Cội rễ

(QT) - Mấy chục năm xa quê, bao nhiêu chuyến trở về nhưng có lẽ cái ngày cuối tháng Chạp năm Kỷ Sửu là một chuyến trở về đáng nhớ nhất trong cuộc đời của họa sĩ Võ Xuân Huy, giảng viên Trường Đại học Nghệ thuật Huế. Trong nắng vàng rực rỡ nơi miền quê Lai Đức (xã Vĩnh Thủy, Vĩnh Linh, Quảng Trị), trong mùi bùn đất nồng nàn của những mảnh ruộng đang chờ bàn tay người gieo cấy và ánh mắt tò mò của những người nông dân lam lũ, Võ Xuân Huy xắn quần, vác cuốc xuống ruộng, cặm cụi... vẽ tranh.

Họa sĩ Võ Xuân Huy và "Tháp lúa".

Những bức tranh được vẽ bằng nhát cuốc, luống cày, bằng những hạt thóc nảy mầm và trái tim ấm áp của người họa sĩ trưởng thành từ đồng ruộng. Tác phẩm thực địa Lúa mạ với ba bức tranh: Chân dung mạ (mạ là cây lúa non, mạ theo tiếng địa phương cũng có nghĩa là mẹ. Những cây lúa non sẽ sinh sôi, nảy nở, và chín, và sẽ được gặt đi để dâng cho đời những bát cơm và tiếp tục gieo trồng những vụ sau cũng như sự sinh sôi, nảy nở vĩnh hằng của mẹ), Thân phận (với những món đồ chơi vứt vương vãi trên đồng ruộng và bị vùi lấp bởi bùn lầy, là ước mơ xa vời của trẻ quê nghèo, cũng là thân phận lam lũ ngàn đời của những người nông dân) và Những bóng ma trên đồng ruộng (với những hình nhân trong tư thế đánh gofl nằm rải rác trên mặt ruộng, đè nát những lúa mạ đang lên xanh, là nỗi ám ảnh thường trực của đồng quê Việt Nam thời hiện đại) được hoàn thành trong sự trầm trồ xen lẫn ngạc nhiên của những người dân quê hiền lành, chất phác. Đó chính là tiếng lòng, là trái tim của đứa con xa xứ Võ Xuân Huy dâng lên mẹ, dâng lên những người nông dân một đời lam lũ, đồng thời thể hiện niềm tri ân cây lúa, hạt gạo đã nuôi anh khôn lớn thành người. Võ Xuân Huy bày tỏ: "Khi trở lại với cốt cách của những người nông dân, tôi liền nghĩ về những nạn đói kinh hoàng, những trận lụt tan tác, những vụ mất mùa, những nỗi oan khiên mà người nông dân đã trải qua, chịu đựng. Khi xắn quần lội trên đồng ruộng quê nhà, nơi tiền nhân đã đổ mồ hôi, xương máu khai khẩn, tôi mới thấu hiểu tại sao phải tri ân lúa gạo, như cha ông ta đã từng nói, gạo là hạt ngọc nhà trời...". Một tháng sau cái ngày Võ Xuân Huy vẽ tranh trên ruộng ấy, chúng tôi đã về lại Lai Đức. Lúa đã lên xanh. Lúa mọc trên bùn lầy. Lúa che lấp những “bóng ma trên đồng ruộng”. Tất cả bây giờ là một màu xanh nườm nượt phủ khắp cánh đồng, màu của niềm tin và hy vọng. Và tôi muốn nói với Huy rằng, bất chấp những mối đe dọa, mạ vẫn biết chắt chiu từ đất, từ nước để vươn mình lên khỏi bùn lầy, sinh sôi, nảy nở để phủ xanh cho cuộc đời. Nhưng câu chuyện về nền văn minh lúa nước và thân phận của hơn 70% dân số Việt Nam gắn bó với cây lúa mà Võ Xuân Huy muốn kể không chỉ dừng lại ở đó khi đúng vào ngày Rằm Nguyên tiêu vừa rồi, một triển lãm về cây lúa (Tháp lúa, được thể hiện theo hình thức sắp đặt) được tổ chức tại Khu du lịch sinh thái Tích Tường, thị xã Quảng Trị. Những cây lúa được gieo trồng và nâng niu bằng trái tim của Võ Xuân Huy. Tháp lúa sử dụng ba tháp sắt hình chóp nón, mỗi tháp có chiều cao 3,3 mét, được chia thành 9 tầng với những chiếc nồi đồng cổ từ nhỏ đến lớn, trong mỗi chiếc nồi đồng được gieo trồng nhiều cây mạ non.

Họa sĩ Võ Xuân Huy nghẹn ngào trong vòng tay mẹ tại triển lãm "Tháp lúa".

Sự gặp gỡ giữa tháp (phần cao, sự tôn vinh ...), cây lúa (hình ảnh tiêu biểu của nền văn minh lúa nước) và những chiếc nồi đồng cổ (biểu trưng cho sự viên mãn, tròn đầy) trong Tháp lúa là một sự kết hợp tuyệt vời, thể hiện sự ngưỡng vọng của Võ Xuân Huy đối với cây lúa, hạt gạo. Đặc biệt, cây lúa - nồi cơm còn là sự khởi đầu và kết thúc quá trình dâng hiến no ấm cho loài người. Ba chiếc tháp với những chiếc nồi đồng cổ và cây lúa non cũng là hình ảnh tượng trưng của Thiên - Địa - Nhân. Võ Xuân Huy tâm sự: "Việt Nam là cái nôi của nền văn minh lúa nước trong khu vực Đông Nam Á với hơn 70% dân số là nông dân. Việt Nam cũng là cường quốc về xuất khẩu lúa gạo trên thế giới. Đó là một khuôn hình đủ rộng để những người nghệ sĩ tâm huyết thể hiện ý tưởng của mình, và tôi là một trong số đó. Nhưng, tôi dám chắc rằng rất nhiều nghệ sĩ nói về cây lúa, vẽ về cây lúa mà không hề biết... con đỉa là gì. Tôi không muốn sân khấu hóa cây lúa của mình". Từng trải qua tuổi thơ trên cánh đồng làng với những ngày chăn trâu, cắt cỏ; từng có những ngày đói ăn thiếu mặc, hơn ai hết, Võ Xuân Huy thấu hiểu niềm hạnh phúc khi được bưng trên tay những bát cơm thơm dẻo và nỗi nhọc nhằn từ những giọt mồ hôi ướt lưng áo mẹ mỗi buổi chiều về. Bởi vậy, khi mang cây lúa từ đồng đất Vĩnh Thủy về Tích Tường, trong Tháp lúa, Võ Xuân Huy muốn tìm một sự cộng hưởng trong ý thức mọi người: Hãy biết trân trọng những bát cơm mà ta ăn mỗi ngày, dù chỉ là một hạt; hãy nhớ đến mẹ, đến những người nông dân một đời lam lũ để nâng niu cho đời những hạt ngọc; và hãy nghĩ đến những cánh đồng đang bị gặm nhấm từng ngày bởi những dự án sân gofl hay khu công nghiệp. Tôi nghĩ rằng, từ Lúa mạ đến Tháp lúa không chỉ là quá trình tìm về với mạ của đứa con xa xứ Võ Xuân Huy, mà hơn thế, anh đang tìm về với cội rễ của lòng mình, của mỗi người. Và hình ảnh người mẹ phúc hậu, mắt rưng lệ, ôm chặt đứa con trai của mình bên Tháp lúa với những cây lúa non căng tràn sức sống, trong sự đồng cảm của bè bạn phải chăng là một hiện thực sinh động cho sự tìm về ấy... Bài và ảnh: NGUYỄN THẾ CHUNG