Tạp bút: Mùa khoai của mệ

(QT) - Hôm vào Đà Nẵng công tác, mấy đồng nghiệp lôi kéo, đã vào đây thì phải vào siêu thị Big C, đây là một trong những hệ thống bán hàng hiện đại nhất thành phố Đà Nẵng. Ừ thì đi cho biết, nhìn chỉ để cải thiện đôi mắt chứ không có nhu cầu mua sắm.

Công nhận siêu thị rất hoành tráng, đầy đủ các mặt hàng nổi tiếng trên thế giới, từ thịt bò Kobe xuất xứ từ Nhật Bản đến vi cá mập Singapore, đuôi cá sấu Ấn Độ...

Rảo qua một vòng, tôi tò mò dừng lại trước một quầy khách hàng đang xúm xít lựa chọn. Nhìn kỹ hoá ra là món khoai deo Quảng Bình.

Trời đất, giữa một siêu thị hoành tráng với sự góp mặt hoàn hảo bao của ngon vật lạ trên thế giới, vẫn dành một chỗ cho món ăn mà người nông dân thường gọi là “ăn dặm giữa buổi cày” này.

Thổn thức lòng tự nhủ: Ừ, thì ngô khoai có bao giờ phụ lòng người đâu. Khi mùa màng thất bát, cũng như no ấm đủ đầy, khoai như một thoáng quê hương bình dị giữa dòng đời thênh thang, tất bật.

Ở Quảng Bình người ta có bí quyết làm khoai deo riêng, đặc trưng miền “chang chang cồn cát”. Muốn khoai deo được ngon và ngọt thì phải tìm và trồng giống khoai đỏ, vì đây là giống khoai thích ứng và phát triển tốt nhất ở vùng cát nóng. Từ củ khoai, để có được những lát khoai deo dẻo ngọt thì không được xắt lát ngay mà phải phơi 3 nắng để cho vỏ khoai săn lại.

Mà phơi cũng phải đúng cách, mỗi ngày chỉ phơi chừng 1 tiếng thôi tùy theo thời tiết, giữa các lần phơi đều phải lấy chăn ủ lại. Sau đó đem củ khoai ủ kín trong vòng khoảng 10 ngày rồi mới đem luộc. Luộc khoai cũng là một nghệ thuật, đó là gần như hầm khoai trong thời gian 2-3 giờ liên tiếp.

Trong quá trình luộc, nước phải luôn ngập củ khoai vì nếu không thì khoai sẽ khô nứt, khi cắt sẽ bị vỡ ra. Khi khoai mềm mới đem cắt thành từng lát mỏng theo chiều dọc rồi lại đem đi phơi nắng. Khi lát khoai được cắt ra phải được phơi cao ráo trên nền cát, dưới được lót bằng một lớp cây rười (một loài cây mọc trên vùng cát) thì lát khoai mới không bị dính vào giá đỡ.

Quá trình phơi phải được từ 7-10 ngày trong nắng to thì mới được. Các công đoạn trên đạt tiêu chuẩn thì lát khoai deo thành phẩm nhìn vào thấy trong vắt, dẻo quẹo, bỏ vào miệng mới cảm nhận được vị ngọt của mật khoai...

Ngày xưa, mệ tôi cũng là người làm khoai deo ngon có tiếng trong vùng. Anh em chúng tôi thường ngồi chăm chú theo từng lát cắt khoai của mệ. Từng nhát cắt ngọt, đều đặn đến lạ kỳ, thành những lát khoai ngon lành xếp tăm tắp trong một cái nia lớn.

Cắt xong một thúng khoai đầy, mệ lại vớ chiếc khăn trùm đầu quệt vội những giọt mồ hôi theo các nếp nhăn hằn sâu và đứng dậy đấm thùm thụp vào tấm lưng còng gập. Tấm lưng này, xưa từng hứng chịu hàng chục trận khảo tra tàn bạo của quân thù. Tấm lưng này một nắng hai sương tảo tần chắt chiu từng hạt lương thực nuôi bộ đội đánh giặc.

Trong một lần cả hai vợ chồng bị gọi lên phòng thẩm vấn, đêm đó ông nội đã ngủ giấc bình yên và không bao giờ thức dậy. Mệ gồng lưng gánh thêm nhiệm vụ của ông trên con đường hoạt động cách mạng.

Mệ nói, ngay dưới chân bàn thờ tổ tiên, trong chiến tranh là nơi mệ chôn giấu lúa, khoai deo để nuôi bộ đội. Có lần bị chỉ điểm, giặc khui hầm đốt luôn cả ngôi nhà cùng hàng tấn lúa, khoai. Mệ lại bị điệu lên phòng thẩm vấn cả tháng trời.

Khác với đất cát trắng Quảng Bình, quê tôi đất cát pha màu mỡ, cách làm khoai deo cũng khác. Người ta thường bảo, khoai làng Cam Vũ vừa béo vừa bở, ăn một miếng phải uống thêm một ngụm nước chè xanh kẻo nghẹn cổ.

Mệ tôi kể, trong chiến tranh các anh bộ đội khoe nhờ khoai deo của mệ giúp bọn con chống được cơn khát khi bị địch vây ráp dưới hầm bí mật. Bí quyết của mệ là ở đây: Từng củ khoai được mệ cắt thành từng lát mỏng cẩn thận, xếp đều đặn trong cái nia lớn, chỉ phơi nắng vào buổi chiều, khi mặt trời sắp khuất sau rặng núi, toả thứ ánh sáng màu mỡ gà nhuốm cả đất trời nên lát khoai không khô cứng, mà căng mọng mật khoai.

Hơn nữa, khoai phải trồng và lấy củ từ khoảng tháng 2 đến tháng 5 âm lịch, những tháng sau đó mưa gió liên tục. Chính trận mưa làm nên lát khoai deo mang đậm sắc hương xứ. Sau mỗi trận mưa dầm dề, bọn trẻ chúng tôi mang chét (cuốc lưỡi nhỏ) đổ ra vùng trồng khoai lớn nhất của làng vừa mới thu hoạch. Nước mưa đọng lại thành vũng phù sa trên nền đất nhão.

Rồi những củ khoai được nước mưa gột sạch, ngâm mình trong nước nằm lồ lộ trên đất, củ nằm sâu hơn bắt đầu nhú chồi. Củ khoai qua đêm ngâm nước bắt đầu trân sượng và trở nên trong suốt. Không biết từ bao giờ, hễ trời sắp mưa là mệ trở mình không ngủ được.

Có lẽ một phần do vết thương những trận đòn roi ngày xưa hành hạ nhưng ba tôi kể, thói quen chờ đợi này từ những trận mưa gió mịt mù ngày xưa. Trong tiếng mưa lộp độp và sấm đì đùng là tiếng bước nhẹ của tiểu đội quân giải phóng do bác tôi chỉ huy về nhà nắm tin tức và lấy thêm lương thực.

Bác tôi phân công người cảnh giới xong bước vào nhà cười cười nói: A72 của bọn con mô mạ (mẹ), lần trước có mấy lát cắt dày quá, anh em ăn gãy răng hết. Cả nhà nín cười chảy cả nước mắt, bác tôi sánh lát khoai deo của mệ là lương khô A72 cao cấp của bộ đội thời đó.

Và bao năm như thế, mệ cứ chờ, chờ người con trai dáng người vạm vỡ hông đeo súng ngắn, vai vác khẩu B41 đầy uy lực, miệng cười nói hài hước. Kể cả sau một đêm gió mây vần vũ, bọn phục kích kéo về nhà mệ một thân thể bê bết máu, lỗ chỗ vết đạn, khẩu B41 gãy nát.

Thằng chỉ huy dạng hai chân, cao giọng: “Con trai bà đó, nhưng cấm chôn cất. Đợi bọn tui gom đủ hai thằng em nó chôn luôn. Phải phơi đủ 10 ngày thế cho 10 mạng của quân tui”. Kệ, mệ nhào tới. Mấy báng súng giáng xuống lưng răng rắc. Bà con kéo tới giằng co lấy được thi thể bác tôi đem đi chôn dấu.

Thế nên, từng đêm mưa có ý nghĩa với mệ biết nhường nào. Mệ cứ chờ từng đêm mưa. Mệ chờ tiếng bước chân nhẹ nhàng quen thuộc của những người con trở về. Mệ chờ cơn mưa nặng hạt làm nên lát khoai deo trong suốt, đẫm mật. Mệ chờ mùa khoai của mệ.

Từ Siêu thị Big C, tôi điện thoại cho Duy, cô bạn học ngày xưa đang làm việc tại Mỹ. Duy bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Mỹ khi chưa đầy 30 tuổi, hiện đang làm việc tại Viện nghiên cứu sinh trùng học, chuyên nghiên cứu các loài ký sinh trùng gây hại. Giọng Duy buồn buồn, mấy năm nay bận việc không về quê được, không biết làng mình dạo này thế nào.

Tôi đùa: “Quê hương nếu ai không nhớ”, Duy thổn thức, quên sao được những buổi nhặt khoai sượng về làm khoai deo hè, mình vẫn là cô bé khoai của ngày nào đây mà. Lần trước mình về quê mua mấy cân khoai deo làm quà cho bạn bè, nhưng qua sân bay họ kiểm tra, kiểm dịch gắt gao quá. Mà khoai deo làng mình lại không có thương hiệu chi hết, uổng thiệt.

Ừ vậy là nhớ lắm đó, cô bé khoai ngày xưa giờ là một tiến sĩ có tên tuổi được nhiều người biết đến. Ngày đó, trong một lần đi sang làng bên cạnh nhặt khoai lang, khoai nhiều quá, nhiều đến độ không còn bao để đựng, đành gom lại thành đống to tướng giữa đồng.

Trời tối, đứa nào cũng sợ, phần lớn chọn giải pháp cho một ít khoai ngon vào bao rồi mang về. Riêng Duy chu môi, tớ ở lại, về để bị mất từng này khoai à.

Bạn về nhà mình báo cho mọi người lên mang về giúp mình nhé. Khi mọi người đốt đuốc lên đến nơi thì Duy ngồi giữa một đống khoai to tướng, mồ hôi và nước mắt đầm đìa, người như lên cơn sốt. Tên cô bé khoai được gán cho Duy từ đó.

Quê tôi bây giờ đèn điện sáng rực, đường nhựa rộng thênh thang, xe tấp nập qua lại. Vùng khoai của làng được quy hoạch lớp lang hiện đại trong chương trình xây dựng nông thôn mới. Lớp trẻ ngày nay đứa nào cũng lớn phổng phao, tự tin chứ chẳng như bọn tôi ngày xưa người gầy tong, mặc quần vá chằng vá đụp, thấy đông người vội trốn vào xó nhà.

Cách đây mấy năm, mệ tôi đã về với ông nội, cũng trong một đêm mưa gió, hình như mệ chờ đêm mưa cuối cùng để tiễn mình ra đi. Ba tôi đặt mộ phần của mệ hướng ra vùng khoai lang lớn nhất của làng.

Bây giờ, những củ khoai sót trân sượng đã tự hoà vào đất, chứ không có người nhặt về làm khoai deo nữa. Có người cho rằng, khoai deo làng tôi đã làm tròn bổn phận thiêng liêng, đã nuôi bộ đội đánh thắng giặc, đã sinh ra nhiều người tài năng mang vinh hiển về cho quê hương.

Ừ cứ cho là như thế, xã hội phát triển từng phút, bây giờ ai còn mơ ước ăn no mặc ấm nữa, mà phải ăn ngon mặc đẹp.

Có thể ít ai quan tâm tới lát khoai deo vụng về, dân dã của một miền quê. Nhưng đối với chúng tôi, từng mùa khoai, từng cơn mưa vẫn ngập tràn trong ký ức.

Minh Tuấn