Khi nhà giáo ngồi ghế hội thẩm

(QT) - Gắn bó với nghề giáo hơn 20 năm, đến năm 2016, thầy Nguyễn Văn Thảo Nguyên được HĐND tỉnh bầu làm Hội thẩm nhân dân (HTND) của TAND tỉnh nhiệm kỳ 2016-2021. Trong vai trò này, thầy đã có những đóng góp không nhỏ trong việc cùng thẩm phán đưa ra những bản án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

Những phiên tòa ám ảnh

Vụ xét xử lưu động đối với hai anh em Đ. và P. ở phường An Đôn, thị xã Quảng Trị về tội “Giết người” là một trong những vụ án khiến thầy Thảo Nguyên nhớ mãi cho đến thời điểm này. Chỉ vì cần tiền, hai anh em P. đã lừa một người bán đồng nát đến chân cầu Mỏ Vịt để giết và cướp tài sản. Thời điểm phạm tội, Đ. và P. trong độ tuổi vị thành niên. Ở độ tuổi này, bạn bè đồng trang lứa của cả hai đang ngồi trên ghế nhà trường với những ước mơ, hoài bão trong sáng của tuổi học trò. Riêng anh em P. vì hoàn cảnh gia đình nên phải nghỉ học sớm, lại không được sự bảo ban, dạy dỗ chu đáo của ba mẹ nên suốt ngày chơi bời, lêu lỏng.

Khi nghiên cứu hồ sơ vụ án, chi tiết khiến thầy Thảo Nguyên chú ý đó là trước khi thực hiện hành vi phạm tội dã man trên, người anh đã can ngăn em từ bỏ ý định đó nhưng người em thì nhất quyết không nghe, cố thuyết phục anh thực hiện hành vi phạm tội cho bằng được. Đọc đến đó, thầy cứ trăn trở một điều, nếu như lúc đó người em nghe theo sự can ngăn của anh, nếu như người anh có thái độ cương quyết hơn nữa thì án mạng đã không xảy ra. Đôi khi lằn ranh giữa cái thiện và cái ác thật mong manh. Bản án được tuyên với mức nhẹ nhất có thể cho hai anh em P., Đ. nhưng một câu hỏi cứ đau đáu trong thầy đó là sau bản án 18 năm ấy, liệu các em có rút ra được bài học gì cho mình sau những tội lỗi đó?

Một phiên tòa có thầy Thảo Nguyên tham gia Hội thẩm nhân dân

Phiên tòa xét xử bị cáo H. ở thị trấn Cửa Tùng (Vĩnh Linh) cũng mang lại cho thầy nhiều tâm tư. Ấn tượng đầu tiên của thầy đối với bị cáo là người có gương mặt thật hiền. Ngay lúc đó, thầy tự hỏi: “Căn nguyên nào khiến thiện căn mất đi trong anh khi đang ở độ tuổi đẹp nhất của đời người? Tại sao một người có vẻ ngoài hiền lành, dễ mến như vậy lại có thể ra tay tước đi mạng sống người khác?”.

H. đi xuất khẩu lao động về, từ trước đến giờ không hề thù oán gì với bị hại. Chỉ vì trong cơn say, muốn bênh vực bạn mình nên xảy ra cự cãi với nạn nhân. Quá trình xô xát, phát hiện chân bị chảy máu, H. tức giận nghĩ do nạn nhân gây ra nên cầm kéo đuổi theo và đâm nhiều nhát khiến nạn nhân tử vong.

Nghiên cứu hồ sơ, đến đoạn khi bị cáo cầm kéo vung lên, bị hại đã van xin tha mạng cho mình, thầy ước giá như lúc đó cánh tay của H. chùng xuống, đừng quyết liệt như hồ sơ vụ án thể hiện thì tốt biết mấy. Sau này tìm hiểu qua bạn bè của H., linh cảm của thầy về người thanh niên này hoàn toàn đúng. Đó là một người hiền lành, sống vì bạn bè và chưa có tiền án, tiền sự. Hiểu được nguyên nhân dẫn đến vụ việc đau lòng này, lúc phát biểu tại tòa với vai trò của một HTND, thầy Thảo Nguyên đề nghị cơ quan truyền thông cần tăng cường tuyên truyền để các bạn trẻ hiểu rằng bia rượu có thể dẫn con người vào vòng lao lý, hủy hoại cả tương lai tươi đẹp đang chờ phía trước.

Vụ án em rể đánh chết anh vợ lại đề cập đến bi kịch trong một gia đình khi lâm vào cảnh “nồi da xáo thịt”. Vợ chồng Hồ A N. (26 tuổi), trú tại xã Thanh, huyện Hướng Hóa xảy ra xích mích nên N. đánh vợ là Hồ Thị C. khiến chị này bỏ về nhà mẹ đẻ. Tối 24/7/2016, N. chạy xe đến nhà bố mẹ vợ để đón chị C. về nhưng chị từ chối dẫn đến cãi vã nhau. Anh trai chị C. là Hồ Xăm B. vào can ngăn rồi xảy ra xô xát với N. Bức xúc vì bị anh vợ xô ngã, N. nhặt cây gậy gỗ đánh vào đầu anh B. khiến nạn nhân chấn thương sọ não, tử vong. Bị cáo, từ một người chưa có tiền án, tiền sự, là trụ cột chính trong gia đình trở thành tội phạm. Cảm thông trước hoàn cảnh của bị cáo, khi tham gia xét xử với vai trò Hội thẩm, thầy đặt câu hỏi để làm rõ lúc bị cáo gây án có sự kích động, xúi giục nào không với mong muốn tìm ra được tình tiết giảm nhẹ cho bị cáo. Đáng tiếc là không và bị cáo sau đó phải nhận bản án nghiêm minh của pháp luật.

Nỗi lòng người “cầm cân”

Để có được bản án nghiêm minh, không thể không nhắc tới vai trò quan trọng của người Hội thẩm trong việc góp phần vào kết quả của vụ án, nhất là các vụ án xét xử lưu động. HTND tham gia phiên tòa là những người hoạt động trong các ngành nghề, vị trí xã hội khác nhau. Riêng đối với người làm nghề giáo, Điều 307, Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003 quy định về xét xử đối với người chưa thành niên là bị cáo như sau: “Thành phần Hội đồng xét xử phải có một Hội thẩm là giáo viên hoặc là cán bộ Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh…”. Việc mời một nhà giáo tham gia vào vị trí hội thẩm không chỉ giúp thẩm phán làm rõ bản chất của vụ án, mà còn thực hiện công tác giáo dục pháp luật cũng như lối sống cho bị cáo và những người dự tòa.

Thầy Thảo Nguyên cho biết, được tín nhiệm bầu chọn vào vị trí HTND là niềm vinh dự và tự hào của bản thân nhưng đi liền với đó là trách nhiệm nặng nề, đòi hỏi người HTND phải có kiến thức nghiệp vụ, năng lực giải quyết công việc và quan trọng hơn là phải giữ được tâm sáng.

Kể từ khi tham gia vào công việc này, trên kệ sách nhà thầy, bên cạnh những cuốn sách văn học lại có thêm những cuốn sách luật. Không ít người ngạc nhiên về điều này nhưng một trong những yêu cầu đặt ra đối với HTND đó là phải có trình độ hiểu biết pháp luật. Ngoài việc được cập nhật kiến thức từ các lớp tập huấn luật và nghiệp vụ xét xử, HTND cần phải tự đọc, tự nghiên cứu. Đối với mỗi vụ án được phân công tham gia xét xử, thầy Thảo Nguyên luôn dành thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng, nghiêm túc các nội dung trong vụ án, chuẩn bị các câu hỏi để tham gia tranh tụng tại phiên toà. Đặc biệt, đối với những vụ án phức tạp, trước khi mở phiên tòa, các hội thẩm luôn chủ động thảo luận hoặc trao đổi với thẩm phán chủ tọa phiên tòa để giải đáp những thắc mắc.

Trong quá trình tham gia xét xử tại phiên toà, bên cạnh lắng nghe lời khai của bị cáo, nhân chứng còn chú ý xem xét kỹ các tình tiết giảm nhẹ để cân nhắc chính xác về hình phạt đưa ra đối với người phạm tội. Hơn 20 năm làm việc trong môi trường sư phạm, nay tham gia vào công việc của một HTND, cùng với thẩm phán chủ tọa phiên tòa đưa ra phán quyết quyết định đến số phận, quyền lợi của một người nào đó nên day dứt là điều khó tránh khỏi. Một bản án được tuyên không đơn thuần là sự lắp ráp những tình tiết phạm tội vào các khung, khoản, điều luật để kết tội mà luôn có sự day dứt giữa luật pháp và tình người. Với tâm hồn nhạy cảm của một nhà giáo, sự day dứt đó lại càng dễ hiểu nhưng bất luận trong trường hợp nào thì tinh thần thượng tôn pháp luật luôn phải được đặt lên hàng đầu. Điều quan trọng đối với người hội thẩm là cần lắng nghe để hiểu, để đồng cảm với những bức xúc, oan trái, lẽ phải, để có những quyết định trách nhiệm với con người, với pháp luật và với chính lòng mình.

Nói về niềm vui, nỗi buồn của nghề Hội thẩm, thầy Thảo Nguyên chia sẻ: Niềm vui là được tham gia vào hoạt động xét xử, góp phần mang lại công bằng cho người dân. Qua công tác xét xử, mình cũng hiểu biết pháp luật hơn, hiểu biết nhiều mặt của cuộc sống hơn. Tuy nhiên, những phiên tòa chính là sự phản ánh mặt trái của xã hội nên người tham gia xét xử đôi khi có những nỗi niềm trăn trở. Với những phiên tòa mà bị cáo đang trong độ tuổi học sinh thì sự trăn trở đó lại lớn hơn gấp bội lần.

Hoài Nam