Dang tay đón cánh chim trời

Hẹn hò mãi, đến khi chốt được thời gian thì Bảo đột ngột nhắn tin: “Sếu về! Sếu về!”, kèm theo đoạn video clip đàn sếu 7 con đang chao liệng trên cánh đồng Đồng Tháp. Với Bảo, một tin nhắn như vậy đồng nghĩa bất cứ công việc nào của anh cũng sẽ dừng lại, bởi ngay sau đó anh lại vác máy ảnh ngụp lặn trên những cánh đồng ngập nước để theo dấu những đàn chim. Câu chuyện của chúng tôi cũng dập dìu theo những cánh chim trên cánh đồng của Bảo. Dĩ nhiên vẫn là chuyện chim...

Nguyễn Hoài Bảo (ngoài cùng, bên trái) trong một lần đưa khách vào rừng xem chim -Ảnh: NVCC

Tuổi thơ chăn vịt, trưởng thành chăn... chim

Nguyễn Hoài Bảo hiện là giảng viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh. Với hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực bảo tồn, đặc biệt là bảo tồn chim hoang dã, anh được xem là một trong những nhà điểu học nổi tiếng ở Đông Nam Á.

“Sinh ra và lớn lên trong cảnh lam lũ, cũng ước mơ sẽ có ngày thoát ra khỏi cánh đồng làng, com lê, cà vạt, ăn trắng mặc trơn, vậy mà cuối cùng vẫn không dứt ra được cảnh ăn bờ ngủ bụi vì chim. Nhưng nếu được chọn lại, tôi vẫn chọn chim”, Bảo mở đầu câu chuyện.

Quê ở thôn Định Xá, xã Cam Hiếu, huyện Cam Lộ, tuổi thơ của Bảo cũng như bao đứa trẻ quê nghèo. Ngoài buổi đi học ở trường, thời gian còn lại anh phải phụ giúp gia đình công việc đồng áng, mò cua, bắt cá để cải thiện bữa ăn. Gia đình Bảo chuyên nuôi vịt chạy đồng nên bạn bè gắn cho cái tên “Bảo vịt” từ đó. Bảo nói, chăn vịt cực hơn chăn trâu nhiều, vì suốt ngày theo vịt ngoài đồng, ban đêm cũng phải ở ngoài đồng để trông chứ không được về nhà ngủ. Vì suốt ngày ở ngoài đồng, Bảo bén duyên với chim hoang dã từ thời đó.

Chăn vịt đến năm 18 tuổi mới nghỉ, ấy là lúc Bảo đi học đại học. Hành trang mang theo vào TP. Hồ Chí Minh hoa lệ là khối lượng kiến thức “điểu học” tích lũy suốt thời thơ ấu trên cánh đồng làng, cùng rất nhiều dự định... May mắn cho Bảo, tốt nghiệp đại học năm 2001, anh được giữ lại trường, làm giảng viên ngành động vật học. Từ đây, anh có cơ hội nghiên cứu sâu hơn về các loài chim và việc bảo tồn chúng.

Sau này, khi làm thành viên trang web của những người mê chim (Birdingpal), đồng hành hướng dẫn các thành viên nước ngoài xem chim trên lãnh thổ Việt Nam, rồi làm điều phối viên cho các dự án về sinh thái, tên tuổi “Bảo chim” ngày càng được giới mê chim trong và ngoài nước biết đến. “Làm công việc bảo tồn đa dạng sinh học không dễ, mình phải có đam mê và ý thức cống hiến”, Bảo tâm sự.

Truyền đam mê bảo tồn cho trẻ em vùng sâu, vùng xa -Ảnh: NVCC

Hiện anh đang cộng tác chặt chẽ với nhiều tổ chức quốc tế về bảo tồn như BirdLife International, WWF, WCS, IUCN và International Crane Foundation (ICF); thường xuyên được mời tham gia các dự án đánh giá và phục hồi sinh cảnh cho chim hoang dã, đặc biệt là những loài có nguy cơ tuyệt chủng như Sếu đầu đỏ (Sarus Crane), Rẽ mỏ thìa (Spoon-billed Sandpiper)....

Với những nỗ lực bền bỉ trong nghiên cứu khoa học và hoạt động bảo tồn, Nguyễn Hoài Bảo đã trở thành nguồn cảm hứng cho thế hệ trẻ yêu thiên nhiên, đồng thời góp phần quan trọng vào việc gìn giữ và phát huy giá trị đa dạng sinh học của khu vực Đông Nam Á.

Bán câu chuyện, không bán thân xác...

Thành danh với tư cách một chuyên gia điểu học và bảo tồn đa dạng sinh học, Nguyễn Hoài Bảo còn biết “lấy đam mê làm kinh tế”, “lấy kinh tế nuôi đam mê” khi thành lập và phát triển Công ty Wildtour trở thành một doanh nghiệp có thị phần lớn nhất ở Việt Nam về tổ chức tour đưa khách đi xem chim hiện nay. Đây cũng là doanh nghiệp đầu tiên ở Việt Nam về loại hình du lịch mới lạ và độc đáo này. Đó là vào tháng 11/2005, Bảo cùng hai người bạn lập ra Wildtour với số vốn 4 triệu đồng.

“Mình thấy nhiều người nước ngoài quan tâm đến việc bảo tồn chim, động vật hoang dã, người dân bản địa và hệ sinh thái, lại sẵn sàng chi tiêu. Đặc biệt, khách Anh, Mỹ, Úc, Đức, Hà Lan rất thích môn xem chim. Đây là cơ hội phát triển thành nghề”, Bảo kể.

Gom góp thêm được 10 triệu đồng, cả ba thuê mặt bằng mở văn phòng và tuyển thêm một nhân viên. Thế nhưng mới năm đầu công ty đã lỗ gần 100 triệu đồng. Hai người bạn rút lui, còn Bảo trở về quê, nhờ bố mẹ cầm sổ đỏ vay ngân hàng được 50 triệu đồng, tiếp tục nuôi giấc mơ... chim. Từ đó, một mình anh vừa làm giám đốc vừa làm hướng dẫn viên rong ruổi cùng khách từ Bắc vào Nam, lên rừng xuống biển.

Ngắm chim hoang dã (birdwatching tour) được xem là một sản phẩm du lịch đắt đỏ, mới lạ song Wildtour luôn trong tình trạng “cháy vé” đến tận năm 2026. Ngoài việc tổ chức tour cho khách ngoại quốc đến Việt Nam (inbound), Wildtour còn nhận đưa khách đến nhiều nước như Campuchia, Lào, Myanmar, Trung Quốc, Indonesia, Malaysia, Úc, Mỹ và châu Âu.

Bên cạnh tổ chức tour xem chim, Wildtour còn khởi xướng nhiều hoạt động nhân rộng tình yêu thiên nhiên như: tổ chức ngày hội xem chim (Birdrace) ở các vườn quốc gia; sự kiện chào đón và tạm biệt chim di cư; các cuộc thi nhiếp ảnh quốc tế về chim và thú hoang dã...

Tuy nhiên, điều mà Bảo thấy xót xa là nạn phá rừng, ý thức bảo vệ sinh thái kém, cùng với thói quen ăn thịt chim, nuôi chim, thú hoang dã đã khiến Việt Nam đứng đầu danh sách báo động các nước có tính đa dạng sinh học cao nhưng số lượng cá thể thấp.

“Tại sao người nước ngoài sẵn sàng bỏ ra hàng chục ngàn đô la Mỹ để đến xem một vài loài chim mà ta thì ra sức phá hủy môi trường?”, đây là câu hỏi mà Bảo luôn trăn trở. Ở Việt Nam hiện có khoảng 300 giống chim quý hiếm có thể “đẻ ra vàng” như Sếu đầu đỏ, Khướu đầu đen má xám, Mi Langbian, Gõ kiến xanh cổ đỏ,... Du lịch xem chim không chỉ đến để... xem chim mà là đi tìm hiểu từng loài chim khác nhau, vì vậy mỗi loài chim là một vài câu chuyện để bán (sell story).

Theo Bảo, trong khi các loài động vật hoang dã có thể mang lại nguồn lợi kinh tế rất lớn bằng việc phát triển du lịch sinh thái thì hiện nhiều người chỉ xem nó như nguồn thực phẩm, là đặc sản để ăn. Một cá thể chim to nhất cũng chỉ được 1 - 2 kg thịt, bán được vài trăm ngàn đồng nhưng nếu để nó tồn tại trong tự nhiên thì có thể thu được cả triệu đô la, thông qua những sell story .

Mơ những cánh chim tự do trên bầu trời Quảng Trị

Hôm rồi đọc được bài báo về nạn bẫy bắt chim di cư ở Rú Lịnh (huyện Vĩnh Linh), Bảo nhắn tin cho tôi, giọng trăn trở: “Buồn cho quê miềng”. Miền Trung nói chung, Quảng Trị nói riêng đang thiếu các hoạt động, dự án về bảo tồn thiên nhiên do thiếu cả nguồn lực và con người.

“Cha ông ta đã nói rồi, đất có lành thì chim mới đậu. Phải hành động ngay, bởi có những thứ mất đi bây giờ sẽ phải mất rất nhiều năm, thậm chí không bao giờ phục hồi lại được”, Bảo nói.

Quảng Trị có lợi thế đặc thù khi địa hình có cả rừng núi, trung du, đồng bằng và biển đảo. Những địa điểm tuyệt vời có thể biến thành thiên đường của chim hoang dã như hai khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông và Bắc Hướng Hóa; hai khu rừng nguyên sinh giữa đồng bằng là Rú Lịnh (huyện Vĩnh Linh) và Trằm Trà Lộc (huyện Hải Lăng); rừng bần chua ở cù lao Bắc Phước.

“Ngoài dự định lập dự án phát triển tiềm năng du lịch sinh thái tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa (Đèo Sa Mù) trong tương lai gần thì mong muốn của tôi là góp phần bảo tồn các khu rừng nhỏ ở vùng nông thôn do cộng đồng gìn giữ và phát triển mấy trăm năm qua như Rú Ghềnh ở thôn Định Xá, Rú Lịnh, Trằm Trà Lộc... Những khu rừng này không những có giá trị về thiên nhiên mà còn có mối liên hệ rất chặt chẽ với lịch sử hình thành các thôn xóm và khai khẩn của ông bà xưa để lại”, Bảo tâm sự.

Sau nhiều năm gắn bó với các vườn quốc gia, rừng hay khu bảo tồn thiên nhiên, Bảo nhận ra người dân sống gần các khu bảo tồn còn nhiều khó khăn, họ cần được quan tâm đến phát triển kinh tế nhằm giảm thiểu sự phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên. Khu bảo tồn là tài sản rất quý giá để phát triển du lịch nhưng tiềm lực của cộng đồng địa phương còn hạn chế, nhất là kỹ năng làm dịch vụ.

Hiện tại Bảo đang thực hiện việc đầu tư và khai thác Trung tâm giáo dục và nghỉ dưỡng tại Vườn quốc gia Tràm Chim với tên Wildbird hotel & resort cùng với sáng kiến phát triển nông nghiệp tái sinh (Senta regenerative agriculture) để giúp cộng đồng địa phương phục hồi hệ sinh thái đất nông nghiệp.

Từ đó, Bảo ấp ủ một ước mơ nhỏ, gọi là “Giấc mơ thiên nhiên”, xây dựng chuỗi các trung tâm giáo dục môi trường, đào tạo nhân lực về du lịch sinh thái tại các vườn quốc gia/ khu bảo tồn với mục đích kinh doanh, đồng thời giới thiệu giá trị của các khu vực đó đến du khách và giúp người dân địa phương có thêm việc làm, nâng cao ý thức bảo vệ thiên nhiên.

Với “Giấc mơ thiên nhiên” mà Bảo đang ấp ủ, hy vọng một ngày không xa chúng ta có thể thỏa thích ngắm những cánh chim tự do bay trên bầu trời Quảng Trị. Và dĩ nhiên, người dân địa phương có thể “hái ra tiền” từ những câu chuyện về chúng...

Nguyễn Thế Chung