Chuyện về người con nuôi và sĩ quan bảo vệ Hoàng thân Suphanuvong

Mấy tháng nay, thỉnh thoảng trên trang facebook của mình, đạo diễn Trần Ngọc Phong lại thông tin về tình hình sức khỏe của ba anh, nhà văn Trần Công Tấn. Ở tuổi 91, sau sự ra đi của người bạn đời, sức khỏe nhà văn đã yếu đi nhiều. Là một người con Quảng Trị, quê Triệu Sơn (Triệu Phong), là một nhà văn mang áo lính, từng có những tác phẩm gây chú ý nhưng hơn hết, ông là người kết nối tình hữu nghị Việt-Lào theo một cách rất đặc biệt. Ông được Hoàng thân Suphanuvong nhận làm con nuôi và câu chuyện về một cuộc chiến đấu nặng tình hữu nghị trên dòng Mekong.

Nhà văn Trần Công Tấn bên bàn thờ với hình Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp cùng Hoàng thân Suphanuvong -Ảnh: L.Đ.DỤC

Người con nuôi của Hoàng thân

Căn nhà thoáng đãng ở gần ngã Tư Quận 9 và Thủ Đức, khách đến thăm sẽ gặp ngay hình ảnh của đất nước Triệu Voi qua cái tran thờ ngoài trời với mô típ thường gặp ở trước sân bất cứ ngôi nhà nào ở xứ Lào. Trên bậc thềm là đôi voi bằng đá trắng. Và khi yên vị trong phòng khách, nhìn lên tường sẽ thấy những hình ảnh, tranh tượng đậm dấu ấn của xứ sở hoa Champa...Chủ nhân ngôi nhà ấy là nhà văn Trần Công Tấn, nhưng với người dân Lào, họ lại biết đến ông qua tên gọi Sombun Vatthana Suphanuvong, người con nuôi của Hoàng thân Suphanuvong-vị chủ tịch đầu tiên của nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào từ năm 1975.

Cuộc sống luôn có những điều ngỡ như cổ tích. Câu chuyện trở thành con nuôi hoàng thân nước Lào của nhà văn Trần Công Tấn cũng như thế. Từ một cậu bé nhà quê ở Triệu Phong (Quảng Trị), khi 10 tuổi học trường làng, người thầy đầu tiên dạy vỡ lòng đến lớp 3 cho ông cũng là một chiến sĩ cách mạng hoạt động bí mật. Từ việc đi đưa thư cho thầy, ông trở thành liên lạc viên cho cách mạng. Cách mạng tháng 8/1945 thành công, cậu bé Tấn mới 12 tuổi đã là chiến sĩ ở một đơn vị đặc vụ quân sự mặt trận Huế (còn gọi là tình báo viên của chi đội Trần Cao Vân) rồi theo con đường chiến sự, ở tuổi 13, Trần Công Tấn trở thành chiến sĩ liên lạc cho một đơn vị tình nguyện quân trên chiến trường Lào.

Đúng vào những ngày mặt trận Thà Khẹc đang nước sôi lửa bỏng ấy, giữa bom đạn mù trời ấy, chiến sĩ liên lạc Trần Công Tấn được cử đưa mật lệnh đến ban chỉ huy mặt trận đề nghị rút quân, vượt dòng Mekong qua phía Nakhon Phanom (Thái Lan) bởi lúc này dọc tuyến đường 8 địch đã chờ sẵn, chỉ chờ liên quân rút về theo đường này là rơi vào hang ổ phục kích. Mang được mật lệnh đến, cậu bé liên lạc Trần Công Tấn không hề biết người chỉ huy tối cao ấy chính là vị Hoàng thân của nước Lào.

Nhìn cậu bé liên lạc người Việt nhỏ nhắn, đen nhẻm vì khói đạn, Hoàng thân ân cần hỏi tên, tuổi rồi quay lại nói với mọi người: Một đứa bé mới 13 tuổi mà đã được Cụ Hồ gửi lên giúp Lào, từ nay tôi coi nó là con trai tôi, tên của con sẽ là Sombun Vatthana Suphanuvong.

Những cây cổ thụ bên bờ sông Mekong ở Thà Khẹc này là chứng nhân của ngày 21/3/1946 lịch sử -Ảnh: L.Đ.DỤC

Xong nhiệm vụ, cậu bé liên lạc quay lại đơn vị, không hề nhớ gì đến câu chuyện được nhận làm con nuôi của ông Hoàng nước Lào. Nhiều năm sau, trong một lần bị thương, nằm ở quân y viện, ông mới nhận được thư của Hoàng thân Suphanuvong gửi cho ông.

Nhìn chiếc phong bì đề tên người nhận bằng tiếng Pháp là “Prince Somboune Vatthana Souphanouvong” (Hoàng thân Sombun V.Suphanuvong) ông cứ nghĩ người ta đưa nhầm nhưng vừa đọc bức thư, ký ức ông đã hiện lên hình ảnh của ngày mặt trận Thà Khẹc chìm trong lửa đạn và người chỉ huy mặt trận Thà Khẹc, vị Hoàng thân nước Lào đã xúc động ôm lấy cậu bé liên lạc nhận làm con nuôi.

Trong thư, Hoàng thân muốn được đón ông về vùng giải phóng Sầm Nưa để sống với ông. Tuy nhiên, ngay đêm hôm đó ông Tấn đã trốn viện, về với đơn vị để tiếp tục cuộc chiến đấu cùng đồng đội.

“Thần đồng Đông Dương” cứu sống Hoàng thân Supahnuvong

Câu chuyện về mối quan hệ của ông với Hoàng thân Supahnuvong cũng rất đặc biệt: Sau khi cách mạng tháng 8 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời vợ chồng Hoàng thân Supahnuvong đang sống ở Vinh ra Hà Nội để bàn về việc liên minh Việt-Lào trong tương lai, đoàn kết chống lại sự tái chiếm của Pháp. Rời Hà Nội, gia đình Hoàng thân vào Huế để gặp Bí thư Xứ ủy kiêm Chủ nhiệm Việt Minh Trung Bộ Nguyễn Chí Thanh trước khi theo Đường 9 về lại Lào.

Hiểu được vai trò quan trọng của Hoàng thân với công cuộc kháng chiến sắp tới, Ủy ban Trung Bộ lập tức cử một trung đội tinh nhuệ hộ tống Hoàng thân Suphanuvong và đoàn tùy tùng về Lào qua ngã Đường 9-Cửa khẩu Lao Bảo về đến Sê Pôn-Mường Phìn.

Vài hôm sau, một nhóm sĩ quan khác do đồng chí Võ Nguyên Giáp dẫn đầu đã theo gặp đoàn của Hoàng thân tại Mường Phìn tiễn đoàn và cử 4 sĩ quan đặc phái là Dương Cự Tẩm, Lê Thiệu Huy, Nguyễn Trọng Thường và Hoàng Xuân Bình bên cạnh Hoàng thân.

Đầu tháng 3/1946, quân đội Anh của phe Đồng minh dưới danh nghĩa vào giải giáp quân Nhật đã giúp quân Pháp trở lại xâm lược Lào. Lúc này Hoàng thân Suphanuvong chỉ huy liên quân Lào-Việt với hơn 600 tay súng đang về Thà Khẹc để mở mặt trận mới ngăn chặn sự tấn công của Pháp. Thà Khẹc là thủ phủ tỉnh Khăm Muộn, nơi giao nhau của quốc lộ 13-tuyến đường xương sống của đất nước Lào với đường 8 chạy từ Thà Khẹc về Hà Tĩnh, nếu tình hình nguy cấp có thể theo đường 8 rút về vùng Hà Tĩnh của Việt Nam.

Quân Pháp sau khi củng cố được lực lượng đã tấn công vào các thành phố lớn. Savannakhet, thủ phủ của vùng Nam Lào bị chiếm vào ngày 18/3/1946, ba hôm sau Pháp mở chiến dịch chiếm Thà Khẹc với lực lượng huy động có cả máy bay, xe tăng và nhiều đơn vị thiện chiến vây hãm lực lượng liên quân Lào-Việt.

Sông Mekong chảy qua Thà Khẹc-nơi đã thắm máu hàng ngàn người Việt và Lào trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp -Ảnh: L.Đ.DỤC

Nhiều bà con Việt kiều là nhân chứng của ngày vỡ mặt trận Thà Khẹc cho biết đúng vào tầm đông buổi chợ, Pháp cho bốn máy bay từ sân bay Seno bay lên ném bom xuống chính giữa chợ, người chết la liệt, bà con hoảng loạn cứ thế ào xuống sông bơi sang bờ bên kia, giữa lúc đang chới với trên sông thì pháo địch câu xuống, máy bay tiếp tục ném bom, ngày 21/3/1946 ấy, sông Mekong đoạn giữa Thà Khẹc sang Nakhon Phanom là dòng sông máu, hơn 3.000 người dân vô tội đã chết khi vượt sông.

Chính Hoàng thân Suphanuvông, sau khi chỉ huy cuộc rút lui của liên quân, canô chở ông ra đến giữa sông thì bị máy bay lao đến xả đạn, sĩ quan Lê Thiệu Huy tham mưu trưởng Liên quân Lào-Việt, một trong 4 người được đồng chí Võ Nguyên Giáp cử theo Hoàng thân làm sĩ quan phụ tá đã lấy thân mình che đạn cho Hoàng thân, Lê Thiệu Huy hy sinh, Hoàng thân cũng bị thương nặng. Canô bị trúng đạn nhưng nhờ vào sự dũng cảm của những người cận vệ, Hoàng thân được đưa vào bờ và kịp thời để cấp cứu.

Lê Thiệu Huy là con trai cả của cụ Lê Thước, một bậc túc nho quê Đức Thọ (Hà Tĩnh) có công lớn trong việc xây dựng Viện Hán-Nôm. Sau này, nhiều lần về huyện Đức Thọ công tác, tôi được gặp nhiều người đồng hương của ông, biết nhiều về Lê Thiệu Huy đã nói rằng việc Lê Thiệu Huy hy sinh là một tổn thất rất lớn bởi sinh thời ông là người học giỏi nổi tiếng cả Đông Dương.

Khi hy sinh, Lê Thiệu Huy mới 25 tuổi nhưng trước đó ông đã lấy một lúc ba tấm bằng cử nhân tại Pháp-một thành tích mà trước ông chưa có ai đạt được, chính vì thế người đương thời đã gọi Lê Thiệu Huy là “Thần đồng Đông Dương”. Sự hy sinh của Lê Thiệu Huy để cứu mạng Hoàng thân Suphanuvong trên mặt trận Thà Khẹc ngày ấy là một câu chuyện đẹp về sự hy sinh, về tình hữu nghị giữa hai nước Việt-Lào.

Những đóng góp của nhà văn Trần Công Tấn cho tình hữu nghị Việt-Lào không chỉ thể hiện qua hàng chục đầu sách, ký sự, tiểu thuyết...viết và dịch cho văn học Lào-Việt. Khi Hoàng thân Suphanuvong qua đời vào năm 1995, Trần Công Tấn tuy là con nuôi nhưng ở vị trí là con trai cả của Hoàng thân nên ông là người đầu tiên và trực tiếp nhận thanh kiếm của Quốc vương theo đúng phong tục rồi sau đó chính tay ông trao lại cho người em kế (tức người con trai ruột của Hoàng thân Suphanuvong).

Một phần tro cốt của Hoàng thân sau khi hỏa thiêu được đưa về thờ trong căn nhà của ông ở TP. Hồ Chí Minh một thời gian theo đúng tập tục của người Lào rồi sau đó mang trở lại Vientian để đưa vào chùa. Trên bàn thờ của gia đình, nhà văn Trần Công Tấn hiện đang trang trọng đặt tấm hình Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp chung với Hoàng thân Suphanuvong.

Lê Đức Dục