Món tép nhảy Lan Đình

Ở xã Gio Phong, huyện Gio Linh tỉnh Quảng Trị có một làng nằm bên con sông Rào Cầu, ngăn cách với thôn Phước Thị, xã Gio Mỹ, nơi đây đan lát đã trở thành nghề chuyên nghiệp tồn tại với làng từ bao đời nay, đó là làng Lan Đình. Tuy nhiên, bên cạnh sự nổi tiếng về nghề đan lát thì Lan Đình còn có một món ẩm thực mà ai đã một gần ghé qua và “có duyên” sẽ được đãi ngộ món tép nhảy “ Danh bất hư truyền”, ít nơi nào có được.

“ Có duyên” ở đây là người viết bài này muốn nói là đến mùa bắt tép. Chắc rằng có người sẽ thắc mắc: “Ơ, tép thì mùa nào chẳng có, ra chợ lúc nào cũng có tép bán đầy đó sao”. Đúng là tép mùa nào cũng có, tuy nhiên món tép nhảy của Lan Đình lại chỉ có đúng vào một thời điểm. Vì thế mới tạo nên món tép nhảy trứ danh này. Vào những ngày tháng hai hàng năm, khi tất cả mọi người vừa ăn xong cái Tết âm lịch, lúc này lúa vụ Đông Xuân đã trổ đồng đồng, cánh đồng trước làng thơm ngát hương lúa mới, báo hiệu một mùa vàng tươi tốt, đủ đầy. Con sông Rào Cầu bỗng như xanh trong hơn soi rõ bóng mây trời. Ấy là lúc, những người nông dân trong làng chuẩn bị dụng cụ đi bắt tép. Người ta bảo rằng, con tép lúc này đi ăn bông lúa thơm tho rụng xuống từ cây lúa mẹ nên béo nhất trong năm. Nước chưa vào mùa mưa lũ nên con tép, con tôm rất sạch, không có mùi rong rêu bùn đất. Dụng cụ đi “ đơm tép” rất đơn giản, người ta tận dụng những cạch tre trong đan lát để tạo ra các gọng vó để buộc tấm lưới mắt dày, gọi là cái vó. Một cái vó thế rộng chừng một mét vuông, mỗi người đi bắt tép “ lận lưng” chừng mấy mươi cái. Sau khi chọn chỗ thích hợp thì bắt đầu thả vó xuống sông và ngồi chờ lũ tép kéo nhau đến ăn mồi được đặt sẵn trong vó.

Mồi nhử tép được làm từ cám rang và vắt thành từng viên nhỏ, có mùi thơm đặc trưng mà các loại tôm, tép rất thích ăn. “ Tôm nhá nhá/ cá rạng đông”, đi “ rình” bắt tép thường vào hoàng hôn trong ngày, đây là lúc vắng lặng, lũ tép vốn nhát nên thường chọn vào thời điểm này để đi kiếm mồi. Có nhiều loại tép, tuy nhiên con tép gạo thuộc loại ngon nhất. bụng luôn lặc lè trứng.

Tép bắt về, người ta đem rửa qua nhiều lần bằng nước giếng khơi và ngâm vào chậu nước cốt chanh. Trong thời gian đó, các món rau và nước chấm cổ truyền được các chị nội trợ đảm đang trong nhà ra tay chế biến. Ở món tép nhảy này, nước chấm xem như là “ linh hồn” bởi nó khá cầu kỳ, mất nhiều thời gian nêm nếm. Nguyên liệu đầu tiên cần có là đậu lạc, đậu lạc bà con gieo trồng sau lưng đồi làng no màu nắng ngủ ngon trên chạn bếp được tách hạt, rang chín giòn. Gan heo cũng đã luộc sẳn, thái từng miếng mỏng. Cả hai nguyên liệu này người ta trộn đều giã nhuyển và phi cùng hành, tỏi, ớt…Hương vị của món nước chấm từ nhà bếp tỏa ra thật sự mơn man khêu gợi khứu giác của khách qua đường… Món rau ăm kèm với món tép nhảy gồm những thứ rau để chống hàn, làm ấm bụng, đó là các loại rau cải cay, rau đắng mọc hoang ngoài ruộng, rau tía tô, lá chanh thái mỏng…, gừng tươi thái chỉ và đặc biệt là nhiều tỏi, ớt và chanh, kèm theo đó là bánh đa được nhúng nước dùng để cuốn khi ăn. Tép lúc này được vớt ra khỏi chậu ngâm nước cốt chanh, để sẳn trên rá và… “nhảy nhót” loạn xị.

Sau khi các nguyên liệu, phụ gia đã chuẩn bị xong mọi người quây quần vào với món món tép nhảy. Người ta lấy một ít rau, một ít gia vị và múc một muỗng tép tươi đổ vào cái bánh đa đã chuẩn bị sẳn, cuốn lại chấm với món nước chấm sền sệt có màu vàng ống ánh, đưa lên miệng cắn một miếng, rồi xuýt xoa vì cay…và ngon. Cái ngọt ngào “ tươi chong” của tép hòa quyện với vị thơm tho của rau mùi, vị đậm đà của nước chấm… tạo nên một món ẩm thực đặc biệt khó phai trong lòng của ai từng một lần thưởng thức.

Món tép gỏi này ngày nay người ta còn có thêm loại mù tạt để dùng, tuy nhiên cách làm nước chấm cổ truyền bao giờ cũng được người dân nơi đây lưu giữ, bởi đó là hồn cốt trong món ăn độc đáo của làng Lan Đình. Dù qua bao biến cố lao linh, ở mỗi một làng quê đất Việt, người nông dân luôn tạo cho mình những món ăn rất đỗi dung dị. Và cũng như món tép nhảy đó - không phải là món cao lương mỹ vị được quảng bá “rầm trời”, nó cứ lặng thầm tỏa hương cho cuộc sống. Để rồi có bao người thao thiết mãi nơi chốn Lan Đình … Việt Hà