Góp sức bảo tồn văn hóa dân tộc

(QT) - Mang trong mình dòng máu Pa Kô, nhiều năm nay, ông Mai Hoa Sen và Kray Sức đều miệt mài tìm cách lưu giữ, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Với những cống hiến thầm lặng đó, đầu năm 2016, hai ông vừa được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú (NNƯT). Nhân dịp đầu xuân, phóng viên Báo Quảng Trị đã phỏng vấn ông Mai Hoa Sen và Kray sức về đóng góp của các ông trong việc bảo tồn văn hóa dân tộc. - Đầu tiên, xin chúc mừng hai ông Mai Hoa Sen và Kray Sức vừa được vinh danh là NNƯT. Cảm xúc của các ông như thế nào khi đón nhận tin vui này?

- NNƯT Mai Hoa Sen: Trước hôm về thành phố Đông Hà nhận danh hiệu NNƯT cùng bốn nghệ nhân khác là: Kray Sức, Nguyễn Ái Chủng, Trần Xuân Hải và Lê Văn Trọng, tôi mừng đến mức suốt đêm không ngủ. Nhiều năm thầm lặng sưu tầm, chế tác nhạc cụ dân tộc, sáng tác, biểu diễn dân ca cũng như truyền dạy các giá trị văn hóa truyền thống, tôi không ngờ những việc làm của mình lại được biết đến và ghi nhận. - NNƯT Kray Sức: Cũng như ông Mai Hoa Sen, tôi rất vui mừng, vinh dự và tự hào khi được trao tặng danh hiệu NNƯT. Nhận danh hiệu cao quý này, tôi nhắc nhủ bản thân phải cố gắng nhiều hơn nữa trong việc bảo tồn, trình diễn dân gian và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. - Điều gì thôi thúc các ông chung tay, góp sức bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của người Pa Kô? - NNƯT Mai Hoa Sen: Khi còn được mẹ bế trên tay, tôi từng nghe những làn điệu dân ca và thanh âm của các loại nhạc cụ truyền thống. Năm 10 tuổi, bố đã dạy tôi làm nhạc cụ đầu tiên, đó là một chiếc đàn Ta lư tre. Đến năm 1961, tôi tham gia kháng chiến. Trong thời gian này, tôi vẫn giữ cây sáo bố tặng, thỉnh thoảng lại đem ra thổi. Tôi hướng dẫn một số đồng đội cách làm và sử dụng nhạc cụ dân tộc. Điều đó khiến tôi rất vui. Trở về quê sau ngày đất nước hòa bình, tôi khá phiền lòng khi thấy các nét đẹp văn hóa của người Pa Kô bị mai một dần. Thanh niên trong bản thường nghe những bản nhạc trẻ xập xình, thích thú ngắm các nhạc cụ bóng bẩy trên ti vi. Chiếc tù và, khèn, sáo, đàn Talư bị xếp trên chái bếp. Vào dịp lễ hội, tiếng đàn, tiếng hát không còn rộn rã như trước. Tôi nghĩ, người Pa Kô khó có thể giữ được cội nguồn nếu mất đi các giá trị văn hóa truyền thống, vì thế bản thân phải làm điều gì đó.

Phụ nữ Pa Kô hòa mình trong những bản nhạc, điệu múa truyền thống - Ảnh: Q.H

- NNƯT Kray Sức: Trước khi làm cán bộ văn hóa, tôi từng đảm nhiệm nhiều trọng trách ở xã. Vốn yêu thích những giá trị văn hóa truyền thống của người Pa Kô nên tôi rất chăm chú tiếp thu, học hỏi. Càng tìm hiểu, tôi càng nhận ra nhiều cái hay, cái đẹp của văn hóa dân tộc mình. Vì thế, tôi rất trăn trở khi một số người Pa Kô mang tâm lý tự ti. Họ cho rằng những nét văn hóa truyền thống của mình là thua kém, lạc hậu so với các dân tộc khác. Tôi bắt tay tìm hiểu, lưu giữ và bảo tồn những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc mình để dân bản, đặc biệt là con cháu sau này luôn tự hào mình là người Pa Kô. - Từ nhận thức sâu sắc như vậy, các ông đã có hành động cụ thể như thế nào để lưu giữ và bảo tồn những nét đẹp văn hóa của dân tộc mình? - NNƯT Mai Hoa Sen: Trở về quê hương, tôi hăng say lao động, sản xuất để kiếm tiền mua các loại nhạc cụ truyền thống, hiện vật dân tộc. Bên cạnh đó, tôi đi khắp nơi học cách chế tác, sử dụng các loại nhạc cụ cũng như tìm hiểu về phong tục, tập quán của người Pa Kô. Đến nay, tôi có thể chế tác 12 nhạc cụ và sử dụng thành thạo rất nhiều loại. Khởi đầu, tôi gieo hạt giống tình yêu âm nhạc dân tộc trong lòng các con mình, sau đó là mọi người xung quanh. Giờ đây, nhiều học trò của tôi đã trưởng thành và được gọi là “nghệ nhân của bản”. Trong cuộc đời mình, tôi rất hạnh phúc khi từng được mời đến các thôn bản và về xuôi dạy cách chế tác, sử dụng nhạc cụ dân tộc; tham gia những hội diễn lớn nhỏ trong và ngoài tỉnh; nhận nhiều giải thưởng, bằng khen, giấy khen; trở thành hội viên Phân hội Văn học và Nghệ thuật các dân tộc thiểu số… - NNƯT Kray Sức: Tôi cho rằng, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp là công việc, trách nhiệm chung của tất cả người Pa Kô. Vì vậy, điều cần thiết là phải dựa vào sức dân, có sự chung tay, góp sức của cả cộng đồng. Mặc dù bận rộn với công việc nhưng tôi vẫn tích cực tuyên truyền, vận động người dân cùng nhau bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống; lên kế hoạch về công việc mình phải làm, soạn danh mục những nét văn hóa cần bảo tồn và đến tận nhà để cậy nhờ các cá nhân có năng lực, sở trường giúp đỡ. Từ năm 2004 đến nay, tôi đã sưu tầm, ghi chép, biên soạn 25 kịch bản múa cồng chiêng, nghi thức lễ hội, phong tục, tập quán, các làn điệu dân ca của người Pa Kô. Bên cạnh đó, tôi tập trung sáng tác lời bài hát trên cơ sở làn điệu dân ca; xây dựng kịch bản múa cồng chiêng, tiểu phẩm lồng ghép dân ca Pa Kô; hoàn chỉnh hồ sơ sưu tầm, tìm hiểu nguồn gốc người Pa Kô… Cùng các nghệ nhân cao tuổi ở địa phương, tôi trực tiếp truyền dạy cho 39 học viên trẻ của các xã A Bung, A Ngo, A Vao, Tà Rụt đánh cồng chiêng, đàn, thổi kèn cũng như hát các làn điệu dân ca Pa Kô. Song song với đó, tôi vận động người dân địa phương, đặc biệt là các bạn trẻ tham gia đội nghệ nhân. Đến nay, các thành viên trong đội đã đến rất nhiều miền quê để biểu diễn, quảng bá những giá trị văn hóa của dân tộc mình. - Hai ông có dự định gì để thời gian tới tiếp tục góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa dân tộc mình? - NNƯT Mai Hoa Sen: Mặc dù tuổi cao, sức yếu nhưng tôi sẽ nỗ lực nhiều hơn nữa để tiếp tục sưu tầm các loại nhạc cụ truyền thống, làn điệu dân ca, phong tục, tập quán của dân tộc mình. Song song với đó, tôi tích cực truyền dạy những nét đẹp văn hóa của dân tộc Pa Kô cho mọi người xung quanh, đặc biệt là các bạn trẻ. Bản thân cũng sẽ thu xếp thời gian tham gia các hội thi, hội diễn, liên hoan nghệ thuật…để giới thiệu về các giá trị văn hóa truyền thống của người Pa Kô. Mới đây, tôi đã quyết định hiến đất để UBND xã có địa điểm xây dựng nhà sinh hoạt cộng đồng cho người dân thôn Ke Hẹp. Từ lâu, tôi rất mong muốn đội văn nghệ thôn có nơi để tập luyện, chia sẻ kinh nghiệm. Tôi cũng vận động 12 người chung chí hướng cùng nhau khai hoang đất, trồng sắn. Số tiền thu được sau vụ mùa sẽ được dùng làm quỹ để góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người Pa Kô. Tôi sẽ nỗ lực vận động nhiều bà con cùng tham gia mô hình này. - NNƯT Kray Sức: Danh hiệu NNƯT là niềm vinh dự, tự hào, đồng thời cũng đặt trên vai tôi trọng trách rất lớn. Tôi luôn tự nhủ bản thân phải nỗ lực cống hiến nhiều hơn nữa. Ở quê hương tôi, các già làng, trưởng bản, người có uy tín đã rành rẽ các phong tục, tập quán, ngay bản thân tôi cũng ghi chép lại rất kỹ. Điều tôi lo lắng nhất hiện nay là các làn điệu dân ca và nhạc cụ dân tộc đang có nguy cơ bị mất đi. Vì vậy, tôi dự định thành lập Câu lạc bộ dân ca và Câu lạc bộ cồng chiêng ở xã. Ngoài ra, ước nguyện của tôi là làm sao để đồng bào Pa Kô, nhất là các em nhỏ được học chữ Pa Kô – Tà Ôi. Đó chính là nền tảng vững chắc để giữ gìn, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. - Xin cảm ơn hai ông! QUANG HIỆP (thực hiện)