muốn điện khí hóa nông thôn trên địa bàn huyện thì cần có trạm biến áp cấp điện. Được Tổng công ty Điện lực 3 ưu ái, huyện làm đề án với hồ sơ quy hoạch lập thêm 2 trạm biến áp 35kV ở trung tâm và xã Hải Chánh đề phục vụ tưới tiêu cho diện tích lúa phía Nam huyện. Như vậy, đến đầu năm 1993, Hải Lăng có 4 trạm biến áp lớn nhất tỉnh. Đầu nguồn đã có, để thực hiện điện khí hóa nông thôn như thế nào để hiệu quả nhất trong lúc ngân sách hết sức khó khăn.

Vấn đề thứ hai là thủ tục cấp điện phải vào Tổng công ty Điện lực 3 Đà Nẵng mới cấp điện trạm biến áp 04kV. Điện lực Quảng Trị chỉ làm thủ tục khảo sát ban đầu và lập kế hoạch đề nghị. Vấn đề này HTX và các xã không thể làm được, nên huyện phải đứng ra làm thủ tục nhưng quan trọng là kinh phí đâu để thực hiện.

Trong lúc ngân hàng không cho vay, nhà nước chỉ đầu tư các dự án trọng điểm, trung tâm huyện lỵ, trạm bơm thủy lợi. Chúng tôi thống nhất phải huy động sức dân, phát động khí thế thi đua làm điện đến từng nhà, từng dòng họ, từng HTX. Làm điện ở đây có nghĩa là người dân tự bỏ tiền đầu tư toàn bộ hạ tầng kỹ thuật điện từ trạm biến áp tới từng HTX và hộ gia đình.

Lúc này chủ trương chia ruộng đất cho nông dân theo Nghị định 64/NĐCP cũng mới bắt đầu nên huyện chủ trương cho các HTX bắt đầu làm điện, huy động tiền đóng góp của người dân. Trên diện tích ruộng và các lao động ngành nghề phi nông nghiệp, nhà nhà làm điện, người người làm điện tạo nên một không khí thi đua sôi nổi trong toàn huyện, đi đâu cũng nghe người dân bàn đến việc làm điện, câu “dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong” đã được ứng nghiệm.

Mặt khác, huyện chủ động tìm hiểu các nguồn đầu tư khác bằng vốn viện trợ của nước ngoài, như công trình điện lớn nhất do Pháp tài trợ cho làng Đông Khánh, xã Hải Dương. Huyện chủ động liên kết với huyện Phong Điền đầu tư đường dây 10kV từ trạm biến áp 35kV Mỹ Chánh đi các xã thuộc huyện Phong Điền đi qua các xã Hải Chánh, Hải Hòa cũng là nguồn đầu tư đáng kể góp phần cho điện khí hóa nông thôn Hải Lăng.

Vì thế, năm 1995, Hải Lăng là huyện đầu tiên trong toàn tỉnh hoàn thành điện khí hóa nông thôn. Tất cả các xã, HTX đã có điện thắp sáng phục vụ cho tưới tiêu, phục vụ xay xát lương thực, ngành nghề cơ khí phát triển; góp phần nâng cao đời sống Nhân dân. Đây là một bước đi đúng đắn mà nghị quyết Huyện ủy đã đặt ra.

Ông Phạm Ngọc Minh, Trưởng Ban quản lý Khu kinh tế tỉnh Quảng Trị, nguyên Bí thư Huyện ủy Hải Lăng: Tự hào về những thành tựu của quê hương

Sau 50 năm kể từ ngày giải phóng (1975-2025) và 35 năm lập lại huyện (1990-2025), Hải Lăng đã chứng minh ý chí và khát vọng vươn lên của một vùng quê anh hùng. Từ một huyện độc canh cây lúa, với hơn 2/3 diện tích lúa ở vùng úng trũng, thiên tai, lũ lụt xảy ra thường xuyên, cơ sở hạ tầng thiếu thốn, trung tâm huyện lỵ chỉ là một vùng cát trắng hoang sơ; trụ sở làm việc, trường học, cơ sở y tế đều tạm bợ, đời sống nhân dân gặp muôn vàn khó khăn.

Thế nhưng, vượt lên tất cả, Hải Lăng hôm nay đang từng ngày thay da đổi thịt, khoác lên mình diện mạo mới. Những kết quả đạt được là minh chứng cho sức mạnh đoàn kết, quyết tâm cao của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân huyện Hải Lăng. Chính tinh thần hiếu học, cần cù sáng tạo, ý chí tự lực, tự cường, cùng lòng gan dạ, không chịu khuất phục trước hoàn cảnh, thử thách đã hun đúc nên một Hải Lăng giàu bản lĩnh, từng bước xây dựng quê hương ngày càng văn minh, giàu đẹp.

Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân trong những năm trở lại đây đạt 10-12%. Thu nhập bình quân đầu người từ 570.000đ vào năm 1990, tăng lên hơn 74,5 triệu đồng trong năm 2024. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng; từ một địa bàn “trắng” về công nghiệp, đến nay CN-TTCN và TM-DV được đẩy mạnh phát triển và ngày càng chiếm tỉ trọng cao trong cơ cấu giá trị sản xuất. Hệ thống kết cấu hạ tầng được đầu tư, nâng cấp theo hướng hiện đại.

Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM, đô thị văn minh đạt được nhiều thành tựu nổi bật, diện mạo đô thị và nông thôn có nhiều khởi sắc, hoàn thành mục tiêu trở thành huyện NTM. Đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân không ngừng được cải thiện...

Hải Lăng nằm trong vùng lõi Khu kinh tế Đông Nam Quảng Trị, có những dự án trọng điểm: Khu bến cảng Mỹ Thủy, Khu công nghiệp Quảng Trị, Dự án điện khí LNG 1.500MW đã và đang triển khai thi công, cùng với các dự án động lực khác đang được tỉnh quan tâm kêu gọi, thu hút đầu tư vào địa bàn huyện như: tuyến đường 15D là “đòn gánh” kết nối Cửa khẩu quốc tế La Lay với Cảng biển nước sâu Mỹ Thủy, tạo chuỗi liên kết trong việc vận chuyển hàng hóa trên Hành lang kinh tế Đông-Tây, các dự án dịch vụ hậu cần cảng, logistics; tuyến đường ven biển đi qua Quảng Trị; Dự án Trạm biến áp 500kV Quảng Trị và đường dây đấu nối (Quảng Trị-rẽ Vũng Áng-Đà Nẵng) và định hướng quy hoạch phát triển các khu đô thị trên địa bàn huyện gắn với quy hoạch Khu kinh tế Đông Nam Quảng Trị... tạo ra những cơ hội, động lực thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của huyện trong những năm tới.

Cụm công nghiệp Hải Thượng, Hải Lăng - Ảnh: Q.G

Là người con Hải Lăng và nguyên Bí thư Huyện ủy, được chứng kiến sự đổi thay của quê hương, đó là niềm vinh dự, tự hào to lớn của bản thân. Trong niềm tự hào đó, bản thân cũng rất vui mừng khi thế hệ hôm nay đã tiếp nối truyền thống, với quyết tâm chính trị cao, ý chí, khát vọng vươn lên, thực hiện thắng lợi các mục tiêu, chỉ tiêu đề ra và có những định hướng để Hải Lăng phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Minh Tuấn (lược ghi)