Cần có cảnh báo chi tiết về trượt lở đất đá, tai biến địa chất trên địa bàn tỉnh

QTO - Trượt lở đất đá, tai biến địa chất thường xảy ra ở những nơi và những lúc có tác động tự nhiên hoặc nhân tạo với môi trường tự nhiên như đứt gãy kiến tạo, mưa lũ hoặc thi công đường giao thông, khai thác mỏ, các công trình xây dựng quy mô lớn như thủy điện, điện gió… Trước tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, khó lường như hiện nay, tình trạng trượt lở đất, tai biến địa chất dự báo sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới. Vì vậy, ngành chức năng cần nghiên cứu phân tích làm rõ nguyên nhân, từ đó đưa ra giải pháp, giúp người dân phòng tránh, hạn chế ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất.

Khu vực sạt lở tại Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337, xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa vào tháng 10/2020 - Ảnh: Tuấn Anh

Địa bàn tỉnh trong những năm gần đây xảy ra nhiều trận trượt lở, tai biến địa chất gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Điển hình như tháng 10/2020 tại huyện Hướng Hóa xảy ra vụ trượt lở khoảng 100.000 m3 đất đá ở thôn Tà Rùng (xã Húc) vùi lấp một nhà dân, làm 8 người chết; vụ trượt lở với khoảng 2 triệu m3 đất, đá ở thôn Cợp, xã Hướng Phùng khiến 22 cán bộ, chiến sĩ Đoàn Kinh tế- Quốc phòng 337 hy sinh.

Mới đây là vụ sạt lở ven sông Thạch Hãn, đoạn qua thôn Như Lệ, xã Hải Lệ, thị xã Quảng Trị khiến 3 ngôi nhà của người dân và 2 quán bán hàng hư hỏng, đổ xuống bờ sông xuống sông; 1 người chết...

Trượt lở đất đá, tai biến địa chất có nhiều nguyên nhân do tự nhiên và tác động của con người. Tuy nhiên dù là yếu tố nào thì cũng liên quan mật thiết đến lượng mưa vì khi lượng mưa đạt ngưỡng sẽ phá vỡ cấu trúc ổn định tạm thời của đất đá.

Ví dụ, các loại đá khác nhau như: granit, trầm tích lục nguyên (sét kết, cát kết, cuội kết...), trầm tích carbonat, các đá phun trào, các trầm tích bở rời như cát sét trong trầm tích hiện đại ở các thềm và bãi bồi ven sông ... có mặt trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Mỗi loại đất đá khác nhau sẽ có ngưỡng lượng mưa phá vỡ cấu trúc khác nhau.

Các kiểu địa hình sườn núi có độ dốc khác nhau có địa hình phân cắt là sản phẩm của các quá trình hoạt động đứt gãy kiến tạo, chúng thường phân bố ở vùng núi cao, đồi thoải cũng như các công trình (các trụ điện gió) đều có ngưỡng lượng mưa tương ứng gây trượt lở đất đá. Các khu vực có địa hình phân bố dọc theo các sông lớn, các thềm biển, thềm sông, bãi bồi cũng rất dễ bị trượt lở khi lượng mưa lớn gây ngập lụt và dòng chảy vận tốc lớn.

Mỗi một đối tượng địa chất, địa hình cần có phương pháp nghiên cứu phù hợp nhằm tìm ra các đặc điểm, tính chất gây trượt lở của đối tượng đó trong địa bàn mà chúng phân bố. Cần xác định ngưỡng lượng mưa và góc nghỉ của đất đá khi bị nước mưa làm bở, nhão, phá vỡ cấu trúc nguyên dạng tạm thời gây ra trượt lở.

Khi đã có số liệu về ngưỡng lượng mưa, góc nghỉ của đất đá bị nước ngấm làm phá vỡ cấu trúc bình ổn tạm thời thì căn cứ vào giá trị của góc nghỉ xác định được vùng có nguy cơ theo đánh giá từ thấp - trung bình - cao - rất cao, để từ đó đưa ra khuyến cáo phòng tránh.

Như vậy, khi Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn, các phương tiện thông tin đại chúng thông báo ở vùng nào có lượng mưa bao nhiêu thì cần có hệ thống cảnh báo theo dõi liên hệ và đưa ra các mức độ cho Nhân dân thuộc khu vực liên quan biết nhằm kịp thời di tản và phòng tránh.

Tỉnh Quảng Trị đã có “Báo cáo kết quả điều tra và thành lập bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá tỉ lệ 1:50.000 khu vực miền núi tỉnh Quảng Trị” của Viện Khoa học địa chất và khoáng sản (2018) đã phân chia cấp độ cảnh báo tai biến địa chất ở cấp nguy cơ trượt lở rất cao và nguy cơ trượt lở cao.

Căn cứ vào đó, ngành chức năng cần tiếp tục thành lập bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá ở mức tỉ lệ 1: 10.000 hoặc 1: 2.000 với diện tích hẹp thuộc phạm vi thôn, bản, xã đã được cảnh báo với mức độ chi tiết hơn. Công tác này đòi hỏi phải có các điều tra về địa chất như: đất đá khu vực nghiên cứu thuộc loại đất đá gì, các hoạt động đứt gãy và phân tích cơ lý với các chỉ tiêu liên quan đến sự phá vỡ sự ổn định của đất đá gây ra trượt lở, cũng như các góc nghỉ của đất đá khi bị nước mưa làm bở, nhão, phá vỡ cấu trúc nguyên dạng tạm thời.

Khi đã cảnh báo đến cấp xã, làng, bản ở tỉ lệ 1:10.000 hoặc 1:2.000 những khu vực có thể bị trượt lở liên tục trong mùa mưa lũ thì bắt buộc phải có kế hoạch di dời người dân đến những nơi an toàn.

Để phòng tránh sạt lở đất gây thiệt hại cho môi trường và con người, khi thiết kế các công trình giao thông, công trình dân dụng cần quan tâm đến hoạt động kiến tạo địa chất trong vùng, chủ yếu là các hệ thống đứt gãy, trên cơ sở sơ đồ kiến tạo để bố trí vị trí đường giao thông cho phù hợp hoặc cảnh báo gia cố kỹ thuật để nâng cao độ bền công trình trong điều kiện cho phép.

Tại các mỏ đang khai thác, chính quyền các cấp luôn phải kiểm tra, nhắc nhở thường xuyên chủ các doanh nghiệp chấp hành nghiêm dự án thiết kế khai thác mỏ đã được cơ quan chuyên môn thẩm định cấp phép.

Cần có đánh giá các tác động giữa khai thác và các yếu tố địa chất gây nên các sự cố rủi ro như trượt lở, sạt lở theo quy định của pháp luật. Hằng năm, Sở Tài nguyên và Môi trường cần có sự kiểm tra định kỳ sự chấp hành của chủ mỏ với tài liệu thiết kế khai thác mỏ đã được thẩm định.

Mai Văn Hác - Tuấn Anh