Cần đẩy mạnh việc tái canh cây cà phê ở Hướng Hóa

(QT) - Cây cà phê được xem là một trong những cây trồng chủ lực ở huyện miền núi Hướng Hóa (Quảng Trị), với diện tích trên 4.700 ha, chủ yếu là giống cà phê cartimor, trong đó hơn 4.000 ha đã cho thu hoạch, bình quân mỗi năm toàn huyện đạt sản lượng trên 50.000 tấn quả tươi, với giá bình quân 10.000 đồng/kg, giá trị hàng hóa do cây cà phê mang lại mỗi năm trên 500 tỷ đồng. Cây cà phê không chỉ góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu xóa đói giảm nghèo mà thực tế đã đưa nhiều hộ gia đình, trong đó có không ít gia đình đồng bào dân tộc ít người vươn lên trở thành giàu có. Nhưng hiện nay trên hai phần ba diện tích cà phê ở Hướng Hóa đã già cỗi, thoái hóa, năng suất thấp, bệnh chết rục phổ biến. Tại xã Hướng Phùng, nơi được xem là thủ phủ của cây cà phê Hướng Hóa, trong số gần 1.600 ha thì có đến hơn 700 ha cây có tuổi thọ từ 10 năm trở lên, có những vườn cây đã trên 15 tuổi nhưng vẫn tồn tại.

Nhiều vườn cà phê cartimor ở Hướng Phùng đã già cỗi cần được đầu tư tái canh.

Vùng sân bay Tà Cơn, thị trấn Khe Sanh, Hướng Tân, Hướng Linh diện tích cà phê già cỗi chiếm tỷ lệ rất cao, không dưới 50%. Kết quả nghiên cứu của các nhà chuyên môn cho thấy, có 3 nguyên nhân dẫn đến tình trạng vườn cà phê già cỗi là: trồng trên đất không phù hợp, giống cây trồng và đầu tư không đảm bảo quy trình, quy định. Thực tế, có đến 50% số hộ hoàn toàn không bón phân hữu cơ, phân vi sinh mà chỉ tập trung bón phân hóa học, mà tỷ lệ phân vô cơ còn cao hơn so với quy trình khuyến cáo từ 10-23%, việc sử dụng thuốc trừ sâu cũng hết sức tùy tiện. Đó là chưa nói tình trạng thâm canh vắt kiệt đất đã làm cho vườn cà phê xuống cấp nhanh, sâu bệnh gia tăng, chi phí và giá thành tăng vọt, mức độ rủi ro cũng lớn hơn khi mất mùa hoặc giá cà phê xuống thấp. Do đó, các nhà chuyên môn nhận định, nếu không “tái canh” thì chỉ 5-10 năm nữa, cây cà phê ở Hướng Hóa sẽ rơi vào thảm họa khó cứu vãn! Thực tế đã cho thấy, tình trạng già cỗi đã tác động rất lớn đến năng suất và sản lượng của cà phê trên cùng một diện tích. Theo chị Nguyễn Thị Lành ở thị trấn Khe Sanh, cùng điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng nhưng cây cà phê dưới 10 tuổi cho năng suất bình quân 12 đến 15 tấn quả tươi/ha, trong khi đó trên độ tuổi ấy năng suất đã giảm hơn 1/3, chỉ còn 7 đến 8 tấn, cây càng già năng suất càng giảm. Nhược điểm lớn nhất của cây cà phê lâu năm là rất nhạy cảm với thời tiết, khí hậu thay đổi thất thường, chỉ cần nắng hạn là dễ “đưng” nụ, khi mưa xuống tỷ lệ bung hoa rất thấp, đó là chưa nói cây già còn dễ mắc bệnh rụng lá, bệnh rỉ sắt, suất đầu tư thâm canh cũng đòi hỏi lớn hơn cây cà phê còn trẻ. Còn nhớ mấy năm trước, nhiều người trồng cà phê ở Hướng Hóa hết sức hốt hoảng khi thấy vườn cà phê mắc “bệnh lạ”, rụng lá, rụng quả rồi chết khô, đến khi các nhà chuyên môn vào cuộc mới kết luận rằng, chẳng có “bệnh lạ” nào ở đây cả, do cà phê trồng đã quá lâu mà lại thiếu thức ăn nên cây không chết mới là “lạ”! Để giúp người trồng cà phê cải tạo chất lượng vườn cây, ổn định năng suất và sản lượng, ba năm qua, huyện Hướng Hóa đã triển khai chương trình tái canh cây cà phê trên địa bàn theo kiểu cuốn chiếu, vùng canh tác nào, hộ nông dân nào có diện tích già cỗi nhiều được ưu tiên tái canh trước. Vấn đề được quan tâm hàng đầu là phải thay đổi giống khi thực hiện tái canh. Qua nhiều năm khai thác, hiện nay phần lớn cây cà phê ở Hướng Hóa đều đã bị thoái hóa, biến đổi chất lượng, vì vậy việc chọn giống cà phê thích hợp, có năng suất và chất lượng tốt để thay thế giống cartimor già cỗi không phải là điều đơn giản. Thông qua Viện Khoa học nông – lâm nghiệp Tây Nguyên, huyện đã lựa chọn được một số giống cà phê mới rất hiệu quả để nông dân thay thế. Dù chỉ hỗ trợ 50% tiền giống, mà mỗi năm huyện cũng phải bỏ ra gần 1 tỷ đồng để người dân tái canh lại cây cà phê, nhờ đó sau ba năm toàn huyện đã có hơn 600 ha cà phê trên địa bàn được trồng mới, chủ yếu là giống cartimor được xác nhận từ các trung tâm giống có chất lượng ở Tây Nguyên cung cấp. Theo Hiệp hội cà phê- ca cao Việt Nam, để ổn định sản lượng cà phê xuất khẩu, không thể một lúc tái canh toàn bộ diện tích cà phê đã già cỗi được, mà phải làm dần theo kiểu cuốn chiếu nhưng tỷ lệ ít nhất cũng phải đạt 20%/năm, vì đạt được tỷ lệ đó mới đảm bảo ổn định được thị trường xuất khẩu và không bị “sốc” giá. Mặt khác, với tỷ lệ đó người trồng cà phê có thể chịu đựng được để dồn vốn đầu tư trồng mới. Tại huyện Hướng Hóa, diện tích cây cà phê đã già cỗi là khá lớn, theo số liệu thống kê của Phòng nông nghiệp huyện, ít nhất cũng có 3.000 ha cà phê đã bước qua 10 năm tuổi, trong đó có nhiều vườn cây phải nhanh chóng được tái canh nếu không sẽ chết già chứ chưa nói giảm năng suất và sản lượng. Tuy nhiên vấn đề đặt ra hiện nay vẫn là vốn đầu tư, qua nhiều năm xuống giá, hoặc đứng ở mức thấp, người trồng cà phê mới gượng dậy được hai năm nay nhờ giá có nhích lên, nhưng như nhiều người cho biết thu nhập từ cà phê cũng chỉ đủ trang trải và trả nợ ngân hàng từ nhiều năm qua, do đó việc đầu tư để tái canh cây cà phê là điều không dễ. Anh Lê Ngọc Thế ở Phùng Lâm, Hướng Phùng cho rằng: “Tái canh cũng có nghĩa là trồng mới, mà còn khó hơn vì phải cải tạo đất, đầu tư giống mới rất đắt, nên dù biết để cà phê già cỗi là lợi bất cập hại nhưng đôi khi đành chịu vì lực bất tòng tâm”. Theo thời giá hiện nay, để trồng mới 1 ha cà phê phải đầu tư từ 40 đến 60 triệu đồng, trong khi đó nếu đầu tư chăm sóc tốt phải ba năm sau mới có thu hoạch, do đó việc tái canh cây cà phê là không hề đơn giản đối với nhiều người. Vì vậy dù đã cố gắng rất lớn nhưng sau ba năm huyện Hướng Hóa cũng chỉ tái canh được 600 ha, có thể nói đây là một quá trình chuyển đổi đầy khó nhọc, mà với tốc độ đó thì vấn đề năng suất và sản lượng giảm sút trong những năm tới là điều không khó để nhìn thấy trước. Để đẩy nhanh tốc độ tái canh cây cà phê so với hiện nay sẽ rất khó nếu chỉ để huyện Hướng Hóa và người trồng cà phê đơn độc “vượt cạn”. Nên chăng, tỉnh cần có sự hỗ trợ bằng những chính sách đặc thù như đã hỗ trợ người trồng cao su trước đây để tiếp thêm nguồn lực cho người trồng cà phê vượt qua giai đoạn khó khăn này. Mặt khác cần phải có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp có tiềm lực hợp tác với người dân theo hướng thành lập các công ty cổ phần trồng và chế biến cà phê để cà phê Hướng Hóa ngày càng khẳng định được thương hiệu, không chết già, phát triển manh mún và tồn tại theo kiểu mạnh ai nấy làm như hiện nay. Bài, ảnh: HOÀNG ĐỨC