Bẽ bàng, Gọi nghé trên đồng và “món nợ” âm nhạc của đôi bạn Lê Yên, Doãn Mẫn

(QT) - Lê Yên sinh ngày 31/7/1917, quê ở Cấm Xã, Quốc Oai, Hà Tây. Ông là một trong những nhạc sĩ thuộc thế hệ đầu tiên của nền Tân nhạc Việt Nam. Ông học nhạc từ lúc 14, 15 tuổi và biết kéo violon, violoncelle để tham gia vào các ban nhạc tài tử lúc đó, trình tấu nhạc cổ điển.

Nhạc sĩ Doãn Mẫn - Nhạc sĩ Lê Yên - Ảnh: T.L

Trước năm 1945, ông được biết đến với các bài hát Bẽ bàng, Vườn xuân, Nghệ sĩ hành khúc ... và đánh đàn tại các quán trà, vũ trường để kiếm sống, tham gia dàn nhạc nhẹ sang biểu diễn ở Côn Minh (Trung Quốc).Sau Cách mạng Tháng Tám, ông có nhiều ca khúc với nội dung mới: Đoàn kỵ binh Việt Nam (tức Ngựa phi đường xa, 1945), Trận Đoan Hùng (1949) và đặc biệt Bộ đội về làng (thơ Hoàng Trung Thông, 1953) là đỉnh cao trong sáng tạo khiến công chúng rộng rãi biết đến và hâm mộ, coi đó là một trong những bài hát phổ thơ hay nhất trong ca khúc Việt Nam. Sau đó ông chuyển sang niềm say mê mới: nghiên cứu âm nhạc sân khấu dân tộc cổ truyền . Doãn Mẫn sinh ngày 15/10/1919 tại thôn Đoài, làng Hoàng Mai, quận Hoàng Mai, Hà Nội. Cha của ông là Doãn Tính, một viên chức ở ga Hàng Cỏ nhưng mê âm nhạc dân tộc và chơi đàn bầu rất hay. Được cha hướng dẫn, từ nhỏ Doãn Mẫn đã biết chơi đàn tứ và một vài nhạc cụ truyền thống khác. Doãn Mẫn tự học nhạc qua sách tiếng Pháp. Ông cũng học một người Pháp tên là Banal, nguyên chỉ huy một dàn nhạc Quân đội Pháp, trong khoảng thời gian 4 tháng chủ yếu là về phối âm, phối khí. Trước khi là nhạc sĩ, ông từng là nhạc công biểu diễn nhiều nơi. Doãn Mẫn sáng tác ca khúc đầu tay Tiếng hát đêm thu năm 1937, lời của Văn Chung. Sau đó nhiều nhạc phẩm khác lần lượt ra đời Gió thu (1937), Một buổi chiều thu (1939), Biệt ly (1939)... Cũng như nhiều thanh niên thời đó, Lê Yên và Doãn Mẫn bị dòng nhạc phương Tây, mà chủ yếu là nhạc Pháp cuốn hút. Được hậu thuẫn của tờ Ngày Nay do Nhất Linh làm chủ bút, nhiều nhóm nhạc ra đời. Trong bối cảnh đó, Lê Yên, Doãn Mẫn cùng với Văn Chung thành lập Nhóm Tricéa với tuyên ngôn “Tuyển chọn các tác phẩm âm nhạc của nhóm người viết nhạc Annam”. Họ đã để lại nhiều nhạc phẩm vượt thời gian và dấu ấn tình bạn gắn bó cả trong cuộc sống lẫn sáng tác, mà câu chuyện sau đây là một thí dụ. Trong nhóm Tricéa, Lê Yên là người có vốn nhạc nhiều hơn các bạn của ông. Thế nhưng, năm 1935 - khi sáng tác nhạc phẩm Bẽ bàng- Lê Yên không thể nào viết khúc kết cho ổn. Ông đem nỗi băn khoăn này giãi bày và Doãn Mẫn ứng biến luôn 8 nhịp cuối giúp bạn, được Lê Yên vui mừng chấp nhận ngay và nhạc phẩm Bẽ bàng hoàn chỉnh như hiện nay mà chúng ta được nghe. Nhưng từ đó Lê Yên luôn nói vui “nợ” Doãn Mẫn 8 nhịp chưa biết lúc nào mới trả được. Thế rồi năm 1955, sau khi cải cách ruộng đất về, Doãn Mẫn sáng tác bài Gọi nghé trên đồng cũng bí ở 8 nhịp cuối mà thờ i gian thì gấp để gửi đến Nhà xuất bản Văn nghệ in theo kế hoạch. Ông đến trụ sở Ban nhạc vũ Trung ương tình cờ gặp, giãi bày với Lê Yên và Lê Yên ứng tác tại chỗ 8 nhịp cuối, còn thêm vào đó hai cái nghịch phách làm Doãn Mẫn rất phục vì không thể hay hơn. Lúc này Lê Yên lại nói vui: “Món nợ 8 nhịp đã được trả sau 20 năm”, rồi cả hai cùng cười thỏa mãn. Đó là câu chuyện âm nhạc rất thú vị của đôi bạn Lê Yên, Doãn Mẫn trong nhóm nhạc Tricéa mà hai nhạc sĩ để lại cho người ái mộ cùng với những nhạc phẩm trường tồn qua thời gian. NGUYỄN HÙNG