Ký ức không thể nào quên

Giữa năm 1965, khi tôi đang là cậu học sinh Trường cấp 3 Vĩnh Linh (Quảng Trị), được tốt nghiệp đặc cách (10/10) lên đường nhập ngũ, được biên chế thuộc Tiểu đoàn 5, Trung đoàn 270, Quân khu 4 (Bảo vệ giới tuyến). Tháng 12/1965, Tiểu đoàn 5 được lệnh lên đường làm nhiệm vụ quốc tế ở Lào và được đổi tên thành Tiểu đoàn 3 quân tình nguyện Việt Nam. Năm 1968, Sư đoàn 968 được thành lập, Tiểu đoàn 3 được đổi tên thành Tiểu đoàn 4 trực thuộc Trung đoàn 19, Sư đoàn 968 tiếp tục hoạt động tại Lào.

Chiến thắng 30/4 mở trang mới trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc - Ảnh: TL

Tháng 11/1974, Sư đoàn 968 được Bộ Tổng Tư lệnh điều động trở về Tây Nguyên sau gần 10 năm chiến đấu ở Hạ Lào. Đầu tháng 12/1974, đội hình chính của sư đoàn về Đức Cơ tỉnh Pleiku, đoạn cuối của cánh Tây Đường 19 với đường Trường Sơn. Ở đây, chúng tôi tận mắt chứng kiến những đoàn xe vận tải nối đuôi nhau từ phía Bắc về phía Nam chở vũ khí đạn dược, lương thực, thực phẩm, chở lực lượng chủ lực chiến dịch vào vị trí. Không khí thật là nhộn nhịp và tưng bừng khó tả, báo hiệu một thời kỳ mới trên mảnh đất Tây Nguyên. Bản thân tôi xa quê hương đã 10 năm, nay được trở về tham gia chiến dịch lớn có ý nghĩa quyết định nên cảm thấy rất vui mừng và xúc động.

Bộ Tổng Tư lệnh quyết định mở chiến dịch Tây Nguyên, hướng tiến công chính là Nam Tây Nguyên với mục tiêu then chốt là thị xã Buôn Ma Thuột. Bộ Tư lệnh Chiến dịch giao nhiệm vụ cho Sư đoàn 968: Đảm nhiệm hướng quan trọng của chiến dịch (Bắc Tây Nguyên), nhanh chóng thay phiên Sư đoàn 10 và Sư đoàn 320 đang đứng chân trên hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum để hai sư đoàn này cơ động về hướng chính (Nam Tây Nguyên) làm nhiệm vụ. Bằng nghệ thuật tác chiến nghi binh lừa địch, sư đoàn phải thu hút và tập trung sự đối phó của địch lên hướng Bắc Tây Nguyên. Đồng thời, kìm chân lực lượng địch càng nhiều càng tốt, cho ngày hướng chính của chiến dịch nổ súng.

Tuy là sư đoàn chủ lực của Quân đội nhân dân Việt Nam, nhưng gần 10 năm chúng tôi thực hiện nhiệm vụ quân tình nguyện ở Hạ Lào. Nay về mảnh đất Tây Nguyên rất mới lạ, đối tượng tác chiến của sư đoàn cũng hoàn toàn mới, đó là quân ngụy Sài Gòn, được tổ chức phòng thủ sau Hiệp định Paris.

Địa bàn Kon Tum và Tây Pleiku cũng có nét tương đồng với những địa bàn Sư đoàn 968 đã hoạt động ở Lào (Bôlôven, Salavan, Champasak...). Địa bàn hoạt động và tác chiến của Sư đoàn 968 rất rộng (Từ Kon Tum đến Pleiku), nhưng sư đoàn chỉ có 2 trung đoàn bộ binh (Trung đoàn 19, Trung đoàn 29) và pháo binh khoảng 1 trung đoàn (có tiểu đoàn pháo phòng không, không có các đơn vị xe tăng, đặc công, còn Trung đoàn 9 Cù Chính Lan tăng cường cho Sư đoàn 320.

Nhiệm vụ chính và cụ thể của Sư đoàn 968 là đảm bảo bằng được trên hướng Pleiku và Kon Tum là hướng nghi binh, thu hút làm cho địch tưởng là hướng tấn công chủ yếu của chiến dịch giải phóng Tây Nguyên. Đặc biệt là kéo được Sư đoàn 23 ngụy ở Đắk Lắk gồm các Trung đoàn 44, 45, 54 và các liên đoàn biệt động quân khác lên được mặt trận Pleiku, tạo thời cơ của chiến dịch giải phóng Kon Tum và Pleiku.

Sư đoàn hạ quyết tâm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ và bố trí lực lượng để thực hiện. Với nhiệm vụ được giao, sư đoàn xác định hướng chủ yếu là trục Tây Đường 19 của Pleiku, trước mắt là tiêu diệt hai căn cứ phòng thủ của địch (Đồn Tầm, Chốt Mỹ), đây là những căn cứ tiền tiêu nhằm ngăn chặn quân ta tấn công.

Sau một thời gian thảo luận, quyết tâm của sư đoàn nêu rõ: Sử dụng Trung đoàn 19 và phần lớn các đơn vị trực thuộc của Sư đoàn 968 như: pháo binh, cao xạ, công binh đảm nhận nhiệm vụ hướng chính (trục Đường 19 phía Tây), trước mắt đập tan đầu cầu trong tuyến phòng thủ của địch là Đồn Tầm và Chốt Mỹ và tiếp tục tấn công giải phóng quận lỵ Thanh Bình, Thanh An, Bầu Cạn, áp sát Đường 14 hướng đến thành phố Pleiku và căn cứ quân sự Hòn Rồng, sân bay Cù Hanh. Trung đoàn 19 được tăng cường một số đơn vị tiến hành bao vây tấn công thành phố Kon Tum.

Thời điểm này, tôi là Tham mưu trưởng Trung đoàn 19, Sư đoàn 968. Trong không khí phấn khởi và quyết tâm cao, tôi cùng Ban Chỉ huy Trung đoàn tập trung cho công tác chuẩn bị. Cán bộ và trinh sát của trung đoàn cùng bộ phận trinh sát của sư đoàn tiến hành trinh sát thực địa chọn hướng tấn công, hoàn thiện phương án tác chiến.

Đơn vị được ăn tết Nguyên đán Xuân 1975 trước và xây dựng hầm hào, đường cơ động, vận chuyển súng đạn vào vị trí xuất phát tấn công. Đơn vị cũng tích cực tiến hành công tác chính trị tư tưởng, như động viên bộ đội, xây dựng quyết tâm cao nhất giành thắng lợi trận đầu trên mảnh đất Tây Nguyên của Tổ quốc thân yêu.

Phương án tấn công Đồn Tầm, Chốt Mỹ được sư đoàn thông qua, xác định ngày giờ nổ súng. Lần đầu tiên, trung đoàn chúng tôi được tác chiến trong đội hình chiến dịch lớn, lần đầu tiên đánh hiệp đồng cấp trung đoàn có đủ 3 tiểu đoàn bộ binh, có pháo binh yểm trợ, có pháo phòng không bảo vệ đội hình chính và trận địa pháo binh. Đặc biệt, tiếp thu kinh nghiệm các đơn vị ở Tây Nguyên của sư đoàn, Trung đoàn 19 thực hành đưa pháo xe kéo vào bắn trực tiếp các mục tiêu. Sư đoàn cử Tham mưu trưởng Sư đoàn Đỗ Tất Yếu trực tiếp giúp đỡ Ban Chỉ huy Trung đoàn 19 trong chỉ huy tác chiến.

Tiến công căn cứ Chốt Mỹ, trên hướng chủ yếu, sau đội hình tấn công có sở chỉ huy trung đoàn, giao cho Tham mưu trưởng Trần Sỹ Lừa chỉ huy trực tiếp lực lượng chủ yếu (Tiểu đoàn Bộ binh 4) và trận địa pháo binh và phòng không. Ở hướng quan trọng đánh vào Chốt Mỹ giao Tham mưu phó Trung đoàn Nguyễn Văn Gan trực tiếp chỉ huy cùng với Tiểu đoàn Bộ binh 6. Ở hướng căn cứ Đồn Tầm, trung đoàn giao nhiệm vụ Tiểu đoàn Bộ binh 5 dùng một phần lực lượng tấn công, còn lại làm lực lượng dự bị cho trung đoàn.

Đúng 15 giờ, ngày 1/3/1975, cuộc tấn công các cứ điểm Đồn Tầm, Chốt Mỹ bắt đầu. Sau các đợt pháo binh chuẩn bị dồn dập (gồm pháo xe kéo bắn trực tiếp, súng cối 120 mm và 82 mm cùng với ĐK75, ĐK82, B41 làm mềm cứ điểm của địch), bộ binh các hướng tiến hành xung phong đánh chiếm 2 cứ điểm.

Sau gần 2 giờ tấn công, trung đoàn đã làm chủ giải phóng 2 cứ điểm tiền tiêu của địch. Số địch còn lại tháo chạy theo Đường 19 và tiến hành phòng thủ các điểm cao phía Tây của quận Thanh An, Thanh Bình. Các ngày sau đó, trung đoàn xốc lại lực lượng tiến hành tiến công các cứ điểm và quận lỵ Thanh Bình, Thanh An theo 3 hướng: Tây Bắc là Tiểu đoàn Bộ binh 6, phía Tây là Tiểu đoàn Bộ binh 5, phía Nam quận lỵ Thanh Bình, Thanh An là Tiểu đoàn Bộ binh 4.

Quân địch phòng thủ trên trục Đường 19 được sự chi viện của pháo binh (pháo 175 mm, 105 mm) từ thành phố Pleiku, căn cứ Hòn Rồng. Với trận địa sẵn, quân địch chống trả quyết liệt, chúng ta tấn công trong hành tiến, do đó diễn biến chiến sự diễn ra rất ác liệt.

Từ ngày 2-9/3/1975, ta vẫn duy trì tấn công trên trục Đường 19, áp sát Bầu Cạn và Đường 14. Trong những ngày này, các đơn vị bạn tiến hành tấn công cắt Đường 19 (cánh đường đi về Quy Nhơn) và tấn công bằng pháo binh các điểm ở thành phố Pleiku, căn cứ quân sự Hòn Rồng và sân bay Cù Hanh.

Trước sự tấn công của ta, các tướng lĩnh ngụy Sài Gòn ở Tây Nguyên vẫn xác định hướng Pleiku là hướng chủ yếu. Địch đã điều động Trung đoàn 44, 45 của Sư đoàn 23 cùng một số liên đoàn biệt động quân lên tăng cường phòng thủ Pleiku. Khi đến Thuần Mẫn, địch bị lực lượng Sư đoàn 320 triển khai phía Bắc Buôn Ma Thuột chặn đánh.

Đến ngày 10/3/1975, sư đoàn cũng như Trung đoàn 19 nhận tin lực lượng chủ lực của chiến dịch Tây Nguyên (Sư đoàn 10, Sư đoàn 320, Sư đoàn 316, pháo binh chiến dịch, đặc công) đã nổ súng tiến công thị xã Buôn Ma Thuột. Trưa ngày 11/3/1975, ta làm chủ thị xã. Để phản kích tái chiếm lại Buôn Ma Thuột, địch lại điều động Trung đoàn 44, 45 đổ xuống Phước An nhưng bị quân ta tiến công làm cho đội hình quân địch tan tác.

Sau ngày 10/3/1975, trên hướng Pleiku và trên Đường 14 xuất hiện từng đoàn xe quân sự, dân sự chạy về hướng Đường số 7. Sư đoàn 968 và Trung đoàn 19 nhận được tin quân địch bỏ Tây Nguyên chạy về đồng bằng, Trung đoàn 19 nhận được lệnh tiến vào thành phố Pleiku, căn cứ Hòn Rồng và sân bay Cù Hanh. Tiểu đoàn 4, Trung đoàn 19 do Tham mưu trưởng Trần Sỹ Lừa chỉ huy truy đuổi lực lượng tháo chạy trên Đường số 7 đến Cheo Reo, Phú Bổn. Bất ngờ, chúng tôi lại nhận được lệnh điều Tiểu đoàn 4 quay trở lại Pleiku cùng với đội hình trung đoàn tiến về phía đồng bằng Quy Nhơn, Bình Định.

Vượt núi băng rừng, trung đoàn đã gặp được một số đơn vị địa phương của Quân khu 5 dẫn đường áp sát, bao vây sân bay Phù Cát (Bình Định). Chớp thời cơ quân địch bỏ chạy, Trung đoàn 19 đột nhập đánh chiếm sân bay và huy động phương tiện vận tải chở trung đoàn theo trục Quốc lộ 1 tiến về Quy Nhơn (Bình Định), tiến thẳng Ninh Hòa, Nha Trang. Khi đến Cam Ranh, trung đoàn được giao nhiệm vụ giữ Cam Ranh. Sư đoàn dừng chân ở Ba Ngòi, Cam Ranh làm nhiệm vụ trù bị cho Quân đoàn 2, Sư đoàn 3, Sư đoàn 10 tiến công tỉnh Ninh Thuận, trong đó có sân bay Thành Sơn.

Giai đoạn cuối của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, Sư đoàn 968, trong đó có Trung đoàn 19 luôn làm lực lượng dự bị cho Quân đoàn 2, Quân đoàn 4 quyết chiến ở Xuân Lộc và tiến về giải phóng Sài Gòn (30/4/1975), kết thúc thắng lợi hoàn toàn cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Trong cuộc đời quân ngũ của mình, tôi tham gia hoạt động trên nhiều chiến trường khác nhau, trực tiếp tham gia nhiều trận đánh, chiến dịch. Nhưng có lẽ, Chiến dịch Tây Nguyên (xuân 1975) là sự kiện để lại dấu ấn sâu đậm. Đó mãi là ký ức không thể nào quên trong tâm trí người lính già bước qua tuổi 80 và 60 năm tuổi Đảng. 50 năm đã trôi qua, tôi vẫn luôn tự hào mỗi khi nghĩ về chiến công đặc biệt ấy - chiến công mà bao xương máu của cán bộ, chiến sĩ, đồng bào đã đổ xuống, trong đó có phần đóng góp nhỏ bé của bản thân mình.

Đại tá TRẦN SỸ LỪA