Năng lực và chi phí phải là yếu tố tiên quyết trong đấu thầu

(QT) - Thời gian gần đây trên địa bàn Quảng Trị liên tiếp xảy ra các vụ đấu thầu xây dựng cơ bản được báo chí và dư luận quan tâm. Nguyên nhân do nhà thầu bị loại không đồng ý với kết quả chấm thầu. Khiếu nại phổ biến là họ bỏ giá thấp nhất nhưng bị bên mời thầu tìm các lý do không thuyết phục để loại, có trường hợp bị loại từ “vòng gửi xe” gây ấm ức, nghi ngờ không khách quan, thiếu công khai, minh bạch trong đấu thầu.

Tài liệu mới về quản lý đầu tư, điều chỉnh đơn giá, lập quyết toán công trình xây dựng. Ảnh: Internet

Chắc hẳn nhiều người vẫn còn nhớ vào giữa năm 2016, Liên danh nhà thầu Công ty CP Xây dựng số 6 và Công ty TNHH Xây dựng Tuấn Tiến bỏ giá thấp hơn 2,1 tỉ đồng, giảm 13,8% so với giá trúng thầu 15,194 tỷ đồng nhưng không được tham gia xét thầu vì không có “hợp đồng tương tự” và “cán bộ phụ trách kỹ thuật” như hồ sơ mời thầu. Trong lúc đây là gói thầu xây dựng quá đơn giản về mặt kỹ thuật như san nền, tường rào, sân tenis; cán bộ phụ trách kỹ thuật được giải thích là người phải có nhân viên dưới quyền.

Sau khi báo chí vào cuộc phản ánh sự việc, bên mời thầu buộc phải hủy kết quả đã lựa chọn để đấu thầu lại, đồng thời tổ chức kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan đến công tác kiểm tra dự toán, hồ sơ mời thầu.

Mới đây, ở hạng mục nhà Hiệu bộ và Thực hành bộ môn củamột trường học trên địa bàn tỉnh có 3 nhà thầu tham gia đấu thầu nhưng nhà thầu có giá cao nhất được lựa chọn. Hai nhà thầu bỏ giá thấp bị loại là Công ty TNHH Trường Đức (huyện Hòa Vang, TP. Đà Nẵng) và Công ty TNHH Xây dựng Tuấn Tiến (TP. Đông Hà, Quảng Trị). Với gói thầu chỉ 5,07 tỷ đồng, nhà thầu có giá thấp nhất thấp hơn bên trúng thầu gần 300 triệu đồng nhưng vẫn bị loại vì lý do nhân sự phụ trách chỉ huy trưởng công trình không đủ kinh nghiệm tối thiểu 5 năm; nhà thầu còn lại bị loại vì thiếu đơn dự thầu đính kèm nên không đáp ứng tính hợp lệ của hồ sơ dự thầu.

Ngược lại, có nhà thầu đủ năng lực, đảm bảo tính pháp lý của hồ sơ dự thầu, bỏ giá thấp nhất nhưng khi trúng thầu cũng không được yên ổn vì cho rằng chưa đáp ứng một vài yêu cầu của bên mời thầu. Đó là trường hợp gói thầu Đường giao thông Lao Bảo (Hướng Hóa, Quảng Trị) thuộc Dự án Phát triển đô thị dọc Hành lang tiểu vùng sông Mê Kông đã được trao cho Liên danh nhà thầu gồm Cienco4 và Công ty CP Việt Ren với giá trúng thầu 268,512 tỷ đồng (chưa bao gồm các loại thuế), thấp hơn dự toán 26,632 tỷ đồng (9%).

Lý do đưa ra “mổ xẻ” là liên danh này chưa đáp ứng hoàn toàn một số tiêu chí như còn nợ BHXH, nợ thuế, không kê khai một số hợp đồng đang thi công, từ đó nghi ngờ có khuất lấp trong chấm thầu. Nhưng sau đó sự việc đã được làm rõ. Là gói thầu do Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tài trợ vốn nên tất cả các khâu từ tổ chức mời thầu, đánh giá, lựa chọn nhà thầu đều được công khai, minh bạch, công bằng, khoa học, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của ADB, Luật Đấu thầu Việt Nam và thông lệ quốc tế.

Theo hồ sơ mời thầu thì việc kê khai các hợp đồng đang thi công, nghĩa vụ nộp thuế và đóng BHXH không thuộc tiêu chí đánh giá hồ sơ dự thầu mà nằm ở phần làm rõ hồ sơ và tiêu chí xem xét để trao hợp đồng. Quá trình chấm thầu xét thấy hồ sơ của Liên danh Cienco4 và Công ty CP Việt Ren còn một vài khiếm khuyết nhưng quan điểm của ADB là tiếp tục đánh giá các hồ sơ này trên cơ sở nghiên cứu những nội dung làm rõ mà các nhà thầu cung cấp, không nên loại vì lý do thiếu trung thực trong kê khai thông tin liên quan nhằm tạo lợi thế cạnh tranh.

Việc không kê khai các hợp đồng hiện tại là vấn đề làm rõ, không thể kết luận không trung thực. Về phần BHXH và thuế chỉ quy định “có thể” chứ không phải “bắt buộc” không trao hợp đồng cho nhà thầu còn nợ BHXH, thuế và các vấn đề này không phải là điều kiện để loại nhà thầu. Sau nhiều lần trao đổi với ADB, chủ đầu tư, BQLDA đã sáng suốt lựa chọn, đệ trình ADB quyết định chọn nhà thầu có đủ năng lực, kinh nghiệm, đảm bảo tính pháp lý và quan trọng nữa là có giá trúng thầu thấp nhất trong 11 nhà thầu tham gia, đó là Liên danh nhà thầu gồm Cienco4 và Công ty CP Việt Ren.

Vấn đề đặt ra là cách xem xét, đánh giá, lựa chọn nhà thầu. Trong phạm vi bài viết không thể đề cập nhiều, nhưng qua 3 trường hợp trên cho thấy có hai quan điểm về lựa chọn nhà thầu. Quan điểm thứ nhất trong hồ sơ mời thầu đưa ra thật nhiều tiêu chí, thậm chí có những yêu cầu không cần thiết, không được giải thích rõ ràng; dựa vào những tiêu chí “phụ” nhưng nhà thầu không đáp ứng, hoặc có sơ suất trong hồ sơ dự thầu để tìm cách loại nhà thầu. Cách đánh giá, lựa chọn nhà thầu cứng nhắc, chỉ cần có một yêu cầu chưa đáp ứng hoặc có sơ suất là loại ngay (bỏ qua khâu làm rõ, hiệu chỉnh, bổ sung hồ sơ), không quan tâm đến những tiêu chí hết sức quan trọng như năng lực tài chính, năng lực sản xuất, giá gói thầu. Ở đây, bên mời thầu đưa ra nhiều tiêu chí có lẽ với mục đích để hạn chế nhà thầu tham gia.

Quan điểm thứ hai thì ngược lại. Trong hồ sơ mời thầu giảm thiểu những yêu cầu không thật cần thiết; các tiêu chí “phụ” chỉ là mong muốn doanh nghiệp thực hiện tốt trách nhiệm với nhà nước, xã hội, nó chỉ được xem xét trong trường hợp những tiêu chí có tính tiên quyết của các nhà thầu được đánh giá ngang nhau; các nhà thầu được làm rõ, bổ sung những khiếm khuyết của hồ sơ. Mục đích để có nhiều nhà thầu đủ điều kiện tham gia thì cơ hội tìm được nhà thầu có năng lực với chi phí thấp nhất sẽ càng cao, mang lại hiệu quả cho dự án.

Theo chúng tôi, mục đích của đấu thầu là nhằm tìm kiếm nhà thầu có đủ năng lực để triển khai thực hiện dự án, công trình hoàn thành đúng tiến độ, đảm bảo kỹ thuật, chất lượng với chi phí thấp nhất. Vì vậy, trong xét thầu thì các tiêu chí về năng lực tài chính, năng lực sản xuất, giá gói thầu thấp phải là điều kiện tiên quyết để lựa chọn nhà thầu. Không nên đưa ra nhiều tiêu chí không cần thiết, tính liên quan trực tiếp đến gói thầu thấp… nhằm gây khó khăn, hạn chế nhà thầu tham gia.

Tùng Lâm