Khôi phục nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở A Bung

(QT) - Trong ngôi nhà sàn xây dựng theo lối hiện đại, thoáng mát và xinh xắn, dưới sự hướng dẫn tận tình của chị Hồ Thị Tra, một chuyên gia dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Pa Kô do Dự án phát triển nông thôn Quảng Trị mời về từ A Lưới, hai chục chị em đa phần là những người còn rất trẻ đang miệt mài, tỉ mỉ luồn từng sợi vải để dệt nên những tấm thổ cẩm đặc sắc, đậm nét văn hoá vùng cao.

Khôi phục nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở A Bung (Đakrông)

Chị Đoàn Thị Nga, tổ trưởng gấp quyển sổ ghi chép theo dõi học viên tham gia lớp học từng ngày để giảng giải cho tôi biết về sự ra đời của tổ hợp dệt thổ cẩm truyền thống của phụ nữ Pa Kô xã A Bung (Đakrông). Đây là một sáng kiến của Hội phụ nữ huyện và được sự giúp đỡ của dự án phát triển nông thôn Quảng Trị do Chính phủ Phần Lan tài trợ đã được triển khai từ gần một năm nay. Từ lâu nghề dệt thổ cẩm (còn gọi là dệt dèng) đã được lưu truyên trong cộng đồng phụ nữ Pa Kô, Vân Kiều. Tấm thổ cẩm còn là biểu tượng của đức tính cần mẫn, khéo léo, chịu thương chịu khó của chị em vùng cao. “Ngày trước, đã là người phụ nữ Pa Kô mà không biết dệt dèng thì rất khó lây chồng vì như người Kinh thường nói là thiếu một trong “tứ đức”, chị Nga nói thêm. Nhưng rồi bao năm tháng chiến tranh ly tán, người Pa Kô cũng phải rời bỏ bản làng để tránh hòn tên mũi đạn, nghề dệt dèng cũng theo thời gian và sự khốc liệt của chiến tranh mà mai một, thất truyền, không còn nhiều người duy trì được nghề truyền thống của tiền nhân. Lại thêm, cuộc sống hiện đại với đủ thứ quần áo may sẵn, tiện lợi, chạy theo mốt đã góp phần cuốn nghề dệt truyền thống vào dĩ vãng. Tuy nhiên, dù hiếm hoi nhưng đâu đó trong các bản làng xa xôi vẫn còn các chị, các mẹ đau đáu với tổ nghề, day dứt trước nguy cơ thất truyền của nghề dệt thổ cẩm đã tôn vinh vẻ đẹp của người phụ nữ vùng cao, và chị Hồ Thị Tra, dân tộc Pa Kô ở Hồng Lâm, A Lưới là một ví dụ. Năm nay đã trên 40 tuổi, nhưng chị đã có gần 25 năm gắn bó với nghề dệt dèng, chị đã được các bà, các mẹ dạy cho hàng chục kiểu cách dệt thổ cẩm, mỗi kiểu một hoa văn, đường nét khác nhau. Giờ đây trước mong muốn duy trì nghề truyền thống của dân tộc, chị lại lặn lội vượt hàng chục cây số ra A Bung truyền lại cho các lớp đàn em. Thật tình, ngồi nhìn cách đặt khung, quấn sợi, đưa suốt, luồn cườm qua chi chít những sợi dọc, sợi ngang rối rắm để dệt được những tấm thổ cẩm đầy màu sắc mới thấy hết sự khéo léo, kiên nhẫn của chị em ở lớp học này. Theo Hồ Thị Phít, học viên đến từ bản Cu Tai 2, muốn dệt được một tấm dèng dài 3 mét, rộng hơn 1 mét phải mất từ 5 đến 7 ngày, tuỳ theo hoa văn, dệt phẳng hay dệt có đính cườm, nhưng để dệt được thành thạo một tấm thổ cẩm cũng phải học từ 9 tháng đến một năm, muốn dệt đẹp, phải học thêm 3 tháng nâng cao, đó là chưa kể ngoài giờ lên lớp được giáo viên hướng dẫn cặn kẽ, khi về nhà tranh thủ thời gian rảnh rỗi phải thực hành thêm. Kể từ khi được tổ chức nhóm dệt thổ cẩm đến nay, được sự giúp đỡ kinh phí từ dự án để mua sợi, tủ đựng, hỗ trợ tiền ăn (15 ngàn đồng/người mỗi ngày tham dự lớp học) đã có 50 chị em Pa Kô ở A Bung biết nghề dệt thổ cẩm, biết làm thêm nhiều sản phẩm từ thổ cẩm để phục vụ khách du lịch như gối, khăn, tranh và những sản phẩm này đã được khách hàng đặt mua với tất cả sự trân trọng. Chị Nga cho biết, với số tiền bán được, tổ hợp đã xây dựng quỹ để cho chị em vay mua săm nguyên liệu, dụng cụ phát triển nghề. Trả lời câu hỏi của chúng tôi về tương lai của nghề dệt thổ cẩm mà những chị em Pa Kô ở A Bung đang theo đuổi, chị Hồ Thị Tra khẳng định, sau nhiều năm mai một và bị sự lấn át của hàng ngoại nhập, đã đến lúc người phụ nữ vùng cao ý thức được những giá trị truyền thống quý báu mà tổ tiên đã để lại. Cùng với sự phát triển về kinh tế, đời sống người dân ngày càng được cải thiện thì những nhu cầu văn hoá tinh thần cũng hồi sinh trở lại, bây giờ, khi đưa con gái về nhà chồng, các ông bố bà mẹ thường sắm sửa cho con vài ba chục bộ thổ cẩm như một thứ hồi môn không thể thiếu để con gái có thêm niềm vui khi về nhà chồng. Nhà kinh tế bình thường 10 - 15 bộ, nhà khá giả vài chục, còn nhà giàu có thể lên tới cả trăm bộ. Số lượng và chất lượng thổ cẩm thể hiện danh phận của một người phụ nữ khi từ giã tuổi thơ. Mặt khác với bàn tay khéo léo của người phụ nữ vùng cao, không chỉ trang phục bằng thổ cẩm mà nhiều sản phẩm trên nền thổ cẩm khác cũng sẽ được ra đời để phục vụ nhu cầu khách du lịch, do đó nhu cầu hàng thổ cẩm là rất lớn và có thể nói là không ngừng gia tăng. Vì vậy khôi phục lại nghề dệt thổ cẩm không chỉ là làm sống lại một nghề thủ công đã bị mai một mà còn là cơ hội để giúp chị em dân tộc thiểu số có được việc làm tăng thu nhập, xoá đói giảm nghèo. Đúng thế, trước khi chia tay tổ hợp dệt thổ cẩm truyền thống của chị em phụ nữ Pa Kô ở xã A Bung, tôi có ý định mua một tấm thổ cẩm để làm kỷ niệm, vì giá rất phải chăng, chỉ 350 ngàn đồng một bộ (dài 3 mét, rộng hơn 1 mét) nhưng tần ngần mãi vẫn không chọn được tấm nào có màu sắc và hoa văn phù hợp đành phải hẹn lại một dịp khác. Thấy tôi có vẻ thất vọng chị Tra an ủi: “Lần sau anh lên nhé, chắc chắn với tài nghệ của chị em vùng cao, các anh sẽ chọn được những màu sắc và hoa văn như ý. Dệt được thổ cẩm là một chuyện, nhưng để thổ cẩm đến được với mọi đối tượng khách hàng lại là một chuyện khác, muốn duy trì được nghề dệt thổ cẩm truyền thống phải lam gì nhỉ? ồ, mình nhớ ra rồi, phải tiếp thị nữa chứ, anh nhỉ!”. Nói rồi chị cười, nụ cười thật thân thiện và ấm áp. Bài và ảnh: Hoàng Đức