Nâng cao hiệu quả phản biện xã hội của MTTQVN trong điều kiện mới

(QT) - Trong công cuộc đổi mới hiện nay, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQ) và các tổ chức chính trị - xã hội đã có những đóng góp to lớn, ngày càng thể hiện và thực hiện tốt vai trò, chức năng xã hội của mình, đặc biệt là chức năng giám sát và phản biện xã hội. Những năm gần đây, việc thực hiện chức năng phản biện xã hội của MTTQ đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Về đối tượng phản biện, MTTQ và các tổ chức thành viên đã tham gia thẩm định và góp ý, đề xuất kiến nghị đối với dự thảo các chính sách, chương trình, dự án của Chính phủ và UBND các cấp; dự thảo các chủ trương, đường lối của Đảng cũng như đề án nhân sự trước các kỳ đại hội của tổ chức Đảng các cấp. Về cơ chế phản biện, bước đầu MTTQ đã hình thành cơ chế phát huy vai trò của các tổ chức thành viên, các Hội đồng tư vấn của Mặt trận và nhân dân trong hoạt động phản biện xã hội; đã xác lập được mối quan hệ giữa MTTQ các cấp với các tổ chức, cơ quan có thẩm quyền. Một số cơ quan, tổ chức có thẩm quyền hoạch định chủ trương, chính sách đã chủ động gửi dự thảo đề án tới MTTQ Việt Nam để tranh thủ ý kiến, cung cấp thông tin liên quan tới đề án. Trên cơ sở đó, MTTQ tiến hành thẩm định, phản hồi ý kiến tới các cơ quan, tổ chức có dự thảo đề án được phản biện. Trong phản biện xã hội, các bên có liên quan đã đảm bảo thực hiện tốt hơn nguyên tắc tập trung dân chủ, đảm bảo tính Đảng, tính nhân dân, trên tinh thần xây dựng và đề cao lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân. Thông qua hoạt động thẩm định của mình, những ý kiến đóng góp, đánh giá, kiến nghị của MTTQ đã có tác dụng bổ sung, điều chỉnh dự thảo chủ trương, đường lối, đề án của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trên một số mặt; nêu được quan điểm của Mặt trận và phản ánh được ý chí, nguyện vọng của nhân dân đối với quá trình ban hành chủ trương, chính sách, pháp luật của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Tuy nhiên, do trình độ dân trí ngày càng cao, tính dân chủ mở rộng, thực tiễn nảy sinh nhiều vấn đề mới, do đó việc thực hiện chức năng phản biện xã hội của MTTQ vẫn còn những hạn chế và bất cập. Các thành viên của MTTQ chưa phối hợp chặt chẽ, chưa tập hợp và phát huy trí tuệ, sức mạnh của mình trong các hoạt động phản biện xã hội; chất lượng phản biện của Mặt trận còn thấp; trình độ chuyên môn, năng lực nhìn nhận vấn đề, phân tích, đánh giá và kết luận trong quá trình phản biện của Mặt trận còn bất cập; không ít nơi MTTQ chưa có “dũng khí” trong phản biện nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân; vẫn còn có biểu hiện phản biện theo kiểu “lựa chiều”, phản biện theo ý của người lãnh đạo có thẩm quyền, thậm chí không dám nói rõ chính kiến của mình. Về chủ thể nhận sự phản biện, không ít tổ chức Đảng và cơ quan Nhà nước vẫn chưa ý thức được một cách đầy đủ và đúng đắn vai trò và tác dụng phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên; việc tranh thủ ý kiến góp ý của MTTQ đối với dự thảo chủ trương, chính sách, pháp luật, chương trình, dự án, biện pháp điều hành của một số cơ quan, tổ chức có thẩm quyền còn mang nặng tính hình thức. Công tác phối hợp trong xây dựng pháp luật, chính sách chưa đáp ứng được yêu cầu, việc các cơ quan liên quan gửi dự thảo lấy ý kiến của Mặt trận thường quá gấp, không đủ thời gian và cơ sở để góp ý. Ngay cả khi có ý kiến phản biện của MTTQ thì không ít nơi, tổ chức và cá nhân có thẩm quyền ban hành dự thảo vẫn chưa thực sự lắng nghe, chưa thực sự cầu thị, tin tưởng, tiếp thu ý kiến phản biện đúng. Nhiều chủ trương, chính sách, đề án quan trọng liên quan tới quyền và nghĩa vụ cơ bản của người dân (nhất là cấp địa phương và cơ sở) đã được cơ quan có thẩm quyền ban hành mà chưa có sự tham gia phản biện xã hội của MTTQ. Phản biện xã hội của MTTQ chưa bao quát hết các dự thảo chủ trương, chính sách, pháp luật, đề án quan trọng trên các lĩnh vực thuộc phạm vi phản biện xã hội của Mặt trận. MTTQ Việt Nam cũng chưa bao giờ được giao phản biện một văn bản luật theo đúng nghĩa là phản biện xã hội. Cơ chế phối hợp giữa UBMTTQ các cấp với các tổ chức thành viên trong thực hiện chức năng phản biện xã hội còn chưa rõ; cơ chế phối hợp giữa chủ thể phản biện với các cơ quan, tổ chức với tư cách bên nhận sự phản biện còn chưa được xác định đầy đủ. Vì vậy, chưa xác định thật rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của chủ thể phản biện, cũng như quyền và nghĩa vụ của chủ thể nhận sự phản biện. Vẫn chưa có chế tài đối với trường hợp các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền ban hành chủ trương, chính sách không qua sự phản biện, hay chậm trễ trong việc chuyển đề án để MTTQ phản biện. Do đó, hiệu quả, hiệu lực phản biện của MTTQ Việt Nam còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu. Để nâng cao hiệu quả phản biện xã hội của MTTQ đối với sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước, đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ mới, trước hết UBMTTQ các cấp phải nâng cao năng lực và trình độ đội ngũ cán bộ của Mặt trận, kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan tư vấn của Mặt trận. Hội đồng tư vấn phải bổ sung những người có năng lực nhìn nhận vấn đề, có bản lĩnh bảo vệ cái đúng. Khắc phục những biểu hiện hành chính hoá trong hoạt động của MTTQ; kết hợp tốt hoạt động giám sát với hoạt động phản biện xã hội của Mặt trận. Mỗi cán bộ Mặt trận đều phải hiểu đúng chức năng, vị trí của mình. “Trọng dân, gần dân và có trách nhiệm với dân” là phong cách của người cán bộ Mặt trận và các đoàn thể nhân dân. Thực hiện tốt chức năng giám sát có tác dụng bổ sung và hỗ trợ rất lớn cho hoạt động phản biện. Do đó, Mặt trận cần kết hợp tốt hoạt động giám sát với hoạt động phản biện xã hội. Ngoài ra, cần hoàn thiện cơ chế phối hợp trong tổ chức Mặt trận các cấp và giữa tổ chức Mặt trận với tổ chức Đảng và chính quyền các cấp, tăng cường trang thiết bị và phương tiện hoạt động của MTTQ. Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với MTTQ Việt Nam, các đoàn thể nhân dân, cũng như đối với quá trình thực hiện dân chủ. Qua đó, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể xác định đúng mục tiêu, phương hướng hoạt động; đồng thời, phát huy tinh thần tự chủ, sáng tạo trong xây dựng, đổi mới tổ chức và hoạt động của mình. Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận để tạo điều kiện và khả năng phát huy hơn nữa vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận; đồng thời, phải thể hiện rõ Đảng vừa là thành viên của Mặt trận vừa là người lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc. Đảng lãnh đạo Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội bằng cách cử cán bộ của Đảng tham gia vào bộ máy lãnh đạo của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội. Nhưng muốn hoạt động có hiệu quả, đủ sức tập hợp quần chúng nhân dân, thực hiện phản biện xã hội, người đứng đầu và đội ngũ cán bộ chủ chốt của tổ chức Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội phải thật sự là người được nhân dân, đoàn viên, hội viên tin yêu bởi năng lực và phẩm chất, bởi tác phong và lối sống mẫu mực, nhất là uy tín thực sự với dân. Ngoài ra, sớm ban hành Quy chế phản biện xã hội của MTTQ và các đoàn thể nhân dân. Phản biện xã hội của MTTQ và các đoàn thể nhân dân là một hoạt động góp phần xây dựng Đảng nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền của Đảng trong điều kiện Đảng là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Xây dựng và sớm ban hành các văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động phản biện xã hội, như luật về minh bạch và công khai trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước, luật trưng cầu ý dân, luật về hội…Điều này sẽ tạo lập cơ chế pháp lý cho hoạt động phản biện xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam trong điều kiện mới. NGUYỄN QUỐC THANH