Cần có giải pháp để giữ vững các tiêu chí nông thôn mới. Bài 2: Đạt chuẩn, vẫn còn lo

> Cần có giải pháp để giữ vững các tiêu chí nông thôn mới. Bài 1: Hình thức tổ chức sản xuất, một tiêu chí khó đạt

(QT) - Những thay đổi về nội dung đánh giá trong Bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới (NTM) áp dụng cho giai đoạn 2016 - 2020 theo Quyết định 1980/QĐ-TTg của Chính phủ ban hành ngày 17/10/2016 và Quyết định số 325/QĐ - UBND của UBND tỉnh Quảng Trị ban hành Bộ tiêu chí về xã NTM tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2016 - 2020 khiến nhiều địa phương đã đạt chuẩn NTM giai đoạn 2011 - 2016 không giữ vững đạt chuẩn. Thậm chí, đối với một số xã, tiêu chí cũ đang còn “nợ” chưa trả được nên khi đối chiếu với bộ tiêu chí mới, tỷ lệ thiếu hụt so với chuẩn càng bị kéo dài khoảng cách, nhất là các tiêu chí “cứng” như giao thông và cơ sở vật chất văn hóa.

Nhiều xã giảm tiêu chí giao thông trong xây dựng nông thôn mới theo quy định của bộ tiêu chí mới

Theo Bộ tiêu chí về xã NTM được quy định tại Quyết định số 1980/QĐ-TTg ngày 17/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ thì có tăng thêm 10 chỉ tiêu thực hiện và một số tiêu chí có yêu cầu để đạt được cao hơn so với Bộ tiêu chí quy định tại Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ. Một số tiêu chí có sự thay đổi rõ nhất như tiêu chí số 5 về trường học, số 6 về cơ sở vật chất văn hóa, số 11 về hộ nghèo, số 13 về hình thức tổ chức sản xuất, số 17 về môi trường... Xã Vĩnh Lâm (Vĩnh Linh) được UBND tỉnh chọn là xã điểm để chỉ đạo xây dựng NTM. Với sự hỗ trợ tích cực của các nguồn lực từ tỉnh đến cơ sở, sự nỗ lực và quyết tâm cao của chính quyền địa phương, năm 2015 xã Vĩnh Lâm được công nhận đạt chuẩn NTM.

Năm 2016, vào thời điểm Vĩnh Lâm tổ chức đón nhận bằng đạt chuẩn, xã vẫn còn 40% đường liên thôn (trong tiêu chí giao thông) chưa hoàn thành, tiêu chí thủy lợi vẫn còn phải treo “nợ” hạng mục kiên cố hóa kênh mương. Theo quy định của bộ tiêu chí mới, yêu cầu đối với chỉ tiêu đường liên thôn ít nhất được cứng hóa đối với vùng đồng bằng là trên 85%, đảm bảo ô tô đi lại thuận tiện. Trong khi đó, từ khi đón bằng đạt chuẩn đến nay, xã Vĩnh Lâm không có thêm nguồn kinh phí nào để hoàn thiện thêm hệ thống đường liên thôn nên việc “trả nợ” của địa phương gần như vẫn “dẫm chân tại chỗ”.

Về tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa, hiện đối chiếu chỉ tiêu phải có nhà văn hóa hoặc hội trường đa năng và sân thể thao phục vụ sinh hoạt văn hóa, thể thao toàn xã, có điểm vui chơi, giải trí và thể thao cho trẻ em, người già theo quy định, cả hai chỉ tiêu này xã Vĩnh Lâm đều chưa đạt. Ông Lê Văn Chiến, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Vĩnh Lâm cho biết: “Sau khi đón bằng đạt chuẩn NTM, chúng tôi tiếp tục vận dụng các nguồn lực để hoàn thiện các tiêu chí. Như đối với tiêu chí thủy lợi, thời gian qua nhờ có nguồn vốn của chương trình kiên cố hóa kênh mương đầu tư xây dựng cho xã Vĩnh Lâm mới hoàn thiện được. Riêng với đường giao thông liên thôn thì vẫn còn nhiều khó khăn vì không có vốn thực hiện. Chiếu theo bộ tiêu chí mới hiện nay thì một số chỉ tiêu trong tiêu chí cơ sở vật chất, trường học và giao thông không đạt”.

Đối với tiêu chí trường học, địa phương này hiện gặp nhiều khó khăn vì không có nguồn vốn nâng cấp, xây dựng thêm phòng học cho các trường. Toàn xã hiện có 4 trường, trong đó có 2 trường tiểu học, 1 trường THCS và 1 trường mầm non chia làm hai điểm. Có 6 phòng học của các trường đang xây dựng dỡ dang do hết vốn, ngoài ra các trường học cũng đã xuống cấp. Xã đã vận dụng nguồn vốn hỗ trợ cho năm 2017 là 282 triệu đồng để đầu tư sửa chữa trường lớp nhưng cũng chỉ ở mức tương đối.

Đối với xã Vĩnh Hiền (Vĩnh Linh), hiện nay tỷ lệ cây số đường thôn xóm được bê tông hóa trong tiêu chí giao thông mới đạt 78%, do đó chỉ tiêu này cũng chưa đạt. Ngoài ra trong tiêu chí giao thông bắt buộc tỷ lệ cây số đường trục nội đồng được cứng hóa đạt 80% đối với địa phương này cũng là một thách thức. Bộ tiêu chí mới quy định về tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa ở thời điểm này cũng làm khó cho địa phương.

Chia sẻ thêm về khó khăn khi hoàn thành tiêu chí này, ông Nguyễn Văn Tài, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Vĩnh Hiền cho biết: “Đối với chỉ tiêu phải có điểm vui chơi giải trí và thể thao cho trẻ em và người cao tuổi, tôi nghĩ đây là điều kiện cần để hướng đến xây dựng nông thôn mới vì lợi ích của người dân, tuy vậy nếu áp dụng vào thời điểm này đối với xã Vĩnh Hiền nói riêng và các xã nói chung thì khó thực hiện ngay. Hiện xã đã có quy hoạch điểm vui chơi giải trí nhưng nguồn vốn đầu tư chưa có nên chưa đáp ứng được tiêu chí”.

Theo báo cáo của các địa phương, đến tháng 6/2017, số tiêu chí đạt bình quân là 13,03 tiêu chí/ xã. Trong đó, số xã đạt 19 tiêu chí là 22 xã (giảm 9 xã so với cuối năm 2016). Có 4 xã không còn đáp ứng được tiêu chí về cơ sở vật chất văn hóa gồm Vĩnh Lâm, Vĩnh Hiền, Vĩnh Hòa (Vĩnh Linh), Triệu Phước (Triệu Phong). Ba xã Vĩnh Lâm, Vĩnh Hiền, Vĩnh Hòa (Vĩnh Linh) cũng bị “rớt” tiêu chí giao thông. Ngoài ra, đối với tiêu chí môi trường, các xã Vĩnh Lâm, Vĩnh Kim (Vĩnh Linh) không đáp ứng được, xã Gio Sơn (Gio Linh) giảm tiêu chí hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật.

Một số xã của huyện Vĩnh Linh như xã Vĩnh Hòa giảm thêm tiêu chí về thông tin truyền thông, y tế, hình thức tổ chức sản xuất, xã Vĩnh Hiền giảm thêm tiêu chí cơ sở hạ tầng thương mại, xã Vĩnh Thạch giảm thêm tiêu chí hộ nghèo, tổ chức sản xuất… Nguyên nhân là khi xét các chỉ tiêu, tiêu chí của các xã theo bộ tiêu chí cũ hầu như đang ở mức tối thiểu, thậm chí có một số tiêu chí đang còn non, “ép” đạt nên khi đánh giá theo bộ tiêu chí mới có yêu cầu cao hơn thì bị “hụt” khá xa.

Bên cạnh một số chỉ tiêu mới, việc các địa phương bị “hụt” một số tiêu chí khi áp dụng quy định mới còn thể hiện sự chủ quan, thiếu tính bền vững trong xây dựng các tiêu chí. Ngoài ra, ở hầu hết các địa phương, việc xây dựng NTM sau giai đoạn đạt chuẩn gặp khó khăn hơn rất nhiều do không có nguồn vốn. Sau khi đạt chuẩn, các nguồn hỗ trợ gần như không còn nên đa phần các địa phương phải dựa vào nguồn vốn huy động tại chỗ để thực hiện.

Tuy nhiên, nguồn vận động nhân dân đóng góp ngày càng hạn hẹp và nguồn lực để nâng cấp các tiêu chí đạt chuẩn chủ yếu dựa vào bán đấu giá đất dịch vụ. Địa phương nào có quỹ đất dịch vụ dồi dào sẽ giảm bớt gánh nặng, với những xã không còn đất hoặc gặp khó khăn trong đấu giá quyền sử dụng đất thì bài toán về vốn để hoàn thành các hạng mục còn lại xây dựng NTM càng trở nên nan giải.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Bí thư Đảng ủy xã Triệu Phước (Triệu Phong) chia sẻ thêm: “Trong cuộc vận động xây dựng để đạt chuẩn NTM vào năm 2015 của xã Triệu Phước có sự đóng góp rất lớn từ việc huy động nguồn lực trong dân. Ngoài ra, Đảng ủy xã cũng vận dụng hiệu quả nguồn vốn đấu giá quyền sử dụng đất trong phạm vi cho phép để xây dựng các hạng mục quan trọng như chợ nông thôn. Đối với tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa quy định theo bộ tiêu chí mới, xã chưa đáp ứng được và để xây dựng các công trình này đòi hỏi nguồn vốn không nhỏ, trong khi thời điểm này tiếp tục huy động sự đóng góp của người dân là rất khó bởi toàn dân đã dồn lực cho các công trình để xã đạt chuẩn NTM”.

Quá trình xây dựng NTM, các tiêu chí “cứng” (cơ sở vật chất, hạ tầng…) là cơ sở của quá trình phát triển, còn những tiêu chí “mềm” (hình thức tổ chức sản xuất, an ninh, môi trường, việc làm, thu nhập…) được xem là nền tảng lâu bền, do vậy đòi hỏi các cấp, ngành, địa phương cần chủ động xây dựng mô hình, giải pháp, chỉ tiêu phấn đấu cụ thể cho từng lĩnh vực. Tăng cường công tác tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân, huy động sự vào cuộc tích cực của các tầng lớp nhân dân, từ đó mới có thể giữ vững danh hiệu và tạo lập một NTM thực sự hiệu quả và bền vững.

Thanh Trúc - Lâm Thanh