Cảnh báo về tình trạng ô nhiễm thuốc bảo vệ thực vật

(QT) - Vấn đề sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) một cách tùy tiện, thiếu kiến thức cũng như không được kiểm soát một cách chặt chẽ của những năm trước đây, nhất là trong thời kỳ bao cấp đã để lại một hậu quả vô cùng nặng nề. Sự tồn lưu của các hóa chất độc hại từ các loại thuốc BVTV, trong đó có rất nhiều loại bị cấm sử dụng như DDT, 666, Vonfatox… đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người cũng như tác hại to lớn đến môi trường. Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường nói chung, bảo vệ sức khỏe con người, ngay từ năm 2003, Chính phủ đã ban hành Quyết định 64/QĐ-CP về việc phê duyệt kế hoạch xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, trong đó có ô nhiễm môi trường do thuốc BVTV còn tồn đọng.

	Ông Hoàng Văn Sửu, điều phối viên dự án Chia sẻ, đơn vị tài trợ cho đề tài nghiên cứu bày tỏ: “Trong điều kiện nguồn kinh phí có hạn, dự án chỉ tạo cú hích ban đầu để góp phần giải quyết một vấn đề lớn. Đây chính là cơ sở, là điều kiện quan trọng để các cơ quan chức năng tiến hành những bước tiếp theo để mở rộng dự án giàu tính nhân văn này. Vấn đề cấp bách đặt ra hiện nay theo chúng tôi – những người trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia đề tài nghiên cứu là, không nên để người dân tiếp tục “sống chung” với những vùng đất hiểm họa này. Và nếu đã xác định là nền kho thuốc BVTV cũ thì nhất thiết phải khoanh vùng quản lý, phải đặt biển cảnh báo để người dân tránh xa hoặc không canh tác trên vùng đất đó”.

Và mới đây, ngày 21/10/2010 Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 1946/2010/QĐ-TTg về việc phê duyệt kế hoạch xử lý, phòng ngừa ô nhiễm do hóa chất BVTV tồn lưu trên cả nước, trong đó nhấn mạnh mục tiêu, từ năm 2010 đến 2015 tập trung xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường tại các điểm tồn lưu hóa chất BVTV gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng; từ năm 2016 đến 2025, tiếp tục điều tra, xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường tại các điểm còn lại. Chính phủ cũng yêu cầu các địa phương, các cơ quan chức năng cần phải tăng cường các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu các tác hại của hóa chất BVTV tồn lưu cho con người, môi trường và cộng đồng. Thực trạng trên cho thấy, việc điều tra, đánh giá dư lượng thuốc BVTV tồn lưu trên phạm vi cả nước nói chung cũng như ở Quảng Trị nói riêng là hết sức cấp bách và rất cần thiết, tạo cơ sở khoa học và pháp lý để đề xuất biện pháp xử lý thích hợp, bảo vệ sức khỏe con người, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đó, được sự hỗ trợ của Ban quản lý Chương trình Chia sẻ thuộc Cơ quan Hợp tác và Phát triển Thụy Điển, mới đây, Trung tâm Quan trắc và kỹ thuật môi trường thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường Quảng Trị đã hợp tác với các địa phương, cơ quan chức năng thực hiện đề tài “Điều tra, đánh giá dư lượng thuốc BVTV còn tồn đọng cấm sử dụng và hiện trạng sử dụng thuốc BVTV trong sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Gio Linh nhằm đề xuất một số giải pháp kiểm soát và xử lý ô nhiễm”. Đây là bước đi đầu tiên để nhận diện một thực tế đã từ lâu không bị lãng quên nhưng vì “cái khó đã bó cái khôn” mà chúng ta đành chấp nhận sống chung với ô nhiễm. Trên cơ sở thu thập các số liệu điều tra, đánh giá, lấy mẫu phân tích tại các khu vực bị ô nhiễm thuốc BVTV còn tồn đọng bằng nhiều phương pháp khoa học và thực tiễn, các tác giả đề tài nghiên cứu đã phác họa được bức tranh hiện trạng ô nhiễm thuốc BVTV trên địa bàn huyện Gio Linh. Việc tiếp cận nghiên cứu và phân tích các điểm lưu giữ thuốc BVTV của các HTX nông nghiệp trên địa bàn huyện Gio Linh tồn tại từ những năm 1978 đến năm 2003 đã đưa đến những kết quả đáng quan ngại: Không chỉ trung tâm cụm kho của toàn huyện tại thôn Thượng Mỹ (nay là Lại An), xã Gio Mỹ mà tại 25 điểm kho của các HTX đều tồn trữ dư lượng thuốc BVTV đều thuộc nhóm tồn trữ khó kiểm soát và cần phải xử lý. Nghiên cứu tại các điểm bị ô nhiễm thuốc BVTV tập trung (kho thuốc của các HTX), sau khi điều tra khảo sát, nhóm thực hiện đề tài đã lấy 30 mẫu phân tích, trong đó có 15 mẫu nước ngầm, 5 mẫu nước mặt, 10 mẫu đất để phân tích hàm lượng thuốc BVTV nhóm Chlo hữu cơ. Kết quả phân tích cho thấy, không phát hiện dư lượng thuốc BVTV còn tồn đọng trong nước mặt, nước ngầm tại các vị trí gần kho thuốc hay trong đồng ruộng do đã qua thời gian dài, lượng thuốc BVTV đã bị phân hủy hay pha loãng ra môi trường. Riêng kết quả phân tích dư lượng thuốc BVTV nhóm Chlo hữu cơ tồn đọng trong đất tại các kho chứa so sánh với Quy chuẩn Việt Nam 15:2008/BTNMT (Quy chuẩn kỹ thuật - QCVN quốc gia về dư lượng hóa chất BVTV trong đất) cho thấy hàm lượng DDT, 666 tại các kho này đều vượt quy chuẩn cho phép từ 5,8 đến 315.000 lần! Cụ thể: Tại kho thuốc BVTV xã Hải Thái, kết quả phân tích mẫu đất nền kho thuốc thuộc lô cao su của ông Phạm Quang Diễn, thôn Phú Ân cho thấy hàm lượng 666 vượt QCVN 34,6 lần, hàm lượng DDT vượt QCVN 435,4 lần. Ông Diễn cho biết, năm 2003, khi ông trồng cao su đã phá hủy hoàn toàn và san ủi nhà kho, hàng tấn thuốc BVTV các loại trong kho đã bị ủi xuống vùng đất trũng phía nam khe Phú Ân. Quá trình san ủi đã làm rách, vỡ các bao chứa thuốc nên một lượng không nhỏ các hóa chất cực kỳ độc hại đã lan tràn ra xung quanh, kể cả đổ thẳng xuống khe. Lượng thuốc lớn này đã làm ô nhiễm một vùng rộng lớn trên diện tích khoảng 1000 m2 và có thể nói đây là một điểm nóng về ô nhiễm thuốc BVTV ở Gio Linh. Còn nền kho thuốc BVTV xã Gio Sơn hiện nằm ngay trong khuôn viên trường mẫu giáo Gio Sơn, kết quả phân tích đất cho thấy, hàm lượng DDT vượt QCVN 57,6 lần. Nền kho HTX Linh Hà, cạnh hàng rào Trường tiểu học Gio Châu (xóm Chồi, thôn Hà Trung) hàm lượng DDT vượt QCVN 9,5 lần. Nền kho HTX Đông Hòa, Gio Hòa, cách nhà ông Phan Hữu Tuấn khoảng 2 mét về phía đông có hàm lượng DDT vượt QCVN 26 lần, theo chủ nhân hiện sinh sống tại đây cho biết, khi thời tiết thay đổi mùi thuốc sâu vẫn còn bốc lên nồng nặc. Đặc biệt kho thuốc BVTV cũ của Nông trường Dốc Miếu trước đây hiện nay nằm trong vườn nhà ông Nguyễn Văn Bình thôn Tân Lịch, Gio Bình với nhiều loại thuốc cực độc như DDT bột, 666, Vonfatox, Dipterex… qua phân tích đất nền kho đã đưa ra kết quả hàm lượng DDT tại đây vượt QCVN 315.000 lần! Theo nhiều người dân địa phương hiện đang cư trú tại đây, những lúc thời tiết thay đổi mùi thuốc BVTV bốc lên nặng nề, tình trạng sức khỏe của người dân xung quanh nền kho có nhiều dấu hiệu bất thường... Tuy chỉ là bước khởi động ban đầu nhưng đề tài nghiên cứu trên đã gióng lên một hồi chuông cấp báo về tình trạng ô nhiễm thuốc BVTV đang tồn tại hiện nay trên địa bàn tỉnh. Không chỉ nâng cao nhận thức cho người dân và các nhà quản lý về ô nhiễm hóa chất tồn dư từ thuốc BVTV, thực tế những kết quả nghiên cứu này đòi hỏi các nhà quản lý, các địa phương cần phải nhanh chóng có hành động cụ thể để giảm thiểu những tác hại do ô nhiễm thuốc BVTV đối với con người, mà trước hết là cần phải có giải pháp di dời ngay những ngôi trường, nhà trẻ, mẫu giáo, nhà dân, trạm y tế được xây dựng trên nền đất ẩn chứa nguy cơ này. Ông Hoàng Văn Sửu, điều phối viên dự án Chia sẻ, đơn vị tài trợ cho đề tài nghiên cứu bày tỏ: “Trong điều kiện nguồn kinh phí có hạn, dự án chỉ tạo cú hích ban đầu để góp phần giải quyết một vấn đề lớn. Đây chính là cơ sở, là điều kiện quan trọng để các cơ quan chức năng tiến hành những bước tiếp theo để mở rộng dự án giàu tính nhân văn này. Vấn đề cấp bách đặt ra hiện nay theo chúng tôi – những người trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia đề tài nghiên cứu là, không nên để người dân tiếp tục “sống chung” với những vùng đất hiểm họa này. Và nếu đã xác định là nền kho thuốc BVTV cũ thì nhất thiết phải khoanh vùng quản lý, phải đặt biển cảnh báo để người dân tránh xa hoặc không canh tác trên vùng đất đó”. HOÀNG ĐỨC