Sân phơi nhỏ không theo kịp cánh đồng lớn

QTO - Những ngày vào vụ gặt, có dịp đi qua Quốc lộ 1, Quốc lộ 9, tỉnh lộ hay các tuyến đường liên xã, liên thôn ở các địa phương trong tỉnh, mọi người đều dễ dàng bắt gặp tình trạng người dân tuốt lúa, phơi rơm, phơi thóc trên mặt đường giao thông. Do vậy, mặt đường đã hẹp lại càng bị thu nhỏ, gây khó khăn cho người và phương tiện lưu thông, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây ra tai nạn giao thông. Thực trạng này còn phản ánh nhiều điểm bất cập và những vấn đề cấp thiết đặt ra trong công tác quy hoạch, xây dựng sân phơi và bảo quản, nâng cao chất lượng hạt lúa sau thu hoạch.

Phơi lúa trên quốc lộ tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông - Ảnh: ĐT​

Đường là sân, khi cần là phơi!

Vào vụ gặt, tận dụng những ngày nắng to, người dân thường mang lúa ra các tuyến đường để phơi. Bên cạnh quét tước sơ sài mặt đường để đổ lúa ra phơi, có nơi người dân trải những tấm bạt hàng chục mét vuông ra đường để phơi lúa cho sạch và thu gom lúa cũng dễ dàng hơn. Đối với những nơi dùng bạt phơi lúa, người dân còn buộc thêm những hòn gạch to ở góc bạt để không bị gió bay. Do vậy khi các loại xe lưu thông ngang qua phải hết sức cẩn trọng vì đường hẹp, lại có nhiều chướng ngại vật. Nguy hiểm hơn là ở hai bên nhiều tuyến đường, người dân hun trấu, phơi rơm, đốt rạ, lửa và khói tỏa ra che khuất tầm nhìn các phương tiện lưu thông, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ, mất an toàn giao thông.

Nguyên nhân của tình trạng trên thì có nhiều, nhưng cốt yếu vẫn là do hiện nay đang thiếu nghiêm trọng địa điểm hội đủ các điều kiện để phơi lúa an toàn, sạch, đủ thời gian để lúa khô, đảm bảo chất lượng hạt lúa.

Có thể thấy những năm qua, sản xuất nông nghiệpcủa tỉnh tiếp tục có nhiều chuyển biến tích cực; giá trị toàn ngành tăng bình quân 3,82%. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới được triển khai đồng bộ, khai thác tốt tiềm năng, lợi thế vùng, miền, nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng trên một đơn vị diện tích. Cơ cấu sản xuất nông nghiệp chuyển dịch rõ nét theo hướng sản xuất nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ, liên kết hợp tác, sản xuất nông nghiệp phát triển cả số lượng và giá trị. Sản lượng lương thực có hạt đạt 27,5 vạn tấn/năm.

Theo tính toán sơ bộ của các nông hộ, một tấn lúa sau khi thu hoạch xong cần ít nhất 50 m2 để làm sân phơi (trung bình 3 lượt phơi nếu thời tiết tốt). Với sản lượng trên 27 vạn tấn trong 2 vụ, trên địa bàn nông thôn của tỉnh cần một diện tích dùng làm sân phơi vô cùng lớn. Tuy nhiên hiện nay, các hộ trồng lúa trong tỉnh chủ yếu tận dụng sân phơi của gia đình với diện tích nhỏ hẹp, lại bị che khuất nhiều bởi cây cối, vật kiến trúc để phơi lúa. Một số nơi tận dụng sân kho hợp tác xã, trung tâm học tập cộng đồng, mặt đê, khu sinh hoạt chung của địa phương… làm nơi phơi lúa. Khi vào mùa, lúa chín rộ, thu hoạch với diện tích lớn, một giải pháp tình thế thường được nông dân triển khai đó là tận dụng các tuyến đường giao thông để phơi lúa. Mặc dù vẫn biết nhiều bất cập sẽ xảy ra khi phơi lúa trên đường (như tại điều 12, mục 2, Nghị định 46/NĐ - CP ngày 26/5/2016 của Chính phủ quy định xử phạt các hành vi vi phạm quy định về sử dụng, khai thác trong phạm vi đất dành cho đường bộ), nhưng một số người dân vẫn có thói quen xem đường giao thông là sân phơi, khi cần là tận dụng để phơi lúa cho kịp vụ.

Bên cạnh đó, từ năm 2015 đến nay, ngành Nông nghiệp và PTNT Quảng Trị đã đẩy mạnh việc sản xuất theo “liên kết 4 nhà”, xây dựng cánh đồng lớn, hỗ trợ, khuyến khích nông dân sử dụng giống tốt. Do đó, năng suất và giá trị trên một đơn vị diện tích canh tác không ngừng tăng lên. Đối với cây lúa, phong trào sản xuất cánh đồng lớn đã phát triển mạnh mẽ ở nhiều địa phương và diện tích tăng đều qua các năm, từ 1.381,5 ha năm 2016 đến năm 2019 đạt 8.297 ha; dự kiến năm 2020 đạt 8.500 ha với quy mô bình quân 10- 20 ha cánh đồng. Mô hình cánh đồng lớn đã có tác động tích cực trên cả 3 mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Trong định hướng phát triển những năm tới, ngành Nông nghiệp- PTNT xác định duy trì sản lượng lương thực có hạt ổn định 25 - 26 vạn tấn/năm; diện tích gieo trồng lúa chất lượng cao bình quân hằng năm đạt trên 80% tổng diện tích gieo trồng lúa, trong đó diện tích lúa sản xuất theo cánh đồng lớn, áp dụng quy trình sản xuất hữu cơ, đảm bảo an toàn thực phẩm, có chứng nhận, có liên kết đạt 11.000 - 12.000 ha.

Theo dự báo trong tương lai gần, năng suất, sản lượng lúa sẽ tăng lên với chất lượng cao hơn, hướng đến tiêu dùng trong nước và tham gia xuất khẩu. Tuy nhiên có thể thấy, việc quy hoạch sân phơi đang còn bỏ ngõ. Người trồng lúa đang tự giải quyết vấn đề bảo quản lúa sau thu hoạch theo cách “mạnh ai nấy làm”, dẫn đến thực trạng là sân phơi nhỏ dường như không theo kịp diện tích cánh đồng lớn đang ngày càng được mở rộng.

Phát triển sân phơi tập trung, tại sao không?

Một đặc điểm dễ nhận thấy trong sản xuất lúa trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đó là thường chịu tác động bất lợi của thời tiết, nhất là vụ hè thu. Do thường bị mưa lớn, lũ lụt cuối vụ, cộng với thời tiết âm u kéo dài nên tổn thất sau thu hoạch lúa là khá lớn. Theo ghi nhận, tổn thất về sản lượng trong và sau thu hoạch đối với lúa vụ hè thu là từ 11 - 13%, tập trung ở các khâu thu hoạch, phơi sấy bảo quản và xay xát, chế biến. Ngoài tổn thất về sản lượng còn bị sụt giảm đáng kể về chất lượng hạt gạo. Nguyên nhân của thực trạng trên là do sản xuất nông nghiệp trong tỉnh phổ biến vẫn là sản xuất nhỏ, việc tổ chức ứng dụng công nghệ, cơ giới hóa nhằm giảm tổn thất sau thu hoạch còn nhiều bất cập. Nhận thức của các cấp, các ngành và người dân về tầm quan trọng của giảm tổn thất sau thu hoạch chưa cao; kết cấu hạ tầng kỹ thuật chưa được quan tâm đầu tư đúng mức, nhất là diện tích sân phơi còn thiếu nghiêm trọng.

Để đảm bảo đối với lúa gạo giảm mức tổn thất từ 11 - 13% như hiện nay xuống 5 - 6% cần triển khai hàng loạt các giải pháp như đẩy nhanh tỉ lệ cơ giới hóa trong thu hoạch, ứng dụng các kỹ thuật bảo quản tiên tiến, chú trọng việc đầu tư hệ thống sấy, gắn với các cơ sở xay xát, dự trữ lương thực… nhưng việc nên làm trước mắt là các cơ quan chức năng cần nghiên cứu quy hoạch, đầu tư xây dựng hệ thống sân phơi tập trung tại các vùng trọng điểm lúa của tỉnh. Theo đó, cần có sự khảo sát năng lực sản xuất lúa của từng vùng, diện tích sân phơi hiện có, quy hoạch những khu vực có thể xây dựng sân phơi tập trung, lập “bản đồ sân phơi” để triển khai xây dựng theo hướng đầu tư xã hội hóa hoặc dịch vụ đấu thầu trọn gói.

Trước mắt, các địa phương vùng sản xuất lúa tập trung của tỉnh cần tạo điều kiện khuyến khích người dân mở ra dịch vụ cho thuê sân phơi lúa. Theo ghi nhận ý kiến của người dân, mô hình này sẽ đem lại nhiều tiện ích, hiệu quả. Sơ tính bình quân một sân phơi 1.000 m2 có thể chứa từ 25 - 30 tấn lúa/ngày. Nếu nắng tốt thì thời gian phơi khô lúa từ chỉ 1 đến 2 ngày. Mùa mưa, thời tiết xấu thì thời gian phơi khô lúa có lâu hơn. Hoạt động của các sân phơi lúa này sẽ giải quyết khá nhanh một khối lượng lúa hàng hóa, giúp nông dân bớt vất vả, lo lắng khi tới vụ thu hoạch.

Dịch vụ cho thuê sân phơi lúa sẽ vừa tạo thu nhập cho chủ sân phơi, vừa giúp người dân địa phương có thêm việc làm. Theo khảo sát giá thuê sân phơi lúa trọn gói của một số nơi ở vùng đồng bằng Nam Bộ là 100.000 đồng/tấn, trong đó chủ sân phơi được 25.000 đồng, nhóm nhân công phơi đảo lúa 25.000 đồng, đội bốc vác lúa từ phương tiện vận chuyển lên và ngược lại là 50.000 đồng/tấn. Điều quan trọng là cam kết trách nhiệm giữa người phơi và người chủ lúa để luôn đảm bảo lúa sạch, khô, chất lượng.

Trong quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh, có nhiều việc cần quan tâm, nhưng việc quan tâm đến quy hoạch sân phơi tập trung cho vùng trọng điểm lúa của tỉnh là nhu cầu bức thiết của nông dân hiện nay. Nhu cầu này cũng nằm trong định hướng ưu tiên nghiên cứu khoa học công nghệ tập trung chủ yếu ở 2 khâu đó là cải thiện chất lượng đầu vào bằng cách ứng dụng công nghệ sinh học nhằm đổi mới khâu giống và nâng cao chất lượng đầu ra bằng việc ứng dụng công nghệ chế biến, bảo quản sản phẩm sau thu hoạch, hướng tới một nền nông nghiệp hiệu quả và bền vững.

Đan Tâm