Quan tâm mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm cá hấp

(QT) - Mấy năm nay, nhiều thương lái Trung Quốc về tận nơi thu mua sản phẩm cá hấp khiến người dân xã Gio Việt và thị trấn (TT) Cửa Việt (Gio Linh, Quảng Trị) đua nhau mở lò hấp cá. Năm 2011 xã Gio Việt có 54 lò hấp, TT Cửa Việt có 28 lò hấp thì đến đầu năm 2012, số lượng lò hấp cá ở đây đã tăng lên trên 130 lò hấp (xã Gio Việt có 80 lò hấp, TT Cửa Việt trên 50 lò hấp). Tình trạng các lò hấp cá được xây dựng thiếu quy hoạch đang đặt ra nhiều vấn đề cần quan tâm.. Nhiều rủi ro rình rập Khởi động vụ cá nam năm 2012, ngư dân vùng đông Gio Linh hi vọng có một năm biển được mùa vì chưa bao giờ lò hấp cá nơi đây lại mọc lên nhiều như vậy. Lò hấp nhiều thì cần nhiều cá nguyên liệu. Tuy nhiên, nghề đánh bắt cá trên biển lại phụ thuộc vào phương tiện đánh bắt, ngư lưới cụ, tay nghề và nhất là thời tiết. Năm qua là một năm ăn nên làm ra của các chủ lò, bởi các lò hấp ở đây giải quyết việc làm cho rất nhiều người (trung bình cần 15 đến 20 lao động/ lò/ngày). Tuỳ theo sức lao động của mình mà một lao động có thể kiếm từ vài chục đến vài trăm ngàn đồng/ngày từ các công việc ở lò hấp cá. Tuy nhiên, hiện nay các lò hấp cá phát triển tự phát trong khi đầu ra của sản phẩm cá hấp lại bấp bênh, phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái Trung Quốc nên tiềm ẩn nhiều rủi ro. Bài học về các mặt hàng nông sản, thuỷ sản xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc không có tính ổn định cao đã và đang diễn ra nhiều nơi. Và bây giờ, sản phẩm cá hấp được giá, ngư dân đua nhau mở lò hấp nhưng chỉ cần phía thương lái đột ngột ngừng thu mua hoặc thu mua với giá thấp, thì chắc chắn sẽ gây thiệt hại lớn đối với các chủ lò hấp cá. Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, tại xã Gio Việt và TT Cửa Việt hiện có gần 10 thương lái Trung Quốc đang ở đây để thu mua cá hấp. Thông qua các đầu nậu (người trung gian), các thương lái Trung Quốc được thu xếp nơi ăn, chốn ở và thu gom hàng. Trung bình 1 tấn cá xuất kho, đầu nậu sẽ thu được 1 triệu tiền hoa hồng từ thương lái Trung Quốc, đây là khoản lợi nhuận không nhỏ nên người dân ở đây rất hào hứng tham gia vào việc làm cầu nối cho thương lái Trung Quốc thu mua cá. Tuy nhiên, điều đáng nói là các cuộc mua bán, giao dịch ở đây (từ thương lái Trung Quốc đến đầu nậu, từ đầu nậu đến chủ lò hấp và từ chủ lò hấp đến chủ tàu đánh bắt cá) dù giá trị lên đến tiền tỷ nhưng thoả thuận hoàn toàn bằng miệng chứ không có bất kỳ loại giấy tờ hợp pháp nào; các cuộc giao dịch ở đây đều ở dạng ký nợ (giao hàng vài ba ngày mới thanh toán tiền). Không chỉ giá cá phụ thuộc vào thương lái Trung Quốc mà hình thức thanh toán cũng hoàn toàn phụ thuộc vào họ, nên tiềm ẩn nhiều rủi ro. Chúng tôi đến nhà chị Nguyễn Thị Trang, khu phố 3, TT Cửa Việt. Hiện chị Trang đang là chủ của 2 lò hấp cá (công suất 5-7 tấn cá tươi/lò/ngày), 1 kho lạnh trữ cá và 1 tàu đánh bắt xa bờ công suất 145 CV. Tuy công việc đang thuận buồm xuôi gió nhưng chị vẫn “vừa làm, vừa lo”. Bài học về món nợ 240 triệu đồng chị bị một chủ thu mua cá hấp buôn bán nội địa “xù” vào năm 2008 vẫn luôn ám ảnh, cảnh tỉnh chị với kiểu làm ăn “bằng miệng”, nhưng trước xu thế chung, để sống được với nghề chị Trang cũng phải chấp nhận bán cá trước, lấy tiền sau. Chị Trang cho biết: “Gia đình tôi làm lò hấp lâu nhất ở đây. Đầu tư nhiều nên lo càng nhiều. Làm ăn lâu năm với nhau rồi cũng phải lấy chữ tín làm trọng, giờ cả làng ai cũng buôn bán cam kết bằng miệng như vậy mình đòi hỏi giấy tờ này nọ, khó khăn quá ai mua hàng cho. Năm nay, lò hấp mở nhiều trong khi thương lái Trung Quốc cũng chừng ấy người, sự cạnh tranh giữa các lò hấp càng lớn. Mấy ngày này hàng tiêu thụ chậm mà họ thanh toán cũng chậm. Mỗi lần dồn tiền hàng lại 2, 3 ngày chưa thấy thanh toán là tôi nơm nớp, đứng ngồi không yên. Như năm 2008, đang buôn bán bình thường thì đùng một cái mối thu gom (không ai xa lạ là cháu gọi chồng tôi bằng cậu) vỡ nợ chạy làng. Thân quen ruột thịt mà còn như vậy huống hồ bây giờ là thương lái nước ngoài” . Năm nay, số lượng các thương lái Trung Quốc sang ít trong khi lượng cá tăng đột biến do các lò hấp mở nhiều nên họ đã kén chọn hàng và ép giá chứ không mua đồng loạt như những năm trước. Theo chị Trang, mỗi lô hàng đóng thùng để nhập thương lái Trung Quốc chỉ kiểm tra ngẫu nhiên một thùng nào đó chứ không kiểm tra hết, nếu không may thùng đó cá không vừa ý họ (có rất nhiều lí do như cá không tươi, phơi không được nắng hoặc để kho lạnh chưa đủ độ...) thì lập tức lô hàng đó sẽ bị trả thấp hơn vài ba giá có khi còn bị trả lại. 1 tấn cá tươi để được 3 tạ cá khô thành phẩm ngoài 10 triệu đồng tiền cá nguyên liệu đầu vào cần thêm ít nhất 2 triệu đồng các chi phí như nhân công, củi…Với giá cá 42.000 đồng/ kg cá loại 1 như hiện nay, sau khi trừ chi phí chủ lò hấp lãi 500.000 đồng/1 tấn cá tươi. Tuy nhiên, số tiền lãi này tỷ lệ thuận với thời tiết, vì nếu phơi không được nắng, cá rớt vài ba giá là chuyện thường. Việc làm ăn không hợp đồng, không giấy tờ với các thương lái Trung Quốc là vấn đề không chỉ các chủ lò hấp lo lắng mà ngay cả những người trực tiếp giao dịch với thương lái Trung Quốc cũng không yên tâm. Theo ông Nguyễn Duy Liệu ở thôn Xuân Ngọc (Gio Việt), người làm đầu mối thu gom hàng cho thương lái Trung Quốc nhiều nhất hiện nay, để được chọn làm người trung gian, ngoài tiềm lực về kinh tế ông còn phải dựa vào uy tín, mối quan hệ, quen biết rộng rãi với người địa phương để lấy hàng. Thực tình, ông cũng ngại khi làm ăn bằng cam kết miệng với các đối tác nước ngoài. Tuy nhiên, để có thu nhập ông phải mạo hiểm đánh đổi không chỉ tài sản mà cả chữ tín của bản thân và gia đình với người thân, hàng xóm làng giềng của mình. Cần sự vào cuộc của các cơ quan chức năng Trao đổi với chúng tôi, ông Trần Thanh Hải, Phó Chủ tịch UBND xã Gio Việt cho biết: “Trước hiệu quả kinh tế của cá hấp, người dân địa phương mở rộng các lò hấp cá cũng là hợp lý. Chúng tôi chỉ có thể khuyến cáo người dân cẩn trọng trong giao dịch buôn bán, không nên cho đối tác nợ nần chứ không thể can thiệp sâu hơn. Những thương lái Trung Quốc đến cư trú trên địa phương đều được các gia đình ở đây đến đăng ký tạm trú, hiện chúng tôi cũng chưa có văn bản nào hướng dẫn kiểm soát việc buôn bán của họ vì họ làm ăn giao dịch thông qua các đầu mối trung gian là người của địa phương.” Có thể thấy rằng, việc các thương nhân Trung Quốc trực tiếp sang thu mua sản phẩm ngay trên địa bàn là một hình thức “mua tận gốc, bán tận ngọn”. Cứ đến hẹn họ lại sang thu mua nhưng chính quyền ở đây không rõ một năm thương lái Trung Quốc đã thu mua bao nhiêu cá hấp của địa phương? Ngoài cái lợi trước mắt là người dân được thu mua sản phẩm với giá cao ( nhưng thiếu bền vững) và một số người trung gian được trả hoa hồng thì chính quyền địa phương không thu được nguồn lợi nào từ thương lái Trung Quốc, ngay các khoản thuế kinh doanh cũng không thu được. Việc thương lái Trung Quốc dễ dàng hoạt động kinh doanh trên địa bàn cho thấy sự lỏng lẽo trong việc giám sát của chính quyền địa phương điều này dễ dẫn đến tình trạng cung vượt quá cầu, tư thương ép giá, hàng hoá ế ẩm và nợ nần dây dưa giữa người bán, người mua... Ngoài ra, việc xây dựng lò hấp cá tràn lan, ồ ạt ngay trong khu vực dân cư đang làm tình trạng ô nhiễm môi trường và nguồn nước ở địa bàn vùng biển này càng trở nên nghiêm trọng. Đã đến lúc chính quyền địa phương cần sớm vào cuộc để định hướng, quy hoạch dài hạn giúp phát triển bền vững nghề hấp cá. Chấn chỉnh việc kinh doanh buôn bán của các thương lái Trung Quốc trên địa bàn như đăng ký kinh doanh, nộp thuế, có địa chỉ đảm bảo để giải quyết khi xảy ra tranh chấp. Quan tâm chỉ đạo quy hoạch những lò hấp cá ra khỏi khu vực dân cư. Về lâu dài, với tiềm năng của vùng đông Gio Linh, sản phẩm cá hấp ở đây cần mở rộng thị trường tiêu thụ, nhất là thị trường trong nước, có tính ổn định cao, hoặc có các doanh nghiệp tiềm lực làm đầu mối thu mua, tránh lệ thuộc hoàn toàn vào thương lái nước ngoài như hiện nay. GIO AN