Khó khăn trong phòng chống sốt rét tại Quảng Trị

(QT) - Trong những năm qua, nhờ sự đầu tư các nguồn lực của cả Trung ương và địa phương nên công tác phòng chống sốt rét trên địa bàn Quảng Trị đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ: giảm số ca mắc, giảm số ca chết do sốt rét và không có dịch xảy ra trên địa bàn; số xã nằm trong các vùng sốt rét lưu hành nặng và vừa đã giảm từ 47 xã năm 2009 xuống còn 36 xã vào năm 2014.

Cấp màn tẩm hóa chất cho đồng bào vùng cao - Ảnh: NGUYỄN HOÀI NAM

Thành tích đó là nhờ vào độ bao phủ về các biện pháp phòng chống sốt rét như số dân sống trong các vùng sốt rét lưu hành vừa và nặng được phun hoá chất tồn lưu trong nhà đạt trên 80% ở những nơi có tỷ lệ người dân ngủ màn thấp, tại các vùng có đồng bào người Kinh sinh sống được tẩm màn bằng hoá chất diệt muỗi. Bên cạnh đó là các loại thuốc sốt rét có hiệu lực cao cùng với việc cung cấp các test chẩn đoán nhanh về đến tận y tế cơ sở (thôn, bản, xã) giúp cho việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời. Đồng thời tăng cường hệ thống thông tin y tế thông qua báo cáo và giao ban các tuyến, công tác giám sát dịch tễ được tiến hành rộng khắp từ tuyến tỉnh đến y tế thôn bản, nhờ vậy mà các điểm nóng về sốt rét trước đây được khống chế kịp thời không để lây lan ra diện rộng. Tại các vùng sâu, vùng xa, công tác kết hợp quân dân y ngày càng đi vào chiều sâu, việc vận động nhân dân ngủ màn và người dân biết các thông điệp chính về sốt rét thông qua các kênh truyền thông và sự đa dạng các loại hình truyền thông như họp dân trước mỗi đợt chiến dịch phun, tẩm hoá chất; thăm hộ gia đình; tư vấn tại trạm y tế khi thăm khám và điều trị cũng góp phần vào các thành tựu trong công tác phòng chống sốt rét. Bên cạnh những thuận lợi, công tác phòng chống sốt rét trên địa bàn tỉnh vẫn còn gặp không ít khó khăn, thách thức. Những số liệu thống kê trong năm 2014 cũng như các năm trước đây cho thấy sốt rét tập trung chủ yếu ở một số khu vực trọng điểm: các xã vùng Lìa, huyện Hướng Hóa (Xy, Thanh, Ba Tầng) và một số xã trọng điểm sốt rét chưa cắt đứt được sự lan truyền sốt rét tự nhiên do có số lượng lớn mầm bệnh (ký sinh trùng sốt rét), có sự hiện diện của véc tơ truyền bệnh chính (muỗi An.minimus, An.dirus); đặc điểm địa hình hẹp, vùng đồng bằng giáp với vùng rừng núi nên ranh giới giữa các vùng sốt rét không có sự khác biệt lớn, thuận lợi cho sự giao lưu vào vùng sốt rét lưu hành nên khả năng phơi nhiễm sốt rét cao. Hàng năm các biện pháp phòng chống sốt rét đều ưu tiên cho những khu vực này, nhưng chưa tạo được yếu tố phòng chống sốt rét bền vững, nguy cơ xảy dịch và nguy cơ sốt rét quay trở lại còn cao. Bên cạnh đó, trong số 5 chủng ký sinh trùng gây bệnh sốt rét ở người thì tại vùng sốt rét biên giới của Quảng Trị có mặt 4 chủng ký sinh trùng sốt rét là P.falciparum, P.vivax, P.malariae, P.knowlesi. Hơn nữa, tuy bệnh nhân và ký sinh trùng sốt rét có giảm hơn 20% so với năm 2013 (513/659) nhưng cơ cấu ký sinh trùng hầu như vẫn không thay đổi nhiều. Chủng ký sinh trùng có nguy cơ kháng thuốc và thường gây ra sốt rét ác tính và tử vong là P.falciparum vẫn chiếm hơn 80% (370/424), đối tượng trẻ em dưới 15 tuổi chiếm khoảng 27% chứng tỏ sự lan truyền bệnh tại chỗ vẫn còn lớn mà chưa cắt đứt được sự lan truyền, trong khi chủng P.vivax thì khó chẩn đoán và gây ra tái phát nếu không điều trị đúng phác đồ. Mặc dù tình hình sốt rét giảm trên phạm vi cả tỉnh nhưng số ký sinh trùng sốt rét lại tập trung chủ yếu ở khu vực miền núi như Hướng Hóa, chiếm tới 80,01%. Đây là vấn đề rất cần được quan tâm, vì ký sinh trùng sốt rét là tác nhân gây bệnh và là nguồn bệnh trong khi nhiều vùng sốt rét ở trong tỉnh vẫn còn hiện diện véc tơ truyền bệnh, nên nguy cơ lan truyền tự nhiên bệnh sốt rét còn cao. Ngoài ra, mùa truyền bệnh thay đổi cũng là một thách thức đối với công tác phòng chống sốt rét. Sau nhiều năm can thiệp, đặc biệt trong những năm gần đây, sự biến đổi khí hậu trên toàn cầu đã làm cho mùa truyền bệnh sốt rét không còn như trước đây. Qua theo dõi tình hình sốt rét tại huyện trọng điểm sốt rét Hướng Hoá trong 4 năm từ 2011 đến 2014 cho thấy mùa truyền bệnh cao vào các tháng 6 -7 (năm 2012) trong khi các năm 2011, 2013 và 2014 thì đỉnh bệnh sốt rét lại cao vào các tháng 9-10. Những vùng sốt rét trọng điểm cũng là vùng dân tộc ít người, đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn (trên 50% hộ nghèo), nghề nghiệp người dân thường gắn liền với trồng nương rẫy, khai thác lâm sản ở trong rừng, nơi có sốt rét lưu hành nặng nên dễ nhiễm bệnh sốt rét. Các đối tượng di biến động vào vùng sốt rét khó kiểm soát chủ yếu là dân đi rừng, ngủ rẫy, di cư tự do, giao lưu biên giới… hầu như chưa có biện pháp phòng chống hữu hiệu vì các biện pháp phòng chống sốt rét thường quy chỉ có hiệu quả bảo vệ những vùng dân cư ổn định nên hiện nay số mắc và số chết sốt rét vẫn tập trung chủ yếu ở các nhóm dân này. Bên cạnh đó, người dân sống tại các nơi không lưu hành như Triệu Phong, Hải Lăng, Gio Linh vào làm ăn và các lý do khác tại các vùng sốt rét lưu hành có nguy cơ bị nhiễm cao. Trong năm 2014, đầu tư cho sốt rét bị cắt giảm lớn. Nếu như trong năm 2012 kinh phí của dự án phòng chống sốt rét Trung ương đầu tư cho Quảng Trị hơn 800 triệu đồng thì nguồn kinh phí này vào năm 2014 khi về địa phương chỉ được phân bố 300 triệu đồng (kế hoạch Trung ương giao là 527 triệu đồng, giảm 60%) do đó không có tiền để chi trả cho các hoạt động cho cụm kính hiển vi, đào tạo lại không thực hiện được cho y tế các tuyến, đặc biệt là tuyến y tế thôn bản, xã; công tác truyền thông giáo dục chỉ được thực hiện tại các xã có dự án sốt rét Quỹ toàn cầu và không đa dạng các loại hình trong khi nhận thức của người dân về các hoạt động phòng chống sốt rét vẫn còn thấp. Do đó các biện pháp phòng chống sốt rét quan trọng như độ bao phủ về phun, tẩm hoá chất bị thu hẹp về diện, các hoạt động như truyền thông giáo dục, giám sát dịch tễ và các hoạt động khác sẽ không được rộng khắp nếu như nguồn ngân sách địa phương không bổ sung các thiếu hụt đó. Để công tác phòng chống sốt rét ngày càng bền vững và ổn định, thiết nghĩ cần có sự quan tâm đầu tư mọi mặt của các cấp chính quyền, sự tham gia tích cực của các ban, ngành, đoàn thể và người dân. Phòng chống sốt rét không chỉ có ý nghĩa về mặt sức khoẻ mà còn có ý nghĩa về mặt chính trị-xã hội, góp phần ổn định quốc phòng, an ninh, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào sống ở các vùng còn nhiều khó khăn. ThS, BS LÊ THẠNH