Bài học từ sự cố truyền thông “nước mắm nhiễm thạch tín”

(QT) - Mới đây, Hội Tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng (Vinastas) đã công bố thông tin về 67% mẫu nước mắm do Hội này khảo sát bị nhiễm asen (thạch tín) vượt mức cho phép, gây hoang mang đối với người tiêu dùng. Trước thông tin trên, Bộ Y tế đã tiến hành lấy mẫu và có kết quả kiểm tra, theo đó 100% mẫu nước mắm được kiểm tra đảm bảo an toàn. Từ thông tin có tính mập mờ do Vinastas công bố đã làm các cơ sở sản xuất, kinh doanh nước mắm truyền thống lao đao, trong đó có các cơ sở sản xuất ở các tỉnh miền Trung vừa bị tác động của sự cố môi trường biển chưa khắc phục xong thì bị bồi tiếp “sự cố truyền thông” mới này. Nhiều siêu thị ngừng bán nước mắm truyền thống khiến người tiêu dùng hoang mang. Khi có kết luận 100 mẫu nước mắm được kiểm tra đảm bảo an toàn, dư luận đặt câu hỏi thông tin 67% mẫu nước mắm do Vinastas công bố trước đó để làm gì, có ai đứng đằng sau thông tin này để hưởng lợi và thẩm quyền công bố thông tin của một tổ chức hội như Vinastas đến đâu? Có phải đây là một sự kiện “truyền thông bất lương”, như lời của một vị lãnh đạo Bộ Thông tin- Truyền thông. Ngay sau khi có thông tin nhiều mẫu nước mắm có hàm lượng asen vượt ngưỡng, các cơ quan chức năng đã vào cuộc kịp thời làm sáng tỏ vụ việc. Khi Bộ Y tế chính thức đưa ra thông tin xác minh về hàm lượng arsen có trong nước mắm là loại asen hữu cơ, không gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng thì tình hình sản xuất, kinh doanh đã dần ổn định trở lại. Việc vào cuộc nhanh chóng của các cơ quan chức năng đã định hướng được dư luận, trấn an tâm lý cho người dân, giúp ngành sản xuất nước mắm truyền thống ngăn chặn hậu quả vô cùng nặng nề. Đến đây, dư luận cho rằng các cơ quan chức năng cần làm rõ nguyên nhân từ đâu mà Vinastas lại đưa ra những thông tin mập mờ như vậy để báo chí lan truyền? Các chuyên gia pháp lý cho rằng, nếu sắp tới các cơ quan có thẩm quyền kết luận việc Vinastas công bố thông tin về 67% mẫu nước mắm bị nhiễm asen vượt mức cho phép là sai sự thật và thông tin này làm ảnh hưởng đến các hộ sản xuất, doanh nghiệp kinh doanh nước nắm thì Vinastas phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho những cá nhân, tổ chức bị ảnh hưởng theo quy định của pháp luật nếu các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp thấy rằng, việc đưa tin sai lệch của Vinastas đã gây thiệt hại cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình, đồng thời chứng minh được thiệt hại xảy ra. Nếu việc thương lượng hai bên không thành hoặc không đạt kết quả như mong muốn thì người dân có thể khởi kiện Vinastas ra tòa án. Cũng đã có đại biểu Quốc hội phân tích rằng Hội tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng không có quyền công bố những thông tin như trên và việc này thuộc quyền của cơ quan quản lý nhà nước. Nếu như Vinastas phát hiện ra vấn đề thì phải đề nghị cơ quan quản lý nhà nước xử lý việc đó. Bình luận về “sự cố truyền thông” này, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn khẳng định: “Cái cách công bố và cách thông tin về vấn đề này có nhiều “mập mờ” gây lo lắng cho người dân. Một thông tin liên quan đến tâm trạng của hàng chục triệu người tiêu dùng và công ăn việc làm của hàng trăm nghìn người... lại được công bố một cách cẩu thả, không kiểm soát. Các cơ quan chức năng cần vào cuộc để điều tra, làm rõ vấn đề này, xác định mức độ sai phạm và hậu quả của sai phạm để xử lý nghiêm minh”. Nhiều người dân, nhiều cơ sở sản xuất kinh doanh nước mắm truyền thống đề xuất nếu Vinastas hoạt động không đúng tôn chỉ mục đích, có dấu hiệu khuất tất, không bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì cơ quan chức năng cần đình chỉ hoạt động để xem xét trách nhiệm và xử lý theo quy định của pháp luật. Được biết Bộ trưởng Bộ Công Thương đã chỉ đạo Cục Quản lý cạnh tranh thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành việc chấp hành quy định của pháp luật của Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam. Đoàn kiểm tra này được thành lập trên cơ sở thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan xem xét cụ thể việc chấp hành các quy định pháp luật trong quá trình đưa thông tin trên báo chí của Vinastas, xử lý nghiêm các sai phạm (nếu có) và báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước ngày 10/11/2016. Từ vụ việc trên cho thấy khi công bố một thông tin mang tính chất liên quan đến người tiêu dùng, quyền lợi của người sản xuất thì tổ chức công bố thông tin nhất thiết phải có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Đặc biệt trong vụ việc trên là vấn đề hệ trọng nên phải bảo đảm tính khoa học, chính xác và khách quan. Sự cố truyền thông này không chỉ là bài học đắt giá của Vinastas mà còn cho cả các cơ quan báo chí khi công bố những thông tin chưa được kiểm chứng. Bởi lẽ trong thực tế có những thông tin thất thiệt mập mờ gây tác động khủng khiếp đến đời sống xã hội mà nếu chúng ta không cẩn trọng thì sẽ vi phạm đạo đức nghề nghiệp và vi phạm pháp luật. Những người làm báo và các cơ quan báo chí phải cảnh giác với những chiêu thức cạnh tranh không lành mạnh; khi tiếp nhận xử lý các thông tin nhạy cảm, liên quan đến nhiều người cần phải thận trọng kiểm chứng thông tin đầy đủ. Vụ việc công bố thông tin nước mắm nhiễm asen của Vinastas vừa qua cũng cho thấy phản ứng nhanh của các cơ quan chức năng. Kết luận của Bộ Y tế là kịp thời để cho người tiêu dùng biết, qua đó người tiêu dùng hiểu thêm thông tin thế nào là asen vô cơ, thế nào là asen hữu cơ để chọn lựa thực phẩm cho mình. Đáng trách ở đây là khi dư luận rộ lên về thông tin thiếu chính xác nhưng Vinastas chỉ gỡ các thông tin liên quan đến việc khảo sát “nước mắm nhiễm asen” trên website của mình mà không đính chính thông tin để người tiêu dùng được biết. Cũng có tờ báo đã thấy được sai sót, gỡ bỏ toàn bộ các bài viết trên báo điện tử và cáo lỗi cùng người dân, bạn đọc, các nhà sản xuất nước mắm có sản phẩm liên quan trong các bài viết; riêng các cơ quan chức năng đang tiến hành xem xét trách nhiệm của từng tổ chức, cá nhân để xử lý theo quy định của pháp luật. Còn đối với các cơ sở kinh doanh, siêu thị khi tiếp nhận thông tin của Vinastas, chưa tìm hiểu kỹ sự việc đã vội vã thu hồi nhiều loại nước truyền thống và từ chối nhập hàng khiến người tiêu dùng chưa thật sự hiểu biết về asen hữu cơ trong nước mắm truyền thống thêm hoang mang, lo lắng, trong khi đó một sản phẩm được bày bán ở siêu thị lâu nay phải trải qua một quy trình kiểm định hết sức khắt khe. Đối với người tiêu dùng, khi tiếp nhận thông tin thất thiệt cần theo dõi kết luận của cơ quan chức năng để có thể chọn lựa thực phẩm thích hợp; tránh tâm lý chỉ tiếp nhận thông tin một chiều hay tin đồn làm ảnh hưởng đến tiêu dùng, không lựa chọn được thực phẩm theo nhu cầu, vô tình tiếp tay cho những người đưa những thông tin thất thiệt làm tổn hại đến sản xuất và tiêu dùng của cộng đồng, xã hội. Hiện nay Quốc hội khóa XIV đang thảo luận xây dựng dự án Luật về Hội. Nên chăng trong nội dung và kỹ thuật lập pháp cần quy định rõ về vai trò, chức năng của các tổ chức hội xã hội, nghề nghiệp và chế tài nếu như cá nhân, tổ chức hội lạm quyền, có hành vi gây tác hại đến cộng đồng xã hội. Dĩ nhiên trong các bộ luật như Luật Hình sự, Luật Dân sự đều đã có các chế tài, nhưng trong luật chuyên ngành, sức mạnh các quy định sẽ có tác động mạnh mẽ để điều chỉnh các quan hệ xã hội của các đối tượng thuộc phạm vi điều chỉnh của luật. MINH PHƯƠNG