Xây dựng nơi xuất xứ cho cà phê Hướng Hóa

(QT Xuân 2012) - Phố núi Khe Sanh vào cuối đông mưa lất phất và se lạnh. Khí hậu lý tưởng này tạo ra sự dễ chịu cho cuộc sống con người, cũng là đặc thù tiểu vùng khí hậu để cùng với những vùng đất đỏ bazan đặc trưng gây dựng cho mảnh đất nhỏ bé này tiềm năng phát triển một nền nông nghiệp đa dạng với những nông sản quý giá, trong đó có cà phê chè catimor. Bắc Hướng Hóa, vùng đắc địa cho cây cà phê chè Không phải đến bây giờ nông dân Hướng Hóa (Quảng Trị) mới thành công với cây cà phê chè mà từ đầu thế kỷ XX người Pháp đã đưa vào trồng ở vùng đất này với các giống như cà phê chè (Arabica) Typica, Bourbou và cà phê mít Exelsa. Thuở đó, cây cà phê chè sinh trưởng và phát triển tốt, cho chất lượng cao nhưng dễ bị bệnh gỉ sắt nên đã không được các chủ đồn điền trồng nữa mà chỉ duy trì cà phê mít. Tuy nhiên, trồng cà phê giai đoạn này của các nhà tư sản Pháp chỉ mang tính quảng canh, kỹ thuật canh tác đơn giản nên năng suất thấp. Phương pháp chế biến lúc bấy giờ là phơi khô cả quả rồi cất giữ.

Thu hoạch cà phê.

Năm 1978, Nông trường Cà phê Khe Sanh được thành lập, giống cà phê chè Caturra được đưa vào trồng tập trung bước đầu cho năng suất, chất lượng tốt. Tuy nhiên giống cà phê chè Caturra cũng không duy trì được lâu bởi không thắng nổi bệnh gỉ sắt hoành hành. Đến năm 1990, các giống cà phê chè Catuoay, Catimor, 1602 được đưa vào trồng khảo nghiệm. Với đặc tính nổi trội về khả năng thích nghi với môi trường, chống chịu bệnh gỉ sắt và khả năng cho năng suất cao, ổn định, chất lượng tốt; cà phê chè Catimor được lựa chọn và phát triển nhanh chóng, đến nay đã đạt hơn 4.800 ha, tập trung ở các xã Hướng Phùng, Hướng Lộc, Hướng Tân, Tân Hợp, Tân Lập, xã Húc, thị trấn Khe Sanh, trở thành giống cà phê cho sản phẩm nổi tiếng vượt không gian ra cả thế giới với thương hiệu cà phê Khe Sanh. Với diện tích canh tác đó, cùng với việc ứng dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất đã đưa sản lượng cà phê tăng trưởng hàng năm, đến nay đã đạt gần 1 vạn tấn/năm. Cây cà phê chè ở Hướng Hóa dưới tác động của nhiều yếu tố tự nhiên như: tiểu vùng khí hậu ở dãi đất phía Tây Trường Sơn ở độ cao 550 m với nền nhiệt độ bình quân trong năm tương đối ôn hòa, mang sắc thái á nhiệt đới, biên độ giữa ngày và đêm không lớn lắm, lượng mưa nhiều được phân bổ đều quanh năm, số ngày có sương mù nhiều, độ ẩm không khí cao hơn các vùng trồng cà phê chè khác ở trong nước đã làm cho cây cà phê chè ở đây không cần tưới nước giúp chúng tích lũy nhiều tinh dầu và hương thơm hơn tạo nên mùi vị đặc trưng không nơi nào có được. Sản phẩm cà phê chè Catimor Quảng Trị lên ngôi còn được kiến tạo nên bởi công nghệ chế biến hiện đại mà Công ty Hồ tiêu Tân Lâm (trước đây) tiếp nhận từ Công ty Kraft foods (Đức) qua dự án PPP. Công nghệ chế biến ướt này càng được hoàn thiện hơn với tất cả các công ty trên địa bàn ứng dụng đã tạo ra được sản phẩm cà phê bảo tồn được chất lượng tự nhiên, đảm bảo môi trường sạch. Hiệu quả và giá trị kinh tế của cà phê đang mang lại những tiềm năng phát triển to lớn cho sản phẩm này. Tuy nhiên, cùng với chất lượng, cà phê Hướng Hóa muốn có chỗ đứng vững chắc trên thị trường thế giới thì phải có thương hiệu uy tín. Bởi việc xây dựng thương hiệu không chỉ làm tăng giá trị nông sản từ tay người nông dân qua nhà tinh chế cho ra sản phẩm đến tay người tiêu dùng lên hàng chục lần mà còn gắn kết trách nhiệm của từng khâu sản xuất ra sản phẩm. Hơn nữa, trong sự cạnh tranh khốc liệt của thị trường, việc tạo ra thương hiệu uy tín và đăng ký thương hiệu là điều tối quan trọng. Để làm được việc này, không chỉ một mình doanh nghiệp mà còn có các cấp, các ngành quản lý phải sớm vào cuộc cùng với sự tham gia của nông dân trong mối liên kết 4 nhà và được bảo hộ bởi pháp lý. Ý thức được tầm quan trọng đó, năm 2007, Viện Quy hoạch và thiết kế nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã nghiên cứu đề tài “Hoàn thiện cơ sở khoa học và thủ tục đăng bạ chỉ dẫn địa lý Khe Sanh cho cà phê chè vùng Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị”, làm cơ sở để năm 2008 Sở Khoa học và Công nghệ thiết lập hồ sơ đăng ký xác lập chỉ dẫn địa lý “Khe Sanh-Hướng Hoá” cho sản phẩm cà phê chè Catimor vùng Hướng Hoá. Xây dựng chỉ dẫn địa lý cà phê là xây dựng giới thiệu sản phẩm xuất phát từ vùng có điều kiện kinh tế, xã hội, khí hậu và phương pháp canh tác đặc trưng; là bộ tiêu chuẩn chung cho chất lượng cà phê từng vùng, gắn vùng địa lý với mô hình phát triển, thỏa mãn các yếu tố về chứng nhận địa lý, đi kèm với các chứng nhận bảo hộ khác. Tuy nhiên, việc xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cà phê Hướng Hóa đến nay vẫn chưa hoàn thành do thiếu kinh phí. Hiện nay, cà phê chè Hướng Hóa mới chỉ được Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn đăng ký tên gọi xuất xứ cùng với 7 loại nông sản khác trong cả nước. Nỗ lực của một doanh nghiệp Không chỉ mang thế mạnh về điều kiện tiểu vùng khí hậu, đất đai để tạo ra sản phẩm cà phê thơm ngon đặc biệt, cà phê Khe Sanh - Hướng Hóa còn mang thêm một yếu tố về xã hội tạo nên một nét đặc trưng, hương vị khác là phát triển trên vùng đất gắn với huyền thoại chiến trường xưa trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nhưng sản phẩm cà phê thượng hạng Khe Sanh, Hướng Hóa không thể sống mãi “không tên” trên thị trường quốc tế.Bức xúc trước nhu cầu “Đặt tên” cho sản phẩm cà phê chè Hướng Hóa, Công ty Thái Hòa đang xúc tiến một chương trình “Xây dựng chương trình chỉ dẫn địa lý cà phê” cho sản phẩm cà phê chè Khe Sanh, Hướng Hóa. Để đạt được những tiêu chuẩn về xây dựng chứng nhận, Công ty Thái Hòa thực hiện mô hình HTX tại các xã có trồng cà phê, dưới HTX có các tổ hợp tác và thấp hơn nữa là xã viên. Dựa trên diện tích nông dân đầu tư, công ty cam kết hỗ trợ về chỉ dẫn nâng cao chất lượng, hỗ trợ về giá và mua lại tất cả sản phẩm cà phê nhằm ổn định phát triển của các nhà máy, chất lượng nguyên liệu sẽ tốt hơn. Từ đó sản xuất ra sản phẩm tốt hơn, ổn định thị trường xuất khẩu với giá cao, kéo theo giá thu mua cà phê cho nông dân cũng được tăng lên. Chương trình phát triển cà phê bền vững mà công ty Thái Hòa đang xây dựng là gắn chặt mối liên kết 4 nhà hay còn gọi là liên kết công- tư. Nông dân được doanh nghiệp hỗ trợ về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hỗ trợ về kỹ thuật canh tác, thu hoạch sẽ dần chuyển từ sản xuất khai thác cạn kiệt chất màu trong đất sang sản xuất bảo vệ môi trường đất và nước. Năng suất cà phê cũng nhờ đó mà tăng lên khoảng 10% và sản phẩm cà phê không bị ô nhiễm bởi các loại hóa chất vô cơ. Ngoài ra, người dân còn được bảo đảm về sức khỏe nhờ vào việc tham gia bảo hiểm sức khỏe, đảm bảo kinh tế nhờ bảo hiểm nông nghiệp từ phía doanh nghiệp và nhà nước, lợi nhuận tối thiểu của nông dân đạt khoảng 30% khi tham gia vào chương trình. Doanh nghiệp chịu trách nhiệm xây dựng bộ nguyên tắc, quy chế, điều lệ cho mô hình HTX và trả chi phí cho việc xây dựng bộ tiêu chuẩn, bộ quy chế, hoạt động mô hình chi hội cà phê hoặc hiệp hội cà phê về chỉ dẫn địa lý. Đổi lại, doanh nghiệp được mua phần lớn số lượng cà phê, ổn định nguyên liệu cho nhà máy hoạt động và được hưởng lợi giá tăng từ bán hàng có chứng chỉ. Nhà nước hỗ trợ chương trình, tạo dựng hạ tầng để phát triển; hỗ trợ chương trình khuyến nông, khuyến công thông qua doanh nghiệp; xây dựng chương trình HTX, chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang tập trung. Lúc này, giá trị sản phẩm tăng thêm, tạo sản phẩm xuất khẩu nhiều, thu về cho nhà nước nhiều ngoại tệ, phần đóng góp vào ngân sách của doanh nghiệp cũng tăng lên, tình hình chính trị, xã hội trên địa bàn được ổn định. Nhà khoa học cải tạo giống mới, đưa tiến bộ KHKT vào sản xuất, giảm bón phân, giảm tưới nước, giảm ô nhiễm môi trường, tăng năng suất cây trồng. Đối với nhà quản lý có trách nhiệm xây dựng chiến lược nông nghiệp, nông thôn tốt hơn thông qua mô hình HTX, xây dựng chương trình HTX kiểu mới, xây dựng và vận hành mô hình mới trong sản xuất nông nghiệp. Việc tiến hành xây dựng chỉ dẫn địa lý “Khe Sanh - Hướng Hóa” cho sản phẩm cà phê không chỉ chứng minh cho chất lượng sản phẩm cà phê của một vùng, mà còn có ý nghĩa trong việc khẳng định chất lượng của một trong những mặt hàng nông sản của Việt Nam trên thị trường trong nước và trên thế giới. Tác động xã hội của việc xây dựng chỉ dẫn địa lý cho cà phê Hướng Hóa là một trong những động lực khuyến khích người dân, một mặt tạo cho người dân ý thức hơn trong việc sản xuất và quan tâm đến chất lượng của sản phẩm, mặt khác góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế cho người nông dân, xóa đói giảm nghèo, tiến tới làm giàu và hình thành vùng cà phê đặc sản Hướng Hóa có quy mô. VÕ THÁI HÒA