Nguồn thuốc nam không phải là vô tận

(QT) - Theo cách nghĩ thông thường của nhiều người thì thuốc nam chỉ là những cây cỏ thường thấy trong thiên nhiên ở Việt Nam, mà đã là cây cỏ thiên nhiên thì dồi dào, phong phú vô cùng. Thế nhưng chỉ cần một vài lần chứng kiến nạn phá rừng, nạn cháy rừng khủng khiếp trên truyền hình thì chắc ai ai cũng phải giật mình khi nhận ra rằng, nguồn thuốc nam không phải là vô tận! Qua nhiều trải nghiệm, thấy rõ mặt trái của tân dược, càng ngày con người càng có nhu cầu lớn hơn về thuốc nam nhờ những ưu điểm vốn có lâu đời của nó. Không mấy chương trình quảng cáo phát vào “giờ vàng” của truyền hình không nói đến công dụng to lớn của các chế phẩm có nguồn gốc thảo mộc. Dạo quanh các chợ, dù ở miền ngược hay miền xuôi ta đều thấy chợ nào cũng có bày la liệt các loại lá, hoa quả và rễ cây được quảng cáo có tác dụng chữa bệnh, nhiều khi được (hay bị) đồn thổi một cách quá đáng mà vẫn có vô số người tin để mua với số lượng lớn với giá không rẻ chút nào.

Hoạt động khám chữa bệnh tại Trung tâm thừa kế ứng dụng YDHCT. Ảnh: T.L

Cách đây mươi năm về trước, khi đi xa, để làm quà cho người thân và bạn bè, người ta rất chú trọng đến các đặc sản thuần túy thực phẩm như hồ tiêu Quảng Trị, kẹo mè xửng Huế, cà phê Tây Nguyên... Nay thì tất cả đã gần như bảo hòa, nơi nào cũng có các đặc sản ấy nhờ giao thông ngày càng phát triển. Bây giờ làm quà ai cũng chỉ muốn chọn các loại thảo dược hay thực phẩm chức năng, vì sức khỏe quý nhất, người được tặng quà chắc chắn sẽ rất quý, rất mừng. Tại các quầy giao dịch ở bưu điện, ta cũng thường thấy các loại thảo dược được gửi đi, nhận về với số lượng khá lớn. Nói như thế để thấy rằng nhu cầu về thuốc nam không ngừng tăng lên ở mọi lúc, mọi nơi. Và một câu hỏi lớn cần đặt ra là liệu nguồn cung có được cân bằng mãi theo quy luật? Tỉnh Quảng Trị có diện tích 4.600km2, hai phần ba diện tích đó là rừng núi và gò đồi, thế giới sinh vật ở đây cũng khá phong phú. Theo kết quả điều tra khảo sát của Hội Đông y Quảng Trị, trong danh mục 60 cây thuốc thiết yếu thường dùng cần có ở các cơ sở y tế do Bộ Y tế quy định, thì ở Quảng Trị đã có tới 57 cây. Có những cây tuy nằm ngoài danh mục kể trên nhưng lại là đặc sản của Quảng Trị được lưu hành rộng rãi trong cả nước như chè vằng, kim tiền thảo, nhân trần... Điều cần nói ở đây là các con số đó mới chỉ nói lên tính đa dạng của hệ sinh thái thực vật, còn trữ lượng, tiềm năng cụ thể ra sao vẫn chưa thể xác định được. Có một thực tế đáng quan tâm là hệ sinh thái đó đang ngày càng bị mất cân bằng nghiêm trọng do chính con người gây ra và chưa biết đến khi nào mới chấm dứt. Trong cơ chế thị trường, việc khai thác các nguồn lợi tự nhiên như thuốc nam ngày càng vượt ra ngoài tầm kiểm soát của các cơ quan chức năng. Nạn khai thác bừa bãi, vô tổ chức đang ngày càng quy mô và thật đáng báo động. Với những cây thuốc có giá trị xuất khẩu như kim tiền thảo, ba kích, quế... thì nguy cơ cạn kiệt còn lớn hơn nhiều. Đã có không ít tổ chức và cá nhân sớm nhận ra nguy cơ này và có kế hoạch nuôi trồng thuốc nam để duy trì nguồn giống nhưng không phải phương án nào cũng khả thi. Ở thành thị thì ngày càng gặp khó khăn về đất đai, nhiều cây thuốc tự nhiên có giá trị như cỏ mực, bồ công anh, cỏ xước... nay không còn chỗ để mọc vì phần lớn sân đường đều đã được đổ bê tông hay lát gạch. Ở nông thôn thì thuốc trừ cỏ cộng với tốc độ đô thị hóa tăng nhanh cũng làm cho không ít cây trồng bị mất giống. Chẳng nói đâu xa, trước khi trở thành tỉnh lỵ, vùng ven thành phố Đông Hà còn um tùm cây cối, trong đó có không ít cây thuốc quý như huy thiêm, hoặc hương, dâu tằm... nay thì các giống đó đều biến mất. Một số vườn thuốc nam của tập thể tuy có duy trì được nhưng chủ yếu chỉ để chụp ảnh, quay phim báo cáo thành tích, không dám phổ biến ra ngoài. Với những vị thuốc nam có nguồn gốc động vật như mật gấu, nhung hươu, yếm rùa, vảy tê tê, tổ bọ ngựa... thì nguy cơ cạn kiệt còn đáng quan ngại hơn nhiều bởi nạn săn bắt bừa bãi, bất chấp pháp luật của một số người dân. Riêng với vị thuốc tang phiêu tiêu là tổ bị ngựa trên cây dâu, chỉ thu hái được một mùa, vì không có bọ ngựa con nở ra để tiếp tục duy trì nòi giống nữa nên càng ngày càng trở nên cực kỳ quý hiếm mà vẫn chưa tìm ra vị thuốc nào thay thế hữu hiệu. Cũng chưa thấy một mô hình nuôi bọ ngựa nào dù mỗi cân tổ bọ ngựa trị giá hơn một triệu đồng và nhu cầu rất lớn. Từ thực trạng trên, chúng tôi tha thiết đề nghị chính quyền và các cơ quan chức năng sớm nghiên cứu đề ra các biện pháp khả thi nhằm duy trì và phát triển nguồn thuốc nam; cần tuyên truyền sâu rộng hơn nữa để mọi người thấy rõ lợi ích to lớn của việc dùng thuốc nam nhưng không thể coi nguồn thuốc nam là vô tận. Về phía người tiêu dùng cũng cần có sự hợp tác tích cực với các ngành chức năng, không nên vì lợi ích cá nhân mà quên đi lợi ích lâu dài của cộng đồng. Lương y VƯƠNG THỪA ÂN