Cảnh Dương, nghĩa tình và khát vọng

Sau cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968, địch phản công ác liệt, trên chiến trường Trị - Thiên, bộ đội ta thiếu vũ khí trầm trọng. Bộ Tư lệnh Mặt trận B5 yêu cầu tỉnh Quảng Bình chi viện vũ khí cho chiến trường. Với tinh thần “Tất cả vì miền Nam thân yêu, vì Trị - Thiên ruột thịt”, Đảng bộ và nhân dân xã Cảnh Dương, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, sẵn sàng nhận nhiệm vụ vận chuyển vũ khí chi viện cho chiến trường Quảng Trị, giao cho Hợp tác xã Ngư nghiệp Cảnh Dương thành lập một “đoàn thuyền không số” để chở vũ khí vào Nam.

Làng biển Cảnh Dương như con thuyền hướng ra biển - Ảnh: NGỌC TÚ

Làng chiến đấu Cảnh Dương trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước là địa điểm tập kết vũ khí, đạn dược, huấn luyện, đóng tàu của đoàn tàu không số. Trước tình hình bộ đội ở mặt trận Trị - Thiên thiếu trầm trọng vũ khí, đạn dược, một chiến dịch vận tải đặc biệt gấp rút chi viện vũ khí cho chiến trường mang ký hiệu VT5 được vạch ra từ vùng biển Quảng Bình. Những người con làng biển Cảnh Dương vốn dạn dày sóng nước, có kinh nghiệm đi biển được lựa chọn thực hiện nhiệm vụ quan trọng này.

Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Cảnh Dương Nguyễn Văn Biểu bồi hồi nhớ lại không khí khẩn trương chuẩn bị cho chiến dịch vận tải VT5 năm 1968: “Từ khi Tỉnh đội phó Tỉnh đội Quảng Bình Nguyễn Kỉnh về làng biển Cảnh Dương truyền đạt chỉ thị của cấp trên mở chuyến vận tải vũ khí vào chiến trường Trị - Thiên, trong thời gian gần một tháng, xã đã chuẩn bị 12 con thuyền, 12 vàng lưới và các ngư cụ đi biển giống như thuyền của ngư dân vùng Quảng Trị, Thừa Thiên Huế để ngụy trang che mắt địch. Nhiệm vụ vận tải vũ khí giao cho xã viên hợp tác xã ngư nghiệp, nhưng phải lựa chọn người phù hợp để vừa đảm bảo thực hiện tốt nhiệm vụ, vừa ngụy trang giống như thuyền ngư dân đang đánh cá, với nhiều độ tuổi khác nhau. Sau khi xem xét kỹ, 71 người con làng biển Cảnh Dương được lựa chọn, trong đó có 20 đảng viên, 4 đoàn viên, 8 thanh niên và 43 xã viên hợp tác xã ngư nghiệp. Tôi lúc đó mới 16 tuổi nên không được lựa chọn nhưng vì quyết tâm đi chuyến vận tải này để trả thù cho ba chiến đấu hy sinh nên sau đó được bố trí làm liên lạc cho đoàn. Toàn đoàn được tổ chức thành một đại đội, gồm 72 người, mỗi thuyền có 6 người. Ông Đậu Thanh Long, Tham mưu trưởng Tiểu đoàn 45 là người làng Cảnh Dương được Tỉnh đội Quảng Bình cử làm đoàn trưởng. Thường vụ Đảng ủy xã, Bí thư Chi bộ Ngư nghiệp Nguyễn Ngọc Liên phụ trách bí thư, kiêm đoàn phó. Ủy viên Ban Chấp hành Đoàn xã Nguyễn Văn Nhượng làm bí thư chi đoàn”.

Ông Nguyễn Ngọc Xinh, một trong 7 người bị địch bắt trong Chiến dịch vận tải VT5 chi viện vũ khí cho chiến trường Trị - Thiên kể: "Lợi dụng gió mùa đông bắc và sương mù dày đặc, chiều 28/2/1968, xã Cảnh Dương tổ chức lễ xuất quân và “truy điệu sống” cho những người lên đường cảm tử vì Tổ quốc. Chuyến đi biển này của ngư dân Cảnh Dương rất nguy hiểm vì phải đi vào ban đêm, lợi dụng thời tiết xấu để hành quân che mắt địch. Sau khi đoàn thuyền vào địa điểm tập kết tại bờ biển Quang Phú nhận 24 tấn vũ khí, gồm đạn B40, B41, cối 82, thuốc nổ TNT, súng AK, CKC và lương thực, thuốc men..., chiều tối 1/3/1968, đoàn thuyền chúng tôi giương buồm tiến vào Nam."

Nhân chứng Chiến dịch vận tải VT5 ôn lại kỷ niệm chở vũ khí vào chi viện cho chiến trường Trị Thiên năm 1968 - Ảnh: N.T.H

Khi đến Mũi Si - khu vực Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, mặc dù đoàn thuyền đã dừng chân ngụy trang cẩn thận chờ trời tối lên đường nhưng vẫn bị địch phát hiện cho máy bay và tàu chiến bắn phá làm một thuyền bị chìm, 3 thuyền bị hỏng. Đoàn được lệnh hạ quyết tâm dồn số vũ khí của 4 thuyền bị hỏng vào 8 thuyền còn lại, chọn 48 đảng viên, đoàn viên khỏe mạnh tiếp tục hành trình, những người khác ở lại cùng với người dân địa phương sửa chữa thuyền để trở về an toàn. Đoàn cảm tử quân Cảnh Dương lại được nhân dân Vĩnh Linh tổ chức lễ “truy điệu sống” trước khi lên đường đối mặt hiểm nguy phải vượt qua Vĩ tuyến 17 chia cắt hai miền Nam - Bắc và Quân cảng Cửa Việt được địch tổ chức rất mạnh.

Do đã đánh hơi thấy đoàn thuyền lạ, địch tăng cường lùng sục, nên vừa qua Cửa Tùng đến địa phận Cát Sơn, xã Trung Giang, huyện Gio Linh, đoàn thuyền bị phát hiện. Địch cho tàu chiến pha đèn, máy bay nhào lộn thả pháo sáng, xả súng uy hiếp và bắc loa gọi hàng. Thực hiện phương án đối phó, 4 thuyền do các ông Phạm Đờn, Nguyễn Ngọc Liên, Trần Em, Hồ Khắc Nông chỉ huy vòng ra khơi để phân tán đội hình; còn 4 thuyền do các ông: Đậu Thanh Long, Phạm Minh, Lê Lộc, Nguyễn Tương chỉ huy tiến sát bờ, men theo sóng ngã để vượt lên. Ở hướng ra khơi, thuyền ông Phạm Đờn bị địch áp sát đã cho đánh đắm thuyền, chấp nhận bị địch bắt người chứ không để vũ khí rơi vào tay giặc, 3 thuyền khác phân tán đội hình và lao thẳng vào bãi cát huyện Gio Linh, thuyền viên Trần Bắc bị thương.

Tại đây, bộ đội và du kích địa phương đã kịp thời bốc chuyển vũ khí vào các hầm bí mật. Các thuyền viên được đón về nghỉ ngơi và hướng dẫn vượt qua Cửa Tùng, trở về quê an toàn ngay trong đêm. Lợi dụng địch tập trung truy đuổi 4 thuyền ngoài khơi, 4 thuyền ở hướng ven bờ đã vượt qua Cửa Việt liên lạc được với các đơn vị bộ đội K8, K14 giao hàng an toàn ở địa điểm các thôn: 1, 4, 6 (xã Triệu Lăng) và Thôn 8 (xã Triệu Vân), huyện Triệu Phong.

Theo kế hoạch, sau khi giao hàng, đoàn thuyền vận tải VT5 sẽ trở ra Bắc về lại quê nhà Cảnh Dương, nhưng vì sợ lộ bí mật phải đánh đắm tàu. 24 ngư dân đoàn thuyền VT5 được bố trí phân tán về các thôn, cùng ăn ở, sản xuất và chiến đấu tại địa phương. Trong trận chống càn ngày 26/3/1968, anh Phạm Hướng bị địch phát hiện, bắt đưa vào giam từ nhà lao Đà Nẵng đến nhà lao Phú Quốc.

Tháng 6/1968, đơn vị được lệnh chuyển lên Trạm giao liên 205 Trường Sơn, tiếp tục tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu. Một tháng sau, họ được hướng dẫn băng rừng qua đất Lào, rồi về Cha Lo, Bãi Dinh, Cổng Trời, đèo Mụ Dạ... - những tọa độ lửa trong chiến tranh chống Mỹ, đến tháng 9 năm đó mới về đến quê nhà. Đối với 7 người bị bắt trong chiến dịch vận tải VT5, dù bị địch tra tấn dã man vẫn không một lời khai báo. Năm 1973, theo Hiệp định Pari, họ được trao trả tại bờ sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị, trở về quê.

Những ngày chuẩn bị sáp nhập hai tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị thành tỉnh Quảng Trị mới, chúng tôi về làng biển Cảnh Dương - là một trong bát danh hương (8 làng nổi tiếng: Lệ Sơn, La Hà, Cảnh Dương, Thổ Ngọa, Văn La, Võ Xá, Cổ Hiền, Kim Nại) từ xưa của tỉnh Quảng Bình để tìm gặp nhân chứng kể chuyện Chiến dịch vận tải VT5 vận chuyển vũ khí từ Quảng Bình chi viện cho tỉnh Quảng Trị năm 1968. Giờ đây, xe chúng tôi đi trên Quốc lộ 1 từ Quảng Trị đến nơi bến thuyền xuất phát Chiến dịch vận tải VT5 ở giữa hai xóm Đông Yên và Đông Hải, xã Cảnh Dương, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình chỉ mất khoảng 2 giờ đồng hồ. Nhưng chuyến vận tải chi viện vũ khí cho chiến trường Trị - Thiên năm 1968 của những chàng trai quê biển Cảnh Dương phải mất 9 tháng mới trở về nhà, những người bị địch bắt tù đày thì phải mất thời gian 5 năm mới trở về.

Địa danh Cảnh Dương vang lên trong bài hát “Quảng Bình quê ta ơi” của nhạc sĩ Hoàng Vân: “Có ai về Cảnh Dương, quê tôi đứng nơi đầu sóng gió. Truyền thống đánh giặc giữ làng mãi mãi còn đây...” nay đã đổi mới muôn màu. Bí thư Đảng ủy xã Cảnh Dương Trần Trung Thành cho hay, Cảnh Dương là xã biển, cuộc sống người dân gắn liền với biển cả và những chuyến ra khơi mang về đầy ắp cá, tôm... Ngư dân Cảnh Dương nói riêng và tỉnh Quảng Bình nói chung cùng với tỉnh Quảng Trị chung biển, chung trời, chung ngư trường đánh bắt hải sản, có quan hệ truyền thống đoàn kết, gắn bó giúp đỡ nhau trên biển từ xưa đến nay.

“Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ cứu nước, Chiến dịch vận tải VT5 cấp tốc của những người con làng biển Cảnh Dương anh dũng chở vũ khí vào chi viện cho chiến trường Quảng Trị tại vùng biển huyện Triệu Phong vẫn mãi mãi là niềm tự hào, là bản hùng ca về nghĩa tình sâu nặng giữa hai tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị nói chung, giữa Cảnh Dương và Triệu Phong nói riêng. Nghĩa tình sắt son Quảng Bình - Quảng Trị được tôi luyện qua khói lửa chiến tranh là sợi dây gắn kết bền chặt để hai tỉnh về trong một nhà, cùng nhau kiến thiết dựng xây quê hương ngày càng phát triển giàu đẹp” - Bí thư Đảng ủy xã Cảnh Dương Trần Trung Thành khẳng định.

Thanh Hải