Thực trạng xuất khẩu lao động ở Đakrông và những kiến nghị

(QT) - Những năm qua, thực hiện Quyết định 71/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc hỗ trợ đẩy mạnh công tác xuất khẩu lao động (XKLĐ), huyện Đakrông (Quảng Trị) đã tích cực phối hợp với các ban ngành, đơn vị và các doanh nghiệp tham gia tuyển lao động, giúp người dân tìm được một hướng đi thoát nghèo. Tuy nhiên trên thực tế, mặc dù XKLĐ ở Đakrông đã mang lại một số kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại rất nhiều hạn chế, bất cập đòi hỏi phải có giải pháp hợp lý để tháo gỡ. Còn nhiều vướng mắc Theo Quyết định 71, lao động thuộc hộ nghèo, người dân tộc thiểu số khi tham gia XKLĐ sẽ được hỗ trợ 100% học phí học nghề, học ngoại ngữ, đối với các đối tượng khác thuộc huyện nghèo sẽ được hỗ trợ 50%; hỗ trợ chi phí đi lại, ăn ở trong thời gian học tập theo quy định chung; hỗ trợ các chi phí làm thủ tục trước khi xuất cảnh và được hưởng những chính sách ưu đãi tín dụng để người lao động đóng góp, kí quỹ theo từng thị trường, đồng thời người lao động sẽ được hỗ trợ trong trường hợp XKLĐ gặp rủi ro.

Ông Hồ Văn Bài đang chăm sóc người con trai mắc bệnh tâm thần

Quyết định 71 đã tạo điều kiện thuận lợi cho người nghèo, người dân tộc thiểu số cùng các đối tượng lao động khác ở Đakrông tìm kiếm cơ hội thoát nghèo. Trong 3 năm đầu thực hiện (từ năm 2009 đến năm 2011), phòng LĐ-TB&XH huyện Đakrông đã phối hợp với 4 công ty Châu Hưng, Quang Trung, Vietcom và GT8 tổ chức tư vấn, tuyên truyền vận động nhân dân tham gia XKLĐ, kết quả đã có 718 lao động đăng kí, tham gia đào tạo nghề, trong đó có 325 lao động đủ điều kiện xuất cảnh, chủ yếu tham gia hai thị trường lao động là Malaysia và Trung Đông. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện hợp đồng lao động ở nước ngoài, đã có 45 lao động về nước trước thời hạn hợp đồng với nhiều lý do như vi phạm pháp luật nước sở tại, không đủ trình độ, sức khỏe yếu (mặc dù trước khi xuất cảnh đã được các công ty tuyển dụng lao động kiểm tra xác nhận đủ sức khỏe), cá biệt có một số trường hợp phải về nước vì không tìm được việc làm. Ông Nguyễn Bình, Trưởng phòng LĐ-TB&XH huyện Đakrông cho biết: “Đa số người lao động tuy đã qua đào tạo nghề nhưng vẫn còn rất hạn chế về trình độ, không đáp ứng được công việc, yếu kém về ngoại ngữ, thiếu ý thức kỷ luật, vi phạm nội quy lao động của công ty nên bị trả về”. Thực tế, ngoài 45 lao động bị trả về trên, còn một số lao động khác bỏ trốn về nước mà không thông qua công ty tuyển dụng nên rất khó khăn trong công tác quản lý. Một số lao động khác tuy không tìm kiếm được việc làm hoặc đã làm nhưng lại bỏ việc (hay bị đuổi việc) tìm cách trốn lại nước bạn, tự tìm kiếm việc làm để kiếm tiền gửi về nhà. Anh Hồ Văn Tàu, trú tại thôn Ruộng, xã Hướng Hiệp được công ty Châu Hưng đào tạo và làm thủ tục xuất cảnh sang Malaysia làm việc tại lò nung của nhà máy sản xuất bồn sứ vệ sinh Ajiya Safety Glass vào tháng 1/2010, nhưng chỉ 1 năm sau, anh bị phía Malaysia chấm dứt hợp đồng vì lý do “sức khỏe yếu”. Anh Tàu bức xúc cho biết: “Năm 2010 trước khi sang Malaysia, tôi đã được công ty Châu Hưng chứng nhận đủ sức khỏe, vậy mà sau một năm lao động phía Malaysia sau khi kiểm tra lại kết luận tôi không đủ sức khỏe và chấm dứt hợp đồng buộc tôi phải về nước. Lương làm việc ở Malaysia cũng không cao như phía Châu Hưng hứa hẹn, tôi chỉ được nhận 120.000 đồng cho một ca làm việc từ 8 giờ sáng đến 5 giờ chiều trong khi điều kiện lao động rất vất vả. Phía Châu Hưng hứa sẽ xem xét nhưng chẳng thấy họ có động tĩnh gì”.

Ông Nguyễn Bình cho biết: “Yêu cầu có một cơ quan trung gian bảo vệ quyền lợi người lao động là hết sức cần thiết để giải quyết những rủi ro người lao động gặp phải. Thực tế người lao động có thể khởi kiện ra tòa án đòi quyền lợi, nhưng những tranh chấp chưa tới mức khởi kiện thì phải có hướng xử lý khác, và cơ quan trung gian này sẽ đảm nhận việc đó”.

Với thu nhập 120.000 đồng/ca và phải tự trang trải chi phí ăn ở, thật khó để anh Tàu và các lao động khác kiếm được tiền gửi về gia đình và trả nợ vốn vay Ngân hàng Chính sách. Anh Tàu cho biết thêm, trong thời gian lao động ở Malaysia, anh phải bỏ thuốc, rượu, tiết kiệm chi phí ăn uống và tăng ca làm việc mới dành dụm được 30 triệu đồng mang về, nhưng phải dành ra 24 triệu đồng để trả nợ vay ngân hàng làm thủ tục XKLĐ. Không may mắn như anh Tàu đã trả được nợ vay ngân hàng, trường hợp anh Nguyễn Văn Thường, trú tại thị trấn Krông Klang lại càng khó khăn. Sau 1 năm XKLĐ về nước, anh vẫn phải ôm mối lo giải quyết số tiền 35 triệu vay ngân hàng để làm thủ tục. Anh cho biết: “Tôi được công ty Quang Trung làm thủ tục xuất cảnh sang Saudi Arabia với mức lương theo hợp đồng là hơn 5 triệu đồng/tháng. Nhưng thực tế sang đó, làm việc tại công ty xây dựng SHR tôi chỉ nhận được hơn 3 triệu đồng một tháng trong khi chi phí ăn ở đã chiếm gần hết tiền lương. Về lương không đúng hợp đồng, tôi đã phản ánh lên công ty Quang Trung và xin về nước, họ hứa sẽ giải quyết, thế mà tôi lại bị phía SHR chấm dứt hợp đồng vì lý do không chịu đi làm và họ cũng không trả luôn cho tôi 2 tháng lương cuối. Giờ về nước tôi không biết làm cách nào để có thể trả nợ ngân hàng”. Khi được hỏi tại sao lúc kí hợp đồng với SHR, anh không thắc mắc về điều khoản tiền lương, anh Thường cho biết hợp đồng soạn với SHR được thảo bằng tiếng Anh, anh đọc không hiểu và đại diện công ty Quang Trung cũng không giải thích rõ. Trở về nước, anh Thường hiện đang làm công nhân xây dựng, tuy chỉ làm việc tại những công trình nhỏ lẻ nhưng cũng có mức thu nhập tương đương, lại giảm bớt được chi phí sinh hoạt. Theo lời giới thiệu của cán bộ xã Hướng Hiệp, chúng tôi tới thăm gia đình ông Hồ Văn Bài trú tại thôn Ruộng. Ông Bài có con trai là Hồ Văn Văn đã chết khi tham gia XKLĐ tại Malaysia vào năm 2010, ông nói trong nước mắt: “Khi con tôi chết, những người đi XKLĐ bên đó có điện về báo cho tôi, nhưng phải đến 1 tháng sau công ty Châu Hưng mới thông báo về gia đình. Lúc đó chúng tôi có yêu cầu phải có ảnh khám nghiệm và bày tỏ nguyện vọng được đưa con tôi về nước thì phía công ty đề nghị phí thủ tục chuyển thi thể con tôi về là 100 triệu đồng. Tôi nghĩ là vì con tôi chết lâu rồi giờ không đưa được thi thể về nữa nên họ mới yêu cầu cao vậy để mình không đáp ứng được. Sau này công ty báo về là con tôi đã được hỏa táng, mà như thế lại trái với phong tục của người mình nên không thể đưa về được nữa, đành để nó nằm lại nơi đất khách quê người”. Sau khi anh Văn chết, công ty Châu Hưng đã hỗ trợ gia đình 15 triệu đồng và giải quyết số tiền 23 triệu đồng vay Ngân hàng Chính sách. Hiện tại ông Bài đang phải chăm sóc người con đầu bị bệnh điên, người con thứ hai phải xin làm công nhân xây dựng để có tiền sinh hoạt, hoàn cảnh gia đình hết sức khó khăn. Cần một cơ quan bảo vệ quyền lợi người lao động Trong quá trình thực hiện Quyết định 71, trên địa bàn huyện Đakrông đã xuất hiện một số vấn đề nảy sinh, nguyên nhân xuất phát từ phía người lao động và cả công ty đầu mối xuất khẩu lao động, nhưng hầu như chỉ có người lao động là chịu thiệt. Hiện tại, các doanh nghiệp trực tiếp kí hợp đồng với người lao động, Phòng LĐ-TB&XH chỉ có vai trò quản lý ở địa phương nên nếu xuất hiện khiếu kiện, tranh chấp hợp đồng người lao động phải trực tiếp thực hiện, điều này rất khó khả thi đối với lao động miền núi. Do đó đòi hỏi phải có một cơ quan trung gian trực tiếp bảo vệ quyền lợi người lao động. Ông Nguyễn Bình cho biết: “Yêu cầu có một cơ quan trung gian bảo vệ quyền lợi người lao động là hết sức cần thiết để giải quyết những rủi ro người lao động gặp phải. Thực tế người lao động có thể khởi kiện ra tòa án đòi quyền lợi, nhưng những tranh chấp chưa tới mức khởi kiện thì phải có hướng xử lý khác, và cơ quan trung gian này sẽ đảm nhận việc đó”. Bên cạnh đó, cũng cần phải quy định rõ ràng buộc trách nhiệm giữa công ty đầu mối XKLĐ với người lao động. Vì doanh nghiệp đã bao trọn gói từ việc đào tạo tay nghề, giáo dục định hướng, nơi chốn làm việc... nhưng khi lao động vì một lý do nào đó phải về nước trước hợp đồng thì doanh nghiệp lại thờ ơ không quan tâm, kết quả là địa phương, gia đình và bản thân người lao động phải gánh chịu hậu quả. Ngoài ra cần chú trọng tập trung hơn nữa công tác đào tạo nghề, dạy ngoại ngữ cho người lao động một cách kĩ lưỡng, đó là cơ sở để người lao động làm việc với công ty nước ngoài tự tin hơn. Công ty cũng phải giải thích rõ, đúng và đầy đủ những điều khoản lao động trong hợp đồng vì đặc thù phần lớn người đi XKLĐ là người dân tộc thiểu số, hộ nghèo, trình độ văn hóa còn hạn chế… Về phần người lao động cũng cần nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm khi sang nước ngoài làm việc, thực hiện công việc với thái độ chuyên nghiệp và tìm hiểu rõ nội quy công ty, pháp luật nước sở tại, xóa bỏ lối sống buông thả, thiếu tổ chức kỉ luật. Qua 3 năm triển khai Quyết định 71, đã có hàng trăm lao động ở Đakrông lên đường đi XKLĐ ở nước ngoài, có nhiều lao động đã thành công ở môi trường mới góp phần hỗ trợ kinh tế gia đình, nhưng cũng không ít trường hợp người đi XKLĐ phải rơi vào cảnh nợ nần. Để có thể phát huy tối đa hiệu quả của Quyết định 71, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cả người lao động, ngoài ra đối với những lao động nghèo khi xuất khẩu lao động bị trả về nước, cần có chính sách hỗ trợ để họ có đủ kinh phí trả nợ ngân hàng, không để mang nợ dẫn đến nghèo thêm. Bài, ảnh: MINH HIỂN