Đọc "Chết như thế nào" của Phạm Nguyên Tường

(QT) - Theo con đường học tập, làm việc và sáng tác của một bác sĩ y khoa, Phạm Nguyên Tường trực tiếp tham gia vào hoặc chứng kiến các hoạt động chăm sóc sức khỏe của con người đồng thời có mối quan hệ gắn bó với giới văn học nghệ thuật. Chính quá trình này cho phép Phạm Nguyên Tường quan tâm sâu sắc đến các vấn đề xã hội và cả một số vấn đề cơ bản của con người hoặc liên quan đến con người như sự sống và cái chết... Tập sách Chết như thế nào vừa được Nhà xuất bản Thuận Hóa ấn hành là những ghi chép của Phạm Nguyên Tường về những câu chuyện, những con người đã gặp trong những ngày tháng rèn luyện kiến thức chuyên môn của một bác sĩ và khảo sát chất liệu nghệ thuật của một nghệ sĩ.Trong vai trò người dẫn chuyện, Phạm Nguyên Tường kể những câu chuyện mà mình biết, mình đã trải qua và kể về những con người mà mình đã gặp trong thời gian đi học, đi làm và đi sáng tác. Học ở Bỉ, Phạm Nguyên Tường gặp gã bù xù lâm vào hoàn cảnh phải đi ăn xin ngay tại một đất nước mà "trong cái dáng bộ hành hấp tấp đặc trưng của người Âu, có cảm tưởng như họ làm ra tiền ngay cả trên mỗi bước chân" và nhiều dân rệp là người Ả Rập, Xu Đăng, Công Gô, Ruanđa (Dưới vòm trời xanh thẳm). Sống với cộng đồng người Việt ở nước Bỉ được mệnh danh là trái tim của châu Âu, Phạm Nguyên Tường hiểu tại sao giữa tâm hồn của một người đàn ông xa xứ vẫn thường tự nhắc mình gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau có nỗi đau vì "dòng máu Việt đã phai nhạt đi nhiều" trong những đứa con của mình (Tiếng quạ kêu chiều). Trong mối quan hệ có thực với chủ nhà mình đang ở trọ, sau một lần góp sức diệt chuột, những suy tư và ngẫm nghĩ của người đàn ông Việt kiều ấy đã được Phạm Nguyên Tường cảm nhận qua lời nói xa xăm, nghẹn ngào: "Nghe noi bên nhà có loại bẫy chuột trung cổ lắm. Chà, làm răng kiếm mấy cái mang qua đây hè?" (Chiến dịch diệt chuột của anh Tài). Mang nhiều ý nghĩa xã hội và chính phương thức trần thuật với những lời bình luận của Phạm Nguyên Tường đã khiến tập ghi chép Chết như thế nào trở thành một nhận thức về cuộc sống trong những không gian và thời gian khá cụ thể. Cuộc sống trong quá khứ mà Phạm Nguyên Tường nhận thức được có thể là sự cưỡng bức ngay cả với một thiếu nữ trong hôn nhân và việc sinh con đẻ cái. Được nắm bắt ở thế vận động, cuộc sống ấy đã đi từ một cô gái bị ép lấy người mà cô không hề yêu thương trở thành một phụ nữ bị trói tám lần, đẻ tám người con đến một người mẹ Tà Ôi biết tiếng phổ thông, được cấp trên tặng cho nhiều cái giấy khen và hiện là một nghệ nhân dệt những tấm zèng đẹp nhất vùng A Lưới (Mẹ sau núi). Trong ghi chép Lên đồi Thịt băm, nhớ người bạn Mỹ bị dày vò, quá khứ ấy là một ngọn đồi ám ảnh đối với lính Mỹ nhưng là ngọn đồi anh hùng của người dân A Lưới, Thừa Thiên-Huế. Nơi ấy, hơn ba mươi năm về trước đã diễn ra một chuỗi các trận giao tranh khốc liệt mà trong một chuyến hành trình ngược nguồn cùng một số văn nghệ sĩ, Phạm Nguyên Tường đã hiểu thêm sự vô nghĩa của chiến tranh cũng như hiểu thêm giá trị của hòa bình và sự tha thứ. Đồng thời, cuộc sống ở thời quá khứ mà Phạm Nguyên Tương đã dự phần vào cũng có thể là Trò "đi lui" xúi quẩy của một con người gàn dở có giá trị giáo dục chính là thi sĩ cô đơn với nỗi buồn, lòng thanh bạch tình người rất lớn và những cơn say thơ. Với những chất liệu xác thực, cuộc sống thực tại được Phạm Nguyên Tường nhận thức có khá nhiều khía cạnh thuộc về bản chất và tâm hồn con người bộc lộ hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp qua những nhận xét tinh tế làm nổi bật quan điểm, quan niệm sông và ứng xử trong cuộc sống. Đó là việc một cặp vợ chồng người Tà Ôi tìm thấy hạnh phúc trong sự trung thực khi ở cương vị lãnh đạo của địa phương nhờ không chịu sự cám dỗ của vật chất và ảnh hưởng tai hại của cơ chế thị trường đã xót lòng khi đối diện với sự xa lánh, phân biệt đối xử và thậm chí khinh khi vô lối của những con người văn minh từ chuyện ăn ở đến lúc ốm đau ở bệnh viện... (Ớt mọi hay những mẩu nhớ về A Hươr). Câu chuyện vê những con người này, như Lyn, Thủy và Azis được Phạm Nguyên Tường ghi chép lại chủ yếu qua phẩm chất con người, phẩm chất công dân với sự dẫn dắt một cách logic tới quan điểm hành vi xử sự của con người trong mọi tình huống của cuộc sống đều chịu sự chi phối của chuẩn mực đạo đức cá nhân và đạo đức xã hội. Ở khía cạnh phản ánh những con người tìm được hạnh phúc qua sự chăm sóc người khác và được người khác chăm sóc, Phạm Nguyên Tường tập trung bàn bạc về những điều mà con người cần phải làm khi từng ngày từng giờ đối diện với cái chết. Ghi lại những tình cảnh đầy lo âu của một người bệnh ung thư ở Brussels (Bỉ), Phạm Nguyên Tường nhấn mạnh việc cơ sở y tế đáp ứng nguyện vọng của người bệnh là "nếu tôi chỉ còn ba ngày, xin cho tôi được ba ngày sống tử tế" bằng phương pháp điều trị tích cực với hiệu quả là người bệnh đó đã có một cuộc ra đi nhẹ nhàng (Chết như thế nào). Chính chuyên ngành Chăm sóc làm dịu được Singapore triển khai thực hiện tại các bệnh viện đã cho Phạm Nguyên Tường sự khẳng định, đối với mỗi người, chất lượng chết có tầm quan trọng không kém chất lượng sống. Đặc biệt, với người bệnh ung thư ở Việt Nam, niềm vui sống trong những ngày còn lại của cuộc đời cùng niềm tin mình giã từ cuộc sống mà không đau đớn, rất nhanh gọn trong sự thanh tịnh với người thân kề bên có một ý nghĩa hết sức to lớn giúp họ được chết một cách mãn nguyện. Lý giải nguyên nhân của tình cảnh bi thảm của người bệnh ung thư và hướng về lòng nhân đạo, Phạm Nguyên Tường đã đề xuất thêm một tiêu chuẩn nữa của chất lượng chết là được chết ở nhà mình (Lời nguyện cầu). Hướng về con người với thiện cảm nồng nàn và ủng hộ tích cực thái độ nhân đạo với những con người chân thật, trung thực, nghèo khổ, bệnh tật,... nhiều khi Phạm Nguyên Tường phê phán những hiện tượng tiêu cực trong xã hội trên bình diện đạo đức. Những trang ghi chép có mối quan hệ chặt chẽ với việc chứng kiến và nhận thức về quá trình những con người đó sống như thế nào và chết như thế nào của Phạm Nguyên Tường dù đã đưa ra cách giải quyết các vấn đề liên quan bằng biện pháp đạo đức nhưng vẫn thấm đượm nỗi buồn, nỗi đau. Vì vậy mà người đọc đã tìm thấy một tâm trạng thật đặc biệt khi gặp ở cuối tập ghi chép Chết như thế nào của Phạm Nguyên Tường tác phẩm nghệ thuật có tên Một Pháp khác của Jason Lim hình ảnh hơn một ngàn mẩu sứ được nặn thành những cánh hoa hình giọt nước mắt làm thành chùm đèn treo ngược, theo "lối kiến trúc của những lời nguyện cầu" với thông điệp nói lên tính song đôi của niềm hy vọng. Đổ nát bao nhiêu lại hồi sinh bấy nhiêu. Hy vọng lại được hoài thai vì chính nó vừa bị đánh gục. Nơi một ranh giới mong manh, hy vọng chính là sự luân hoán giữa nỗi hoan ca và niềm tuyệt vọng ẩn chứa thẳm sâu trong thân phận con người (Lời nguyện cầu). NGUYỄN BỘI NHIÊN