Hương vị quê nhà: Mà ngon con dế sau biền...

(QT) - Tuổi thơ của những đứa trẻ nhà quê có thể chưa cầm tới kiệt tác “Dế mèn phiêu lưu ký” của nhà văn Tô Hoài nhưng chắc không có đứa nào không từng gắn bó với những trò chơi cùng chú dế trên đồng bãi quê nhà. Những chú dế để chọi (có vùng gọi là con…tiên tiến) là trò chơi vui nhộn bao nhiêu thì những con dế trũi mùa nước lũ lại gợi nên bấy nhiêu hương vị quê nhà, thơm thảo bình dân mà vô cùng đắt giá.

Dế được chế biến thành món ăn hấp dẫn

Tháng Chín, tháng Mười, trời làm trận lũ, nước tràn vào các hang đất, dế cứ vậy lúc nhúc ngoi lên, nổi dập dềnh bám theo rều rác, lênh đênh theo nguồn lũ. Những bè rác ấy gặp nhau giữa dòng mưa lũ cứ dày lên như những hòn đảo bằng bè lau sậy của người dân Uros trên hồ Titicaca bên Nam Mỹ, khác chăng cư dân trên những bè sậy ấy là những chú dế béo mũm, nâu óng hay vàng ươm. Hòn đảo lau sậy và những cư dân dế cứ trôi dạt như thế cho đến khi tấp vào một bờ tre dọc bãi biền nào đấy và cứ thế hạ dần xuống theo mực nước rút. Nhà tôi ven sông Hiếu, cứ sau lũ thế nào cũng có hai việc: đi mót củi rều và bắt dế từ trong mớ củi rều lều bều ấy. Nhưng làm sao bắt hết được bầy dế kia? Những con trốn thoát sẽ chui ra khỏi hòn đảo lênh đênh kia để đào cho mình những ngôi nhà trên cánh đồng phù sa ven sông. Những bãi biền ven sông Hiếu sau lũ còn lại lớp phù sa pha cát mịn ướt, vì phù sa nhiều cát nên nước rút nhanh, để lại lớp đất pha mềm tơi xốp. Mùa săn dế bắt đầu. Chỉ với một cái cuốc nhỏ và không cần mất công tìm kiếm, ngôi nhà của dế được đánh dấu bằng lớp đất mịn, tơi thành hạt nhỏ lún mún như hạt cườm bằng đất đùn lên trên lớp phù sa. Cái “mún” dế ấy là số đất được con dế trũi miệt mài đào suốt đêm để tạo nên hang sâu trong đất. Chúng cứ nghĩ sẽ ấm êm trong mê cung ấm áp của mình, nào biết đâu những người săn dế chỉ cần nhìn cái “mún” kia và bổ vài nhát cuốc thật lực sẽ thấy một vòm hang hiện ra dưới lòng đất. Căn cứ vào lối hang mà có thể cuốc thêm nông hay sâu, nhưng thường chỉ dăm bảy nhát cuốc là có thể truy tới tận hang ổ, cẩn thận hơn thì ngắt cọng cỏ gà thò vào lòng hang để đo độ sâu của hang, ước cự ly xa gần mà cuốc cho đúng để lưỡi cuốc khỏi chắn đứt đầu dế. Con dế trũi hiền lành không còn đường thoát, co ro trong góc hang. Và cứ thế, mỗi hốc sâu là một chú dế run rẩy, chú nào hung hăng lắm có thể vùng chạy nhưng đôi càng dế dẫu dũng mãnh đến mấy cũng không nhanh bằng con người. Cao thủ đào dế, chỉ vài giờ tranh thủ buổi trưa có thể kiếm được cả trăm con dế béo mẫm. Nhưng ít ai đi đào dế một mình. Nhà quê tầm này nông nhàn, mấy anh em, có khi cả mấy bố con cuốc to cuốc nhỏ ra bãi đào dế, hình như khác với những công việc khác, đào dế vừa mang niềm vui của một cuộc đi săn “mi ni”, vừa biết chắc sau cuộc săn sẽ có một món đồ mồi ngon bổ (mà không hề rẻ), nhưng hơn hết, đó là một niềm vui quê kiểng mà những người vốn suốt ngày cắm mặt vào laptop, vào iPad hay lao đi trên đường theo những chuyến ngược xuôi mưu sinh, nếu có một quê nhà để nhớ, có một mẹ già để về thăm, có một bãi biền để vác cuốc đi đào dế sẽ thấy đấy là niềm vui khó có gì sánh được! Gọi đó là niềm vui giản dị chứ không là niềm vui “cơm gạo” bởi cũng món dế này, ai đã từng qua Campuchia sẽ thấy dế ở xứ này là một món ăn thường trực, dế ở đây nhiều như xe bánh mì trên phố ở Sài Gòn. Người Campuchia bắt dế rất đơn giản: Chỉ cần một bóng đèn neon thắp sáng treo trên một tấm ni lông quây thành cái bể và cho nước vào. Đêm xuống, chỉ cần bật đèn, dế cứ thế lao tới, rơi vào bể nước và họ nhẹ nhàng hốt vô rồi mang đi bán, đâu có niềm vui lao động cuốc cày như xứ ta. Những ngày cuối tuần hanh hao mùa đông, trời đủ se se rét mà không mưa, chạy về quê thăm mạ rồi vác cuốc ra sau biền bãi phù sa vào cuộc săn dế. Dế mang về chỉ cần ngắt bỏ cánh, lấy cái túi nhỏ phía đầu cánh rồi rửa sạch. Từ nguyên liệu này có thể chế ra bao nhiêu món ngon. Nhồi mỗi con một hạt lạc rang vào bụng rồi đem rán với lá chanh trên chảo mỡ, hay cứ để thế, ướp tẩm gia vị, dầu hào rồi đem nướng. Chừng hơn tiếng đồng hồ đào bới, dăm bảy chục chú dế được xào lá chanh thơm phức, vàng ruộm giòn tan, với chút rượu gạo quê nhà thơm thơm mùi đồng bãi, trong một chiều cuối tuần se sắt heo may, ngồi với bạn cũ quê làng nhắc thời chăn trâu cắt cỏ, nghĩ hạnh phúc trần gian đôi khi cũng giản dị mà rất vô cùng, không dễ gì có được… Bài, ảnh: YÊN THƯỜNG