Xuôi sông ngắm cầu…

(QT) - Ngày xưa, dòng sông chia ra đôi bờ như sự phân ly thì cây cầu nối hai bờ sông chính là biểu tượng của sự gắn kết. Giờ đây, từ thượng nguồn sông Bến Hải ra tới Cửa Tùng-nơi dòng sông gặp biển, không chỉ là một cây cầu như 60 năm trước mà có gần chục cây cầu khác, mỗi cây cầu đều chứa một câu chuyện, ấp ủ riêng một khát vọng và nói cùng chúng ta những thông điệp của cuộc sống hòa bình! Đã hẹn trước với Tương, một chàng trai làm nghề chài lưới trên sông Bến Hải, nhà sát cạnh chân cầu, một ngày tháng 7 tôi thuê chiếc thuyền của Tương để làm một chuyến lên thượng nguồn con sông, rồi từ đó thả trôi về chân sóng Cửa Tùng, theo con sông từ nguồn ra bể. Đó là dạo mùa hè, dịp kỷ niệm 60 năm ngày ký Hiệp định Giơ-ne-vơ. Sáu mươi năm, đấy là thời gian tròn một vòng hoa giáp của đời người. Nhưng đời sông thì mải miết đến vô cùng. Với con sông nhỏ này, không chỉ vô cùng trong chiều kích thời gian mà còn chảy miệt mài trên những dòng sử Việt.

Chiếc cầu Hiền Lương đã đi vào lịch sử

Từ bên kia bờ Bắc thôn Hiền Lương, Tương cho chiếc thuyền nhỏ chạy máy Koler sang chân trụ cầu ở bờ Nam đón tôi lên thuyền. Con thuyền này cũng nhỏ y như những con thuyền nan 60 năm trước. Mất chưa đầy hai phút để chiếc thuyền từ bờ Bắc sang bờ Nam. Cũng quãng sông ấy, những năm chiến tranh, nhà thơ Thanh Hải đã cảm khái: “ Cách nhau chỉ một mái chèo/Mà đi trăm núi vạn đèo tới đây ”. Không chỉ trăm núi vạn đèo, đó là cả 21 năm dài đằng đẵng (1954-1975) với bao nhiêu nước mắt, máu xương, chia ly và bi tráng. Cây cầu đầu tiên ở phía thượng nguồn sông Bến Hải nằm cạnh một “địa chỉ đỏ”: Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Trường Sơn, đấy là cầu Bến Tắt. Ngày chiến tranh, phía thượng nguồn dòng sông rất hẹp, dù lịch sử cắt chia bên này bên kia nhưng chỉ vài bước chân là đã lội qua sông. Ngầm Bến Tắt là một điểm vượt sông vô cùng quan trọng ở đầu nguồn của đường dây 559, sau này là tuyến vận tải chiến lược của đường mòn Hồ Chí Minh. Sau Hiệp định Paris 1973, Quảng Trị được giải phóng, để phục vụ khẩn thiết cho chiến trường miền Nam, một cây cầu treo được công binh Binh đoàn Trường Sơn thi công khẩn cấp với chiều dài hơn 50 m, rộng 6 m, suốt từ cuối năm 1973 cho đến đầu năm 1975, góp phần đưa hàng vạn tấn vũ khí, cơ động lực lượng quân đội vào chiến trường tham gia chiến dịch. Ngay sau ngày thống nhất đất nước, Bộ Tư lệnh bộ đội Trường Sơn đã tìm một vùng đất cho những liệt sĩ của binh đoàn quần tụ về yên nghỉ, tướng Đồng Sĩ Nguyên và những lãnh đạo của Binh đoàn đã khéo chọn ngay vùng đất đầu nguồn con sông Bến Hải cạnh cầu treo Bến Tắt để lập nên nghĩa trang liệt sĩ quốc gia này. Và cầu treo Bến Tắt, chiếc cầu đầu tiên phía thượng nguồn sông Bến Hải được nằm cạnh di tích nghĩa trang Trường Sơn. Khi đường Hồ Chí Minh được xây dựng mới, thêm một cây cầu bê tông mới, to đẹp và bề thế chạy song song cạnh cây cầu treo cũ nay đã thành di tích lịch sử. Năm 2005, trong cơn lũ lớn, cầu treo lịch sử Bến Tắt bị nước cuốn trôi, nhưng hai năm trước, hồi tháng 7/2012, cây cầu treo di tích đã được phục chế. Từ trên những ngọn đồi phía nguồn sông, linh hồn của hơn một vạn người lính trẻ trong nghĩa trang này, mỗi ngày sẽ nhìn xuống con nước của dòng sông Bến Hải xuôi ra biển.

Còn chờ gì nữa, sao bạn không thử làm một “tour” xuôi Bến Hải từ nguồn ra bể? Không chỉ ngắm cầu, ngắm sông và cảm khái cùng lịch sử, bạn có thể mang theo một bếp than hồng trên mui thuyền và tôm cá tươi rói trên dòng sông sẽ mang thêm hương vị quê nhà cho chuyến rong ruổi …

Từ phía cầu treo Bến Tắt, xuôi theo dòng Bến Hải đổ về phía cuối nguồn sẽ gặp thêm nhiều chiếc cầu nữa. Thuyền chui qua gầm chiếc cầu đường sắt Tiên An vừa được nâng cấp, nổi bật màu sơn trắng xanh dịu dàng trong nắng sớm. Ít ai biết, cầu đường sắt này cũng có một số phận bi tráng như cây cầu Hiền Lương trên quốc lộ 1. Cầu cũng nối đôi bờ của xã Vĩnh Sơn (Vĩnh Linh) và Trung Sơn (Gio Linh). Những năm kháng chiến chống Pháp, cây cầu bị du kích đặt mìn giật sập tiêu thổ kháng chiến. Sau 1954, những người dân đều khấp khởi mừng chỉ hai năm nữa (1956) tổng tuyển cử, cầu đường sắt sẽ được xây mới, nối liền tuyến xe lửa Bắc-Nam. Vậy mà thay vì 2 năm, phải hơn 20 năm sau, cây cầu đường sắt này mới nối nhịp trở lại. Xuôi từ cầu đường sắt Tiên An chỉ hơn một cây số về phía hạ lưu, một công trường mới đang rộn ràng thi công cầu Hiền Lương 2. Từ đây, một tuyến đường mới chạy thẳng vào tận Dốc Miếu và nối dài ra tận phía ngoài Hồ Xá. Chiếc thuyền máy cứ mải miết đưa chúng tôi đi trên con sông lịch sử trong một buổi sáng quá đỗi bình yên nhưng những câu chuyện của ký ức đôi bờ lại vô cùng vang động. Trong lúc chờ cây cầu Hiền Lương 2 hoàn thành với những nhịp bê tông vững chắc và một tuyến đường bề thế thì cách đó không xa là một chiếc cầu phao qua sông do chính những người nông dân Vĩnh Linh tự bắc từ mấy năm trước. Những năm chiến tranh, ngay bến sông này có bà mẹ Duyến chèo đò, chính hình ảnh của bà mẹ Vĩnh Linh suốt bao nhiêu năm thầm lặng với con thuyền nhỏ bí mật đưa cán bộ chiến sĩ qua qua, về về giữa hai bờ để hoạt động đã khiến nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, sau này trong những trang bút ký tài hoa của ông luôn có một hình tượng đầy ám ảnh về những bà mẹ nghèo nước Việt đã “ đưa đất nước qua sông trên những chiếc thuyền nan ”. Với những người đã thấm thía nỗi chia cắt, niềm vui với mỗi cây cầu bắc qua con sông quê hương dường như lớn gấp đôi so với nơi khác. Cũng vì sinh ra bên dòng sông với định mệnh phân ly của lịch sử nên khát vọng bắc những nhịp cầu của những nông dân bên bờ Bến Hải này luôn thao thức trong họ. Cũng những nông dân Vĩnh Linh này, trong một lần vào vùng ngã ba Bảng Lãng, thượng nguồn sông Hương (Thừa Thiên Huế) thấy dân nơi đây vẫn lụy đò mỗi bận qua sông đã quyết định đầu tư xây dựng một chiếc cầu phao ngay trên nhánh Tả Trạch, thượng nguồn sông Hương vừa khánh thành năm ngoái. Sau chiếc cầu phao, thuyền đưa chúng tôi xuôi về cầu Hiền Lương. Từ giữa dòng sông, nhìn về phía chiếc cầu trên Quốc lộ 1 đang rộn ràng những chuyến xe trên đường thiên lý Bắc Nam vun vút ngược xuôi. Những đồng tôm ở Vĩnh Thành lấp lóa nắng bên bờ Bắc và tre trúc khói sương phía bờ Nam với những Xuân Hòa, Xuân Mỵ, Bạch Lộc…, giữa khoáng đạt trời nước, chớm nghe vị mặn trong gió đã thấy cầu Cửa Tùng - cửa sông Bến Hải hiện ra trước mắt, ở đó có những ngôi làng đẹp như tranh vẽ, đẹp như chưa hề có cuộc chiến tranh khốc liệt đã ngang qua đây. Ngày xưa, dòng sông chia ra đôi bờ như sự phân ly thì cây cầu nối hai bờ sông chính là biểu tượng của sự gắn kết. Giờ đây, từ thượng nguồn sông Bến Hải ra tới Cửa Tùng-nơi dòng sông gặp biển, không chỉ là một cây cầu như 60 năm trước mà có gần chục cây cầu khác, mỗi cây cầu đều chứa một câu chuyện, ấp ủ riêng một khát vọng và nói cùng chúng ta những thông điệp của cuộc sống hòa bình! Còn chờ gì nữa, sao bạn không thử làm một “tour” xuôi Bến Hải từ nguồn ra bể? Không chỉ ngắm cầu, ngắm sông và cảm khái cùng lịch sử, bạn có thể mang theo một bếp than hồng trên mui thuyền và tôm cá tươi rói trên dòng sông sẽ mang thêm hương vị quê nhà cho chuyến rong ruổi … Bài, ảnh: LÊ ĐỨC DỤC