Chuyện về một người mẹ Việt Nam anh hùng

Mẹ tên là Trần Thị Chánh. Cái tên đã làm nên con người mẹ: chính trực, khảng khái và bản lĩnh. Một người phụ nữ can trường, cầm gậy gộc đi theo cách mạng từ năm mười ba tuổi; ngoài hai mươi tuổi lấy chồng, đẻ tám người con; bốn mốt tuổi chồng chết; trong vòng một năm mất cả cha chồng và ba con... Lý lịch của Mẹ đầy những hy sinh, mất mát. Vậy nhưng, cho đến bây giờ khi gần trăm tuổi vẫn sang sảng giọng nói của người miền biển bãi ngang: “Không theo cách mạng thì theo ai?”...

Mẹ VNAH Phạm Thị Chánh (ngồi giữa) trong vòng tay của các cựu chiến binh và tác giả bài viết -Ảnh: THỤC ANH

“Mệ lấy chồng là do cha mạ sắp đặt, xong rồi cả hai cùng đi theo kháng chiến. Ông bị giặc bắt, tra khảo, đánh đập cho tới kiệt sức mới thả về, được mấy hôm thì mất. Nếu ông được Nhà nước truy tặng danh hiệu liệt sĩ và tìm được nơi chôn cất thằng con trai cả là mệ thỏa nguyện... ”, Mẹ Việt Nam anh hùng (VNAH) Trần Thị Chánh tâm sự như vậy.

Nếu kể cả lần này thì tôi được gặp Mẹ ba lần. Hai lần trước là vào dịp 27/7, khi cùng với một người chị đi thăm nom, tặng quà các Bà mẹ VNAH hiện còn sống trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Lần gặp nào cũng thấy Mẹ ăn vận đẹp đẽ, chỉnh tề, áo quần phẳng phiu, sạch sẽ; khuôn mặt, thần thái tươi tắn cho dù đã gần trăm tuổi. Tôi yêu phong thái nồng hậu, thô rám, đậm chất biển dã của Mẹ.

Tôi luôn đùa: “Nhìn mẹ chất phác, mộc mạc vậy làm nông dân thì hợp hơn, sao mẹ có thể đi buôn, đi bán được, mà còn buôn bán giỏi nữa”. Mẹ nhìn tôi cười: “Biển Triệu Lăng là bãi ngang, xã lại ít đất trồng trọt. Trên bom dưới đạn, biển dã lúc đó khó mần lắm, giặc đi càn riết, pháo giặc ngoài khơi cứ chĩa vô nên phải lanh lợi buôn bán mới có cái mà ăn, có sức mà bám làng”.

Mẹ VNAH Trần Thị Chánh (sinh năm 1926), ở thôn Ba Bốn, xã Triệu Lăng, huyện Triệu Phong. Tính tuổi ta thì sang năm Mẹ đã trăm tuổi. Tôi nói, mẹ phải sống thật khỏe để nhận áo đỏ do Chủ tịch nước tặng khi tròn trăm tuổi. Mẹ nghe rồi nhìn tôi, nhìn qua con cháu cười hiền lành, đôi mắt xa xăm. Đột nhiên, Mẹ hát cho chúng tôi nghe mấy câu: “Trên rừng xanh tràn về đồng nội/Cờ hòa bình phấp phới từ đồng nội tới rừng xanh/...Nay chừ gặp nhau đây cả mừng cả tủi/Quân và dân tíu tít bắt tay dưới cờ...”, rồi quay qua nói với tôi: “Hồi nớ giải phóng xong vui lắm!”.

Anh Định - người con trai áp út phải giải thích thay Mẹ: “Đólà năm 1954, khi vừa giải phóng Điện Biên, mạ kể với bọn tui đoạn nớ không khí hòa bình rộn ràng. Ai ngờ không được mấy thì chiến tranh trở lại”. Chiến tranh trở lại, làng biển nghèo quê Mẹ cũng như bao làng quê khác của miền Nam, luôn mơ ước ngày đất nước hòa bình, thống nhất.

Mẹ nói: “Mà để có hòa bình, thống nhất thì phải tiếp tục chiến đấu thôi!”. Bà con quê Mẹ bám biển, bám đất, bám làng, bám vào những gốc phi lao già cằn cỗi trên cát để đào hầm nuôi giấu cán bộ, chôn giấu vũ khí, lương thực. Vợ chồng Mẹ vừa chiến đấu, vừa làm cơ sở cho cách mạng suốt chín năm kháng chiến chống Pháp rồi cả mấy chục năm chống Mỹ.

Năm 1967, chồng Mẹ - ông Trần Mỹ Thạch - bị giặc bắt giam ở nhà lao Quảng Trị. Sau nhiều lần bị tra tấn dã man, chết đi sống lại tới kiệt sức, ông được thả về. Về nhà, cầm cự thêm được ít ngày thì ông mất. Mẹ Chánh bắt đầu một tay cáng đáng gia đình, nuôi cha chồng già yếu cùng đàn con và tiếp tục đóng góp công sức cho cách mạng: đào hầm, nuôi giấu cán bộ, bộ đội, cất giấu vũ khí, lương thực, đi buôn cá, buôn mắm và nắm tình hình địch... Cũng những năm tháng ấy, không ít lần Mẹ bị kẻ thù bắt vào nhà lao.

“Đánh đập bưa rồi hắn thả về nên chừ cái chân hắn yếu”, Mẹ chỉ vào đôi chân run run nhắc lại nhiều lần... Nhưng khi tôi hỏi về hai người con liệt sĩ thì Mẹ lắc đầu, thở ra: “Lâu rồi nhắc chi nữa”; “Lâu rồi, không nhớ nữa”... Anh Định lại nói thay Mẹ: “Năm 1972, tôi chín tuổi, đứa em út vừa bảy tuổi, bộ đội vận chuyển đạn pháo và lương thực vào quê tôi bằng đường biển. Mẹ cùng du kích địa phương đào hầm giấu vũ khí, lương thực ở ngoài mép biển. Sau một đợt giấu hàng xong thì gia đình tôi được thông báo cho theo tàu sơ tán ra Vĩnh Linh. Mấy chị em tôi cùng mạ tạm biệt quê hương ra Bắc nhưng lòng trĩu nặng vì ông nội già yếu quá, không theo tàu đi được, hai anh lại đang chiến đấu”.

Cha chồng của Mẹ ở lại quê được một thời gian thì mất vì trúng pháo của giặc từ biển bắn vào khi ông đang ở dưới hầm. Con trai cả của Mẹ là anh Trần Khánh Ngạch (sinh năm 1950), đi theo cách mạng cùng năm ba mình mất. Năm 1972, anh 22 tuổi, là thượng sĩ biệt động quận Triệu Phong về tăng cường làm Xã đội trưởng xã Hải Trường, huyện Hải Lăng. Anh bị thương nặng trong một trận oanh kích bằng máy bay B52 của giặc khi đang chỉ huy một cuộc họp, rồi hy sinh.

Theo bức thư tay của bà Cầu - là giao liên xã Hải Trường thời đó - anh Ngạch được chôn ở cạnh một cái miếu ở làng Trung Yên nhưng xã nào thì không rõ nên đến nay, gia đình vẫn chưa tìm được. Trước đó, người con trai thứ ba của Mẹ là anh Trần Kinh, năm 1972 mới 18 tuổi đã là thôn đội phó, chiến đấu rồi hy sinh ngay tại quê nhà. Anh Kình hy sinh trước anh Ngạch một tháng. Cũng năm đó, người con thứ hai của Mẹ mất vì bạo bệnh. Vậy là trong năm 1972, bốn cái tang ập xuống gia đình Mẹ! Nghe trong quê bắn tin ra, Mẹ bàng hoàng, tê tái định tìm đường quay trở về nhưng không thể được. Bởi từ năm 1972 trở đi, tình hình chiến sự bờ Nam sông Thạch Hãn vô cùng ác liệt. Mẹ sống giữa Vĩnh Linh bình an mà lòng dạ quặn đau...

Mẹ Chánh là người giỏi buôn bán từ thời kháng Pháp nên sau giải phóng, khi mà trong làng người dân đói quay đói quắt, phải ăn cả rễ môn thì nhà Mẹ vẫn đủ ăn, đủ mặc. Tất cả là nhờ vào tài buôn bán tháo vát của Mẹ. Đến khoảng năm 1979, 1980, Mẹ bắt đầu tìm kiếm người con trai cả. Nơi nào có miếu thờ, nơi nào có tên làng Trung Yên là Mẹ lại bươn bả đi tìm.

“Tui đi xem bói, thầy chỉ chỗ mô tui tới chỗ nấy, nhiều khi vô tận Thừa Thiên Huế. Biết là con mình chiến đấu ở quê mình thì răng mà chết tận trong đó được, nhưng vì mong muốn tìm con mà tui cứ nghe theo”. Cứ thế, cơm đùm gạo bới, có những đợt Mẹ đi hàng tuần, hàng chục ngày chỉ mong tìm ra chút xương cốt của con còn sót lại. Nhưng rồi cho tới hôm nay, sau 50 năm đất nước sạch bóng quân thù, Mẹ chấp nhận buông tay...

Lần thứ ba gặp Mẹ vào buổi chiều tháng 9/2024. Cuối Thu, nắng ươm mật, vàng ruộm. Nắng ở quê Mẹ trải dài qua những mảnh vườn đầy cát, thưa thớt cây cối, chảy tràn ra tới mép biển. Nắng là vậy nhưng hơi nóng đã bớt ngột ngạt. Năm nay, bão lũ cuồn cuộn đem thương đau về phía Bắc, quê Mẹ đang yên hàn. Mẹ từ bếp chống gậy nhúc nhắc đi lên nhà trên. Bên cạnh là đứa cháu nội hiện làm Trưởng thôn Ba Bốn của xã Triệu Lăng. Cả hai bà cháu cùng cười tươi, cho dù Mẹ nhìn tôi vừa quen, vừa lạ.

Tôi đưa cho Mẹ xem tấm hình chụp dịp tháng 7/2022. Mẹ cười phô khuôn miệng không còn răng, móm mém dễ thương như tất thảy các bà nội, bà ngoại xưa chân chất, bình dị. Bất chợt lòng tôi chùng xuống. Nụ cười ấy trở lại sau bao nhiêu biến cố, thăng trầm, sau nhiều nỗi đau đứt ruột. Mỗi khúc ruột đứt lìa là một lần lòng người mẹ đớn đau quặn thắt. Mẹ đã nhiều lần như thế trong cuộc đời mình...

Lần này gặp Mẹ, tôi thấy sức khỏe của Mẹ hơi yếu. Mỗi lần về thăm Mẹ, cho dù không báo trước, tôi thấy con trai, con gái và các cháu đều quây quần bên Mẹ. Vì có việc ở thôn nên người cháu nội vội vàng chào tôi để chạy đi. Trước khi đi, anh không quên ôm và hôn vào má nội kèm lời chào. Nhìn cách con cháu nói chuyện, âu yếm với Mẹ, tôi thấy Mẹ bây giờ thật hạnh phúc .

Gian lao cực nhọc đã đi qua trong đôi mắt đang còn rất sáng của Mẹ...

Lê Thị Khánh Hà