Ba Lòng, nỗi lo trước mùa mưa lũ

(QT) - Năm nào cũng vậy, hễ những cơn mưa tới tấp ở vùng thượng nguồn là người dân vùng rốn lũ Ba Lòng (Đakrông, Quảng Trị) nơm nớp nỗi lo chạy lũ. Lũ nguồn ập đến Ba Lòng thật nhanh, dòng sông đang yên lành trong phút chốc ầm ào cuồng nộ, nước từ các khe suối chảy về ào ạt, trong khi lòng sông đang bị nâng đáy do bồi lắng nhiều năm kể từ khi công trình đại thủy nông Nam Thạch Hãn đã ngăn dòng để chủ động đưa nước vào những cánh đồng vùng Triệu Phong, Hải Lăng. Ông Nguyễn Công Hà ở thôn Đá Nổi là người có nhiều năm chạy lũ vì nhà ông ở ngay điểm thấp nhất của thung lũng Ba Lòng. Hơn 30 năm sống ở Ba Lòng thì ông đã 5 lần bị sập nhà, còn trôi tài sản thì nhiều vô kể. Nhà làm lên ở chưa được bao lâu, nước lũ về chỉ biết bỏ của chạy lấy người, tìm lên điểm cao trú ngụ còn tất cả gia sản phó mặc cho dòng nước dữ. Ông Hà cho biết, ở vùng đất khắc nghiệt này, làm được cái ăn đã khó, tích lũy được đồng nào đổ vào nhà cửa nhưng nhiều khi làm nhà chưa xong đã lo lũ quét hoành hành, cuộc sống không khó nghèo mới lạ! Thôn Đá Nổi có gần 100 hộ thì có đến hơn 50 hộ nằm trong vùng thấp trũng, rất dễ bị ngập nước, lũ cuốn. Còn toàn xã có 650 hộ thì hơn 400 hộ thường xuyên bị ngập lụt.

Hạ tầng cơ sở đã có nhưng do thiếu vốn hỗ trợ di dân nên người dân vùng lũ Ba Lòng vẫn chưa thể định cư ở nơi an toàn

Đã bao đời nay, khi đường giao thông lên vùng chiến khu này chưa có, tất cả mọi sự vận chuyển đều nhờ đường thủy thì người dân Đá Nổi, thôn Vạn và các thôn khác trong xã đều bám theo sông Ba Lòng để sinh sống. Bên sông người ta dựng nhà, họp chợ, xuôi ngược bán mua, khung cảnh tấp nập trên bến dưới thuyền đã làm vơi đi cảnh đìu hiu của con người ở chốn sơn cùng thủy tận này. Nhiều cụ cao niên ở đây nói rằng, ngày xưa sông Ba Lòng hiền hòa lắm, năm nào lũ to nhất cũng chỉ tráng qua làng vài giờ đồng hồ rồi rút chứ không phải hung dữ như bây giờ. Điều này không khó hiểu bởi ngày xưa rừng đầu nguồn không bị tàn phá, sông Ba Lòng không bị chặn dòng để lấy nước tưới cho đồng ruộng vùng hạ du, lũ lụt chỉ lướt nhẹ qua làng rồi rút đi, để lại một lớp phù sa màu mỡ đủ để cho người dân trồng bắp, trồng lạc. Nhưng ngày nay trước sự tác động của con người, dòng chảy biến đổi, đáy sông đã nâng lên do đất đá bồi lắng mỗi năm, rừng đầu nguồn bị tàn phá nghiêm trọng, đặc biệt là các công trình thủy điện phía thượng nguồn, mùa mưa lũ đến, nước từ trên cao dồn dập đổ về, các công trình thủy điện xả lũ, nước chảy không kịp dâng lên ngập bãi ngập bờ, nhấn chìm cả làng mạc ruộng đồng, nước chảy mạnh làm xói lở cả bờ sông, xói vào tận làng, cuốn theo cả những biền bãi đất đai, nhà cửa. Theo thống kê của UBND xã Ba Lòng, mỗi năm địa phương này mất đứt 15 ha đất canh tác vì nạn xói lở, đã có trên 30 nhà dân các thôn ven sông đã phải tự động di dời vì đất lở. “Đó là những gia đình có điều kiện kinh tế, có sức lao động, cảm thấy cuộc sống bất an nên chủ động di dời, còn lại hơn 400 hộ dân với trên 2.000 nhân khẩu chủ yếu là hộ nghèo, hoàn cảnh neo đơn, người già, trẻ em thì đành sống chung với lũ, năm nào cũng thế, khi có thông tin lũ lụt, xã phải huy động toàn bộ nhân lực, phương tiện để di dời người dân trong vùng nguy hiểm đến nơi an toàn, dân khổ mà chính quyền cũng chẳng sung sướng gì. Thức đêm thức hôm chỉ lo cho người dân được bảo toàn tính mạng, còn tài sản thì đành bó tay”, Chủ tịch UBND xã Ba Lòng Nguyễn Xuân Quang tâm sự . Đúng là năm nào cũng vậy, chỉ cần mưa lớn ở thượng nguồn là những người dân sinh sống ven sông Ba Lòng đã bị lũ quét và ngập lụt rất nguy hiểm. Đây là vùng đất rất nhạy cảm trước sự khắc nghiệt của thiên tai. Nhưng theo như lời chị Đỗ Thị Liên ở thôn Vạn, biết chạy đi đâu vì “nước lụt đã lút cả làng”, nhà cửa đất đai bị xói lở, hư hỏng nhưng cũng chẳng biết làm sao, chỉ biết chờ nước rút là sửa sang, che chống lại. Giải pháp sống chung với lũ của người dân nơi đây khi nghe lũ về là… chạy, mỗi người chạy lũ chỉ mang theo những gì thiết yếu nhất cho mình, còn nhà cửa cứ phó mặc cho trời đất. Rút kinh nghiệm từ những đợt chạy lũ trước, mấy năm trở lại đây người dân các thôn ven sông thường đem tài sản, lương thực gửi nhờ nhà bà con ở vùng cao hơn hoặc bán đổ bán tháo trước mùa mưa lũ để hạn chế thiệt hại, điều này cũng lý giải vì sao số hộ nghèo ở các thôn này thường cao nhất xã. Là vùng chiến khu xưa, lại là xã miền núi thuộc diện đặc biệt khó khăn nên những năm qua Ba Lòng được nhà nước quan tâm đầu tư khá lớn. Cho đến nay, Ba Lòng đã có điện, có nước sạch sinh hoạt, có trạm xá khang trang, có trường học cao tầng đủ chỗ cho con em đến lớp. Năm năm trước, đường về Ba Lòng đã thông tuyến, xe ô tô đã về đến cuối xã, vĩnh viễn chấm dứt cảnh bị bao vây, cô lập. Với điều kiện đất đai màu mỡ, quỹ đất dồi dào, người dân Ba Lòng có nhiều hy vọng về một tương lai tươi sáng khi đã hội đủ những yếu tố thuận lợi cho một cuộc mưu sinh. Nhưng đến nay Ba Lòng vẫn nghèo, dù đã có nhiều cố gắng nhưng tỷ lệ hộ đói nghèo ở đây vẫn rất cao, nếu thống kê một cách chính xác chắc chắn không dưới 20%. Nguyên nhân của tình trạng này trước hết phải kể đến sự tàn phá của thiên tai. Ông Lê Văn Hoàng ở Đá Nổi ví von rằng, ông trời cho người dân tay này thì lấy đi ở tay kia; bắp, lạc, đậu xanh làm ra chưa nhìn rõ mắt đã phải bán gấp với giá rẻ vì sợ mưa lũ đến cướp mất, nhà cửa đổ bao công sức xây dựng chỉ sau một trận lũ là chỉ còn trơ nền móng. Năm nào cũng thế, cứ đến mùa mưa lũ là cả làng lo ngay ngáy, lo cho tính mạng đã đành, lo nhà cửa tài sản bị nước lũ cuốn trôi, rất dễ bị tái nghèo. Để hỗ trợ người dân vùng chiến khu xưa, hai năm trước kè chắn xói lở sông Ba Lòng đã được triển khai xây dựng, người dân đã đỡ lo nạn đất lở, cát bồi nhưng việc di dân ra khỏi vùng nguy hiểm thì vẫn đang còn bế tắc. Dự án di dân khẩn cấp vùng lũ quét với số vốn đầu tư 33 tỷ đồng chỉ mới triển khai được một số hạng mục như san lấp mặt bằng, làm đường bê tông, nước sinh hoạt và đang triển khai hệ thống điện thì hết vốn nên 50 hộ dân vùng đặc biệt nguy hiểm do lũ quét đành phải chờ đợi trong thấp thỏm lo âu khi mùa mưa lũ đang đến gần. Theo Chủ tịch UBND xã Ba Lòng Nguyễn Xuân Quang, việc di dời dân để tránh lũ là hết sức bức xúc, nhất là khi mặt bằng và một số hạ tầng đã có, vấn đề vướng mắc là chưa có nguồn hỗ trợ di dân. Nhưng nếu gia đình nào có nhu cầu di dời, xã sẽ xin ý kiến cấp trên giải quyết nhu cầu bức bách này, an toàn tính mạng cho người dân luôn được chính quyền địa phương đặt lên hàng đầu. Bài, ảnh: HOÀNG ĐỨC