Rào cản kỹ thuật trong thương mại và các giải pháp của Quảng Trị

NGUYỄN VĂN HÙNG Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Trị Theo Quyết định số: 39/2006/QĐ-UBND ngày 6/4/2006, cơ quan thông báo và điểm hỏi đáp của tỉnh Quảng Trị về hàng rào kỹ thuật trong thương mại (TBT-Agreement on Technical Bariers to Trade, gọi tắt là Hiệp định TBT) được đặt tại Chi cục Tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Trị. Sau một thời gian đi vào hoạt động, có thể khẳng định rằng, việc thực thi cam kết đối với Hiệp định TBT được triển khai nghiêm túc và có bài bản. Bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn nhiều hạn chế, do đó cần nhìn lại một số hoạt động của mạng lưới TBT tại Quảng Trị trong thời gian qua và tìm những giải pháp để khắc phục khó khăn, phát triển hiệu quả hơn trong thời gian tới. Rào cản kỹ thuật trong thương mại là những biện pháp kỹ thuật cần thiết để bảo vệ người tiêu dùng trong nước, lợi ích quốc gia, bảo hộ sản xuất trong nước, song có thể gây trở ngại cho thương mại quốc tế do việc đưa ra những quy định quá mức cần thiết hoặc không phù hợp với các định chế của Hiệp định TBT. Hiệp định về hàng rào kỹ thuật trong thương mại của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) được xây dựng và thực hiện nhằm mục đích: thúc đẩy các mục tiêu của Hiệp định chung về thương mại và thuế quan (GATT); thừa nhận tầm quan trọng của tiêu chuẩn quốc tế và các hệ thống quốc tế về đánh giá sự phù hợp (hợp chuẩn) trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất và kinh doanh thương mại; đảm bảo các tiêu chuẩn, quy định kỹ thuật và các quy trình đánh giá sự phù hợp không gây ra các trở ngại cho thương mại quốc tế; đồng thời không ngăn cản các nước áp dụng các biện pháp cần thiết để đảm bảo chất lượng hàng xuất khẩu, bảo vệ sức khoẻ, an toàn cuộc sống của con người, động vật, thực vật, bảo vệ môi trường, chống gian lận thương mại, đảm bảo an ninh quốc gia.

Chế biến ván ghép thanh xuất khẩu tại Đông Hà - Ảnh: HVA

Hàng rào kỹ thuật được thể hiện dưới các hình thức sau: Tiêu chuẩn: Văn bản tự nguyện áp dụng, đề cập đặc tính của hàng hoá, phương pháp sản xuất, bao gói ghi nhãn, vận chuyển, bảo quản hàng hoá. Văn bản pháp quy kỹ thuật: Văn bản với nội dung kỹ thuật tương tự như tiêu chuẩn nhưng mang tính pháp lý, quản lý, buộc phải thực hiện. Quy trình đánh giá sự phù hợp: Quy trình xác định xem các yêu cầu của tiêu chuẩn, văn bản pháp quy kỹ thuật có được thực hiện hay không. Nguyên tắc xây dựng, ban hành và áp dụng các văn bản pháp quy kỹ thuật, tiêu chuẩn và quy trình đánh giá sự phù hợp là không gây trở ngại cho thương mại, không phân biệt đối xử, minh bạch hóa, khách quan, khoa học và hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế. Trong thực thi Hiệp định TBT, doanh nghiệp (DN) là đối tượng chịu sự tác động của Hiệp định này, nhưng đồng thời DN cũng có thể chủ động tham gia vào quá trình hình thành và xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và quy trình đánh giá sự phù hợp. Do đó, các DN Việt Nam cần chủ động thực thi Hiệp định TBT, đồng thời vượt qua các rào cản kỹ thuật để nâng cao năng lực cạnh tranh của mình trong thời kỳ hội nhập quốc tế. Tính minh bạch hóa trong thực thi Hiệp định TBT thực sự tạo thuận lợi cho các DN Việt Nam chủ động trong các hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, kịp thời điều chỉnh hoặc dự báo trong các hoạt động nghiên cứu triển khai phát triển và tạo ra các sản phẩm hàng hóa phù hợp với yêu cầu của thị trường. Tuy nhiên, hiện nay có một thực tế là các DN, đặc biệt là các DN vừa và nhỏ chưa thực sự quan tâm hoặc còn lúng túng trong việc áp dụng tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Nhiều DN nhỏ không biết phải áp dụng tiêu chuẩn gì cho phù hợp và sản phẩm của mình khi đưa ra thị trường có đạt tiêu chuẩn và đáp ứng nhu cầu của thị trường không. Đây là một thách thức cho các DN trong một sân chơi toàn cầu hóa. Với Quảng Trị, trong những năm qua, Điểm TBT Quảng Trị đã hỗ trợ cho các DN trong việc truy cập các bản tin cảnh báo của các nước thành viên WTO, Uỷ ban TBT, quy chuẩn kỹ thuật qua website: http://tbtquangtri.org.vn. Bên cạnh các tin cảnh báo được chọn lọc và cập nhật thường xuyên còn có các bản tin về hoạt động tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng; chuyên mục TBT trên đặc san Khoa học và Công nghệ phát hành hàng quý; cập nhật hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến hoạt động TBT, loại bỏ các văn bản lỗi thời, hết hiệu lực, xây dựng cơ sở dữ liệu về hoạt động tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN), quy chuẩn kỹ thuật phục vụ cho công tác thông báo và hỏi đáp về TBT theo yêu cầu của DN. Thông qua công tác tuyên truyền, nhận thức của các cơ quan, DN về cơ hội và thách thức trong việc thực thi Hiệp định TBT đã được cải thiện. Các DN đã chủ động hơn trong việc nắm bắt, tìm hiểu thông tin về thị trường xuất khẩu. Đặc biệt là các thị trường Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU yêu cầu quy chuẩn kỹ thuật về nông lâm sản, thực phẩm, mỹ phẩm, đồ điện dân dụng và đồ chơi trẻ em... và các sản phẩm liên quan đến sức khỏe con người, động vật rất nghiêm ngặt đòi hỏi các DN cần có quy trình sản xuất vượt qua các rào cản kỹ thuật đáp ứng được yêu cầu của các nhà nhập khẩu. Hiện nay, việc xuất khẩu nông, lâm, thuỷ sản sang Nhật Bản sẽ giảm nếu DN xuất khẩu Việt Nam chưa thể vượt qua rào cản kỹ thuật về nguồn gốc xuất xứ nguyên liệu của sản phẩm. Trước đây, nhiều lô hàng thủy sản xuất khẩu sang Nhật Bản bị trả lại vì dư lượng thuốc kháng sinh vượt ngưỡng quy định. Ở nước ta, khi Thông tư 07/2012/TT-BCT của Bộ Công thương ngày 4/4/2012 Quy định dán nhãn năng lượng cho các phương tiện và thiết bị sử dụng năng lượng thì việc nhập khẩu một số mặt hàng này cũng phải tuân thủ theo rào cản này, dẫn đến việc nhập khẩu hàng điện, điện tử phải chi phí thêm cho việc dán nhãn, tuy chỉ một quy định về dán nhãn năng lượng nhưng chính rào cản này cũng đã tác động rất lớn đến việc nhập khẩu hàng điện, điện tử của các DN trong tỉnh. Vì vậy, để đáp ứng được các yêu cầu từ các nước nhập khẩu, DN phải tìm hiểu thông tin về các rào cản liên quan đến sản phẩm của mình, đầu tư cải thiện sản xuất, nâng cao năng lực công nghệ, yêu cầu sản xuất theo chu trình khép kín, chứng minh được nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm, nguyên liệu để đảm bảo đáp ứng các yêu cầu trong tiêu chuẩn, quy chuẩn của các nước. Để DN chủ động thực hiện các rào cản của các nước trong xuất nhập khẩu hàng hoá, UBND tỉnh đã định hướng một số nội dung theo Chương trình hành động số 1812/2012/CTr-UBND ngày 4/10/2012 với các nội dung cơ bản sau: Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động về hàng rào kỹ thuật trong thương mại giai đoạn 2012- 2015 như việc xây dựng, rà soát, sửa đổi và bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng và hàng rào kỹ thuật trong thương mại; xây dựng văn bản pháp quy kỹ thuật địa phương trong các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu đảm bảo phù hợp với pháp luật và các nguyên tắc của Hiệp định TBT; không gây ảnh hưởng tới an toàn cho người, động vật, thực vật; bảo vệ môi trường và tiết kiệm năng lượng. Đẩy mạnh nghiên cứu và tăng cường áp dụng các biện pháp kỹ thuật được các thành viên WTO áp dụng trong thương mại; xây dựng và áp dụng các biện pháp kiểm soát hàng hóa, nhằm ngăn chặn sự thâm nhập và lưu thông hàng hóa nhập khẩu kém chất lượng, không rõ xuất xứ trên địa bàn tỉnh. Khi có đủ điều kiện xúc tiến các thỏa thuận thừa nhận lẫn nhau về chất lượng hàng hóa nhằm giảm thời gian thông quan tại cửa khẩu. Hỗ trợ DN áp dụng các biện pháp kỹ thuật để vượt qua rào cản kỹ thuật phù hợp với thông lệ quốc tế, đặc biệt, các quy định của WTO nhằm tăng cường khả năng tiếp cận thị trường xuất khẩu và năng lực cạnh tranh tại thị trường trong nước và thế giới thông qua Website: http://www.tbtquangtri.org. vn Tăng cường năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức kỹ thuật trong xây dựng và triển khai các biện pháp kỹ thuật trong thương mại; xây dựng và triển khai các phương án chỉ định hoạt động đánh giá sự phù hợp về các lĩnh vực cho các đơn vị sự nghiệp kỹ thuật trong tỉnh nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước và hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn. Duy trì và nâng cao năng lực Văn phòng TBT Quảng Trị, nghiên cứu việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc gia, các quy chuẩn kỹ thuật tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế. Nghiên cứu các thông lệ quốc tế, nâng cao năng lực của Văn phòng TBT Quảng Trị về cơ sở dữ liệu quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia để hỗ trợ DN. Nâng cao hiệu quả của hoạt động phổ biến, tuyên truyền về vai trò và ảnh hưởng của hàng rào kỹ thuật trong thương mại đối với sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng sản phẩm, hàng hóa. Việc gia nhập WTO nói chung và việc thực thi Hiệp định hàng rào kỹ thuật trong thương mại nói riêng, chứa đựng những thách thức và cả những cơ hội. Khó khăn là DN phải chấp nhận tiêu chuẩn quốc tế như là ngôn ngữ quốc tế thống nhất về tiêu chuẩn chất lượng hàng hóa, việc thiếu thông tin về thị trường và đối thủ cạnh tranh đối với sản phẩm, hàng hóa cùng loại sẽ làm cho DN khó có những bước đi thích hợp để tạo ra lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa của mình. Thuận lợi là tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh trong môi trường minh bạch về quản lý kỹ thuật về tiêu chuẩn, không phân biệt đối xử giữa hàng sản xuất trong nước và hàng nhập khẩu, thừa nhận lẫn nhau giữa Việt Nam và các nước thành viên WTO khác đối với kết quả thử nghiệm và chứng nhận chất lượng sản phẩm hàng hóa. Với việc chủ động đối phó các thách thức trong thời gian qua bằng các biện pháp cụ thể của các sở, ngành và DN, chúng ta sẽ đảm bảo thực thi cam kết đối với Hiệp định TBT và góp phần giúp cơ quan nhà nước thúc đẩy quá trình cải cách thủ tục hành chính, một mặt để việc quản lý có mục tiêu và ra quyết định sẽ minh bạch giúp cho các biện pháp quản lý có tính khả thi cao hơn, đồng thời giúp DN phát triển được sản xuất kinh doanh cũng như đạt được các mục tiêu phát triển KT- XH của tỉnh đã đề ra.